"Турларнинг пайдо бўлиши"

Бўлим 30

Томас томонидан башаралар билан учрашувга тайёргарлик учун белгиланган икки кун Тора учун жуда ҳам мазмунга бой бўлди. Вайу, тарихни ва одамзод психологиясини яхшироқ тушунишни бошламаганича, бошқа кимдир билан учрашишдан қатъий бош тортиб, вақти вақтида унинг олдига саволларнинг рўйҳати билан келиб, Ер тарихини бошидан ўрганишга ўтириб олди. У шунингдек қизнинг илтимосини айтди, бу илтимосга кўра у қиз ундан айрим вақтга тинч қолдиришини, ҳеч қандай саволларни бермасликни, ва имоният борича, умуман унга эътибор бермасликни илтимос қилган. Тора, вақтнинг кўпроқ қисмини оролда ўтказиб, уйчага келганида эса, у томдан хонага ёки орқага кўринмас соя бўлиб ўтганида, қиз тарафга ҳатто қарамасликка харакат қилиб, ҳудди шундай қиларди.

Битта жойда кўп одамнинг тўпланишини амалга оширмаслик учун, учрашувни тадқиқот марказининг катта золида ўтказишга қарор қилинди, ва ҳеч ким бу учрашувнинг нимадан иборат бўлишини ва унда гап нима ҳақида боришини тасаввур қилмагани учун – камдан кам одам ҳар ҳил прогноз ва таҳмин қилишлардан ўзини ушлай оларди. Хельдстрём, ҳамма саволларга жавоб сифатида қисқа сентенция билан қутилди, унга кўра, биринчидан унга саволлар бериб ҳоли жонига қўймаслик керак эди, иккинчидан, ҳеч қандай прогнозлар ўзини оқламайди – у буни қатъий ваъда қила олади. Бундай қатъий гаплардан кейин гипотезаларнинг тўлқини, фақатгина бу учрашувнинг ким билан бўлиб ўтиши ҳақида фол очишларни қолдириб, пасайди.

Энг оҳирги дақиқада Чок пайдо бўлиб, ва Томас билан нимадир ҳақида шивирлашиб, ҳаммасига қараганда, фикрлари бир бириникига тўғри келмади. Қатъийлашиб кетган шивирлаш ва ҳиссиётларсиз, аммо ифодали имо-ишоралар ҳамманинг эътиборини ўзига тортди, шунинг учун, деярли ҳамманинг назари, Томас билан Чокнинг ёнида, ҳудди қаерга жойлашишини ўйлаб тургандай, бир зумга тўҳтаб қолган, турган ва ўтирган одамлар орасида ўтиб кетган одамга тушди.

У фақатгина қўлини кўтариб, жим бўлишга ҳаммани чақирганида, бу одамнинг қанчалик оддий эмаслиги кўзга ташланди, айнан нимаси билан нооддий эканлиги ҳали тушунарсиз бўлиши билан, диққат билан тинглашни бошлаган Томас ва Чокнинг кўриниши шубҳа қолдирмасди – учрашув бошланди. Ва Тора яна ажабланди – ҳаммасининг нақадар оддий ва ҳар доимгидай бўлганига – воқеанинг аҳамиятига умуман тўғри келмай.

- Менинг исмим Трайланг, - одам ўзини таништирди. – Мен биринчи тўлқин аждарчасиман. Томаснинг айтишича, айнан биринчи тўлқиндан кимнингдир намоён бўлиши сизлар учун энг таассуротли бўлган бўлар эди.

Трайланг ўтириб олди.

- Бодхи келмайдими? – кимдир қизиқиб сўради.

- Бодхи келмайди, бу гал аниқ келмайди, аммо мен сизларни зериктирмасликка харакат қиламан. Сиз ҳаммангиз, Болалар Катта Урушидан бавосита олдин келган асрларнинг тарихи жуда яхши биласиз. Ўн тўққизинчи асрнинг оҳирида физика, карьерани қуриш нуқтаи назаридан тугалланган ва перспективаси бўлмаган фан бўлиб ҳисобланиши тўғрисида шубҳасиз ўқигансиз. У ёки бу тамомлашлар, сайқал беришлар ва аниқлашлар энди қатъий аҳамиятга эга эмас эди – дунёнинг физик сурати аён эди. Қаттиқ таналардан ўтадиган, Рентген томонидан аниқланган нурлар, радий рудасининг олдида, Беккерел томонидан аниқланган, фотоплёнканининг куйиб қолишига тенг равишда ғалати ҳолат эди, аммо маъносини ўзгартирмасди…

Ажабланишдан шивирлаш ўсиб борарди, ва Трайланг жилмайди.

- Физика тарихидан маърузага келаман деб ўйламаган бўлсангиз керак? Ҳечқиси йўқ, сабрли бўлинг. Физикада келгуси тўнтарилиш, квант назарияси ва нисбийлик назариясининг яратилиши ҳамма нарсани оёғидан бошига қўйди. Тугалланган бўлиб туюлган фан, яна ёш фанга айланди. Технологияларнинг асри бошланди. Юз йил ўтди, ва ҳаммаси қайтарилди – физика яна олимларга асосан тугатилган фан бўлиб кўринди, ва навбатдаги кашфиётларнинг ҳажми аҳамиятли бўлиб туюлишига қарамай, фундаментал ҳечнимани кутишнинг ҳожати йўқ эди.  Нурни тўҳтатган квант хромодинамикаси, ундан кейин квант компьютерларининг яратилиши, қўпол тезлаштирувчиларни кераксизга айлантирган, доира бўйлаб югурадиган нур, бирлаштиришга тайёр бўлган ва ниҳоят, квант назариясини нисбийлик назарияси билан бирлаштириб, бунинг натижасида юз йилликлар давомида физик олимларни қийнаб келган муаммони ҳал қилган, торлар назарияси – устида ишлайдиган нарсалар ҳали кўп эди, технологияларда кутилаётган тараққиёт тўғрисидаку гапирмаса ҳам бўлади, ва ўша тараққиёт ҳақиқатдан ҳам амалга ошди, ўзининг остида планетада жонли бўлган ҳаммасини деярли бутунлай ва ўзгаришсиз қолдириб. Йигирма биринчи асрнинг бошида Бодхининг “Тўғри йўл тажрибаси”нинг пайдо бўлганига ҳеч ким аҳамият ҳам бермади, нимага ҳам аҳамият бериш керак эди? Аҳир физиклар ва технологлар – бу, аниқ фанлар билан, асбобларни қуриш билан ва тасаввурга сиғмайдиган математик масалаларнинг ечимлари билан банд одамлар. Ишдан бўш бўлган вақтлари улар, албатта, “лирик шоирларга” айланишлари мумкин эди – шеър ёзишлари, боғда ишлашлари, ҳикояларни ўқишлари, ёки шунчаки буддизм, Кастанеда ёки ТЙТ билан қизиқиб кетишлари мумкин эди. Аммо, аҳамиятли бўлса ҳам “лирика” ва аниқ фан ўртасида жуда ҳам катта жарлик бор эди.

Мониторлар Трайлангнинг юзини йирик қилиб кўрсатар эди, ва Тора унинг кўзлари қанчалик оддий эмаслигига эътибор берди. Улар ҳудди ичидан нур таратгандай бўларди, аммо бунинг айнан нимадан амалга ошаётганини Тора тушуна олмасди.

- Ўз навбатида, ўзлари учун йигирма биринчи асрнинг бошида тўғри йўл тажрибасини очганлар, аниқ фанлардан анча йироқ бўлган одамлар эди, - давом этарди Трайланг. -  Уларнинг олдида очилган, ахмоқликсиз, салбий ҳиссиётларсиз, ёритилган идрокларда саёҳатлар билан тўла ҳаёт перспективаси айримларни шундай даражада қамраб олдики, кейинчалик улар башаралар ёки аждарчаларга айландилар. Физика ва математика уларни шунчаки қизиқтирар эди – атиги интеллектуал лаззатни олиш учун усул сифатида. Бодхи, шунингдек, бошида ўз диққатини тажрибанинг фақатгина руҳий томонларига жалб қилди, ва бу ўзини бутунлай оқлади, чунки одам тўҳтамайдиган ёки деярли тўҳтамайдиган ёритилган фонга етмагунича, экстатик ЁИларнинг етарли тажрибасини олмагунича, унинг олдида ҳамма эшиклар ёпиқ бўлиб қоларди. Ҳатто биринчи башаралар ва аждарчалар ўзларининг жўшқин ҳаёлларида ўзларига – уларнинг тажрибада харакатланиши мобайнида қандай перспективаларнинг очилишини тасаввур қила олишмаган, бироқ, айтиб ўтишим керакки, ўзидан ўзи ёритилган идрокларни ҳис этиш, олдин қандай бўлса ҳам, ҳозирги кунгача энг аҳамиятли, энг ғаройиб ва энг мафтункор тажриба бўлиб қолади – улар ўзлари билан олиб келган ҳамма ножўя таъсирларига қарамай.

- Сен ёритилган тушларда саёҳатларни, идроклар интеграциясини, дунёнинг аҳолиси бор жойларнинг кашф этилишини ва бошқаларни назарда тутябсанми? Ножўя таъсирлар ҳақида гапирганингда, шуни назарда тутябсанми?

- Фақат буни эмас. Келинг, ўзимизга мана бундай савол берайлик, - Трайланг катта бармоқларини тепага кўтариб, қўл бармоқларини бир бирига киргизди. – Биз одамзод мавжудлиги тўғрисидаги тарихдан ўзининг самимийлик даражаси билан, аниқ ва революцион даражада фикрлаш қобилияти билан бизда ҳаддан ташқари, унутилмас таассурот қолдира оладиган, бизда ёрқин ёқтиришни ва ҳатто вафодорликни туғдира оладиган бирон нимани биламизми? Биламиз. Рамакришна, Ишервуд ва Махендра Натх Гупта китобларининг варақаларидан, шунингдек, Вивекананда, Абхедананда ва бошқаларнинг сўзларидан бизнинг олдимизда намоён бўладиган каби, йўқотиб бўлмайдиган таассурот қолдиради. Как верно заметил Ишервуднинг тўғри айтишича, Рамакришнанинг – ким бўлиб, ким бўлмагани тўғрисида баҳслашиш мумкин, аммо битта нарса шубҳасиз – бизнинг олдимизда – ғаройиб феномен, ва айниқса ажабланарлиси шундаки – бу феноменнинг ҳаёти, қисқа бўлса ҳам, кўплаб ўқувчилар ва шунчаки уни тинглашни ёқтирган одамлар билан ёзиб олинган – ёзишга сабаб ҳам бор эди, чунки у одамлар билан тўҳтамай мулоқот қилар эди, айниқса оҳирги йилларда. Қандайдир “илоҳий ўқитувчи”нинг энг яқин ўқувчиларининг кўрсатмаларида шубҳаланиш осон – у ёки бу сабабларга кўра улар озгина қўшиб гапиришлари ёки шанчаки алдашлари мумкин. Рамакришна билан боғлиқ ҳолат эса ягонадир, чунки унинг энг яқин гувоҳлари ва ўқувчилари орасида– ўнталаб бутунлай ҳар ҳил одамлар! Бу, уни алдаб бўлмайдиган, нозик интеллектуал Абхедананда ҳам – интеллектининг ягона ўткирлигига ва умуман ҳаётга бўлган соғлом ёндашувига ишонч комил қилиш учун, иншоларининг ўн томли тўпламини варақлаб чиқиш етарли. Бу Вивекананда ҳам – бизда фақат самимий ва шунингдек интеллектуал томондан ривожланган одамнинг таассуротини қолдиради.   Вивекананда, бошқа ўқувчилардан фарқ қилиб, Рамакришнага нисбатан жуда ҳам скептик қараган эди, ва айрим пайт давомида уни руҳий томондан носоғлом, шунга қарамай, жозибадор одам деб ҳисоблар эди. Вивеканандага ўҳшаган одам Рамакришнани шунчаки самимий, ажойиб одам эмас, балки ҳудо деб тан олиши учун қандайдир ўзгача, шубҳаларга жой қолдирмайдиган кечирма, ўзгача идрок зарур эди – биз эса биламиз. Ҳеч қандай шубҳа қолмаслиги учун, битта-иккита эмас, бундай кечирмаларнинг бир қатори керак. Рамакришна билан мулоқот давомида бошидан кечирган ҳар ҳил мўъжизаларни таърифлаган одамлар орасида “оддий”лари ҳам бор – масалан Гириш – йигирманчи асрнинг энг йирик бенгал драматурги – театрдан бўш вақтларда ичиб, фоҳишаларни сикиб юрган одам. Аслида, Рамакришнанинг юзида ўзлари учун рақиб кўришлари керак бўлган авторитетли шифокорлар, йирик сиёсатчилар (!), йирик диний арбоблар, айримлари ўзи бошида унга нисбатан шундай муносабатда бўлишган ҳам… нима, уларнинг ҳаммаси ақлдан озганми? Улар, нима, ҳаммаси Рамакришнанинг ўқувчилари билан қандайдир тарзда тил бириктириб, ўзларининг ўқитувчилари тўғрисида афсона яратишганми? Улар, нима, ҳаммаси ёлғончиларми, майли яхши ниятлар билан иш тутишган бўлса ҳам? Ҳар ҳил йўналтиришлар, афсоналар ва ёлғон гувоҳликлар шакллантирилган қандайдир тарғибот  маркази бўлгандир балки? Сафсата. Бунга ишонишнинг иложи йўқ. Рамакришнанинг феномени шуниси билан қизиқки, унинг ҳаёти юзлаб, минглаб, бошқалар – умуман ҳар ҳил бўлган одамларнинг кўзи олдида оқиб ўтган. Рамакришнанинг ўзини тутиши тўғрисида таърифлар, одамлар билан нималар тўғрисида гаплашгани – аҳир бу ҳам кўрсатишга арзийдиган нарса! Одам ўз идрокларини тадқиқот қилишда қанчалик қизиққан бўлса, унинг расмни тўлдириб чизишларни йўқотишда, терли ёритилган идрокларни ҳис этиш ва аниқ фикрлаш тажрибаси шунчалик катта бўлади, унинг Рамакришнанинг фақат самимий, ғаройиб куч ва чуқурликдаги идрокларни  сезган одам эканлигига ишонч шунчалик кучли бўлади.  Рамакришнанинг сўзлари шунчалик юқори даражада ўзингдаги ЁИлар билан резонансда бўлади, сен ўзинг шунчалик тез ва кўпроқ ЁИларни сезасан. Бу – саволнинг бир томони.

Трайланг танаффус қилди ва кўзи билан уни тинглаётган одамларга қараб чиқди.

- Аммо бошқа томони ҳам бор. Биз – катта, жиддий одамлар, Рамакришна билан гаплашган одамлар гувоҳ бўлган ўша мўъжизаларга жиддий ишонишимиз мумкинми? Мен уларни айтиб ўтмайман – Ишервуднинг китобида улар етарли даражада таърифланган. Бу мўъжизаларга ишонгинг келади, аммо қўлдан келармикан? Бизнинг уларга ишонишнинг ҳоҳишимиз билан буларнинг ҳаммаси рост эканлигига аҳамиятли ва қаттиқ ишонч сезишнинг иложсизлиги орасида қандайдир кескин ажралиш йўқмикан? Келинг, бошқа воқеани эслайлик – Кастанеда томонидан таърифланган. Дон Хуан ва бошқа жангчилар унинг китобидан бизнинг олдимизда ҳудди тирикдай туради. Бироқ– айтингчи, у ерда ёзилганга қандай қилиб ишониш мумкин??

Ушбу сўзларни айтиб, Трайланг ўтирганларга шундай қараш билан қараб чиқдики, ҳудди унинг ўзи бундай олдиндан аён бўлган сафсатага аниқ ишона олмайдигандай.

- Буларнинг ҳаммасини эртаклар деб атаб, илмий бўлмаган фантастика ёки иккинчи навли эзотерика билан битта жавонга қўйгинг келади. Аммо… аҳир бу эртаклар ғаройиб қимматликнинг таркиби билан аралаштирилганку! Кастанеда томонидан таърифланган, дон Хуан, дон Хенаро ва бошқалар амалга оширган ақлга сиғмайдиган мўъжизалар ёлғон ёки рост бўлишидан қатъий назар – биз унинг китобларида учратадиган фикрлар, ҳар қандай самимий даражада ТЙТни тажриба қилаётган одам тасдиқлай оладиган, ўша тажриба шубҳасиз дон Хуан ва бошқа жангчилар, ёки уларнинг дастлабки образлари (қандай айлантирмагин, кимдир ўша фикрларнинг ва у томонидан таклиф қилинаётган тажрибаларнинг муаллифи бўлганку) чуқур билимларга ва ажойиб тажрибага эга бўлган одамлар бўлганларидан гувоҳ беради – бизнинг ўзимизнинг натижаларимиз билан шундай аниқликда тўғри келадиган, бундай “фантастика”ни шунчаки гапни омнодан олиб ёзиб бўлмайди. Мен шаҳсан таниш бўлган ва ўзининг тенгдошларида ўзининг самимийлиги, ростгўйлиги ва ҳар қандай тарзда салбий ҳиссиётларни сезмаслик ҳоҳиши билан катта таассурот қолдирган Далай-Лама-XIVнинг китобларидачи – унинг китобларида, ҳамда Тулку Урген Ринпоче каби яқин дўстларининг китобларида камалак баданида монахларнинг йўқ бўлиши каби болалар учун бўлган мўъжизалар бўлиб туюладиган таърифлар йўқми? Ҳавода учишлар? Ҳар қандай камми кўпми жиддий бўлган одам, олимларни гапирмаса ҳам бўлади, бундай китобларни бадиий адабиёт билан (бу ҳали яхшиси) битта жавонга қўйиб қўяди, аммо Бертран Рассел ёки Теодор Моммзен билан бир жавонга эмас. Эртаклар бу эртаклар. Бодхи ҳам ўзини кўрсатди – у билан мулоқот қилганда, башаралар фиксация қилгандай бўлган ҳар ҳил “мўъжизалар”нинг таърифлари эсингизда. Бу ерда фазода бир зумдаги жой ўзгартиришлар ҳам, пайдо бўлиб, йўқолишлар ҳам, левитация, фикрларни ўқиш ва ўтмишни ва келажакни билиш, масалан, башараларнинг таърифида Бодхининг об – ҳавони бемалол бошқариши тўғрисида ҳам анча таърифлар бор. 

- Об-ҳаво ҳақида эсимда йўқ…

- Бу китобда эмас, Ярканинг ҳисоботларида…

- Ҳозир, - Томас кавланиб, керакли жойни топди, ва ўзининг стикида тугмачани босди. Экранда матн пайдо бўлди: «Кеча, дайвингдан қайтаётганимизда, ёмғир бошланди, ва биз портнинг олдига келганимизда, ёмғир жуда қаттиқ ёғарди. Сув бўлгим келмади, чунки хонамда эҳтиётдан олиб қўйилган кийимим йўқ эди. Унга Бодх менга қаради ва гапирди: «ёмғирдан тўҳташини сўрайман». Мен – «қандай қилиб?». Қайиғимиз тўҳташни бошлаётганди. Ва ёмғир тўҳтади! Бир дақиқадан кам бўлган пайт ичида жуда қаттиқ ёмғир бутунлай тўҳтади. Бодх, қайрилиб: “мана шундай” деди.».

- Бу Ярнанинг олдинги кундаликларидан цитата, - тушунтирди Томас. Мана яна. У яна озгина кавланиб, экранда қуйидаги пайдо бўлди: «Биз учаламиз – мен, Ежатина ва Бодх, Бенкарга яқинлашаётгандик. Лукладан жуда секин келаётгандик, гаплашиб, тоғларга, дарёларга ва шаршараларга тикилиб – барибир ҳам Непалда энг зўр, ҳаммасидан ҳам кўрган энг жонли дарёлардир. Бенкарга яқинлашганимизда, бизнинг ҳоҳишларимиз бўлинди – Ежатина юришни давот эттиргиси келарди, Намчегача, Бодх шу ерда тўҳташни таклиф этди, чунки у Ежатина кучларини нотўғри ҳисобга олябди ва трекнинг биринчи кунидаёқ бундай масофани, айниқса Намчедан олдин кўтарилишни ҳисобга олганда, ҳаддан ташқари кучланишсиз ўта олмайди деб ҳисобларди. Мен яна бир соат юриб, кейинги қишлоқда тунаб қолишни таклиф қилдим. Қуёш чарақлаб турарди, озгина булутлар бор эди. Бодх тўҳташни таклиф қилган гэстхаузга эллик метр қолганида, ёмғир бошланди. Бодх менга айёрларча қараб, айтди: «мана ёмғир ҳам бошланди, ҳозир ёмғир остида кетишни ҳоҳламайди одам». Биз буни ҳазил тариқасида қабул қилдик, ва ҳазил қилиб Бодхига ташландик, бу нотўғри – бундай нарсалардан фойдаланиш деб. Шунга қарамай, ёмғир кучайди, ва биз шу ерда нонушта қилиб, кейин нима қилишимизни ўйлашимизни қарор қилдик. Нонушта қилаётганимизда, биз кейинги қишлоқда тунаб қолишимиз мақсадга мувофиқ бўлиши тўғрисида умумий қарорга келдик. Унда Бодх айтди: «майли, демак ёмғирни тўҳтатамиз». Биз чой ичиб, бир нималар еб ўтирганимизда, ҳаво булутли эди, ва ёмғир ёғаётганди. Аммо, рюкзакларимизни олиб, биринчи қаватга тушиб, чиқишнинг олдига боришимиз билан, ёмғир тўҳтади! Бодх, яна, ҳудди ҳазил қилгандай, сўради – қандай ҳоҳлайсизлар – фақат қуёш бўлсинми, ёки қуёш ва булутлар бўлсинми? Биз қуёш ва булутларни, унча иссиқ бўлмаслигини ҳоҳладик, шундай эди ҳам  – озгина булутлар ва улар ичидан нозик иситиб турган қуёш. Қайсидир дақиқада қуёш янада иссиқ исита бошлади, ва Ежатина гапирди – йўқ, жуда иссиқ эмас. Ўн сониядан сўнг яна унча иссиқ бўлмаган ҳаво бўлди. Яна ўн сониядан кейин яна олдингидай бўлди. Бодх сўради – «шундай бўладими?». Биз кейин ҳазил қилиб, қуёшни гоҳ қўшишни, гоҳ озгина пасайтиришни сўрардик, ва бизнинг ҳоҳишлар 5-10 сонияга ушланиб қолиш билан амалга ошарди. Ва бу энди ҳазил эмас эди, чунки буларнинг ҳаммасини тасодиф деб тушунтириш мумкин эмас эди. Трекларга пермитлар расмийлаштириладиган чек –постнинг ёнидан ўтаётиб, биз уйчага кирдик ва у ерда Эверест атрофидаги жойнинг уч баравар кўрсатадиган картасига дуч келдик, ва беш дақиқа давомида таниш бўлган жойлар ва маршрутларни топиб унинг олдида сакрадик. Биз уйчадан чиққанимизда, яна ёмғир ёғаётганди. Мен буни Бодхга айтдим, у эса, биз ҳаммамиз тоғларнинг макетини кўраётганимизда сал чалғиганини айтди. Яна ўн-йигирма сония ўтгач, олдинги ҳаво ўз жойига келди – қуёш ва озгина булутлар. Унинг ортидан Намчега кўтарилиш бошланадиган кўприкка келиб, мен ҳозир қуёш чарақлаб, майда ёмғир ёққанида, жуда ҳам зўр бўлган бўлар эди деб айтдим – шундай ёмғирки, ҳудди шаршаранинг ёнидаги сув чанги сингари, кўтарилишдан олдин озгина тетикланиш учун ва биз кўприкдан ўтаётганимизда, айнан шундай ёмғир ёғишни бошлади – шу билан бирга қуёш чарақлаб турарди ва жуда ҳам ёқимли ҳаво эди.»

- Бўлди. – Томас джойстикни олиб қўйди, ва Трайланг давом эттирди.

- Бундай параграфлар шу заҳоти ТЙТ билан қизиқаётган энг прагматик кайфиятда бўлганларда скепсисни туғдиради, Бодхи билан ҳолат бошқалардан фарқ қилишига қарамай – аҳир унинг китоби – бу унинг ўқув қўлланмаси, қўлланмалар тўплами, уларнинг аниқлигига ишонишнинг кераги йўқ – сен ҳар қайси дақиқада олиб, агар қўлланмани кўрсатмаларга тўлиқ асосланиб амалга оширсанг, мувофиқ натижани ҳам шу заҳоти олишингни текшириб, ишонч ҳосил қилишинг мумкин. 

- Бу ерда ҳам ўзининг нозик жойлари бор, албатта, сен Бодхининг китобларида келтириладиган кўлланмаларни бажаришинг учун, ҳеч бўлмаганда ўзингнинг минимал даражадаги самимийлигинга эга бўлишинг керак. ТЙТ тарқалишининг биринчи ўн йилликларида танқидликнинг энг ақлга сиғмайдиган харакатларига дуч келиш мумкин. О, уларнинг айримлари жуда ҳам ахмоқона эди, аммо бу кўпроқ тентаклашган ўқувчиларнинг қисмига уларни қабул қилиб, қувватлашга ҳалақит бермаган – агар қарши бўлмасангиз, мен бир нечта мисолларни келтираман, майлими? А, яхшиси кераги йўқ, нимага керак, аҳир Бодх томонидан ёзилган ҳудди шундай мақола борку: «Танқидчилар ва танқид қилувчилар» - ҳаммангиз уни ўқиган бўлсангиз керак. Ҳўш, бундан нима келиб чиқади? Шу келиб чиқадики – ҳар гал – ғалати вазият – ғаройиб, жуда ҳам самимий, равшан фикрлайдиган, кўринишларидан ёқтириш ва вафодорликни туғдирадиган одамлар, ҳаммаси, ҳудди териб қўйгандай – ҳаёлпарастлар, ишонувчан оммага қулоғига лағмон осадиганлар? Эсингиздами – Сатпремада– Ауробиндо хонасида ўтирганида, тўфоннинг бошлангани ҳақида таъриф – жуда ҳам кучли шамол, дарахтлар эгилмоқда, ўқувчилар Ауробиндонинг хонасига деразани ёпиш учун киришмоқда, ва қарашса – дераза очиқ, аммо тўфон хонанинг ичига кирмаябди! Ауробиндонинг ўзи эса – эсингиздами, у қамоқда ўтирганида, медитация пайтида левитацияни бошдан кечирганини таърифлагани? Оҳ, шайтон! Нима бу ўзи – ёлғончиларнинг яна битта тўдаси. Ва яна – мос келмаябди, ушбу тамға на Ауробиндонинг ўзининг шаҳсига, на Сатпремнинг шаҳсига тўғри келмаябди... Ва вазият, ҳақиқий фирибгарлар ўзлари ҳақида ҳар ҳил гапларни, уларнинг ҳар ҳил мўъжизаларга қодирлиги тўғрисида миш-мишларни тарқатаётганлари билан оғирлашмоқда. 

Парадокс! Аммо биз, ташқарида, шунчаки сўзларда “бундай ҳолатларнинг эҳтимоллигини” тан олиб, ва шу билан бирга, бундай таърифларнинг ростлигига ишончимиз жуда ҳам, жуда ҳам паст эканлидан аниқликни йўқ қилиб, бундай парадокснинг олдидан шунчаки ўта олмаймизку… Буларнинг ҳаммасини қандайдир тушунтириш керакми? 

Трайланг, у мавзуни ўзгартираётганини кўрсатиб, ишора қилди. 

- Бунга кейинроқ қайтамиз, ҳозир эса яна физика тўғрисида гаплашайлик. Сизнинг ҳайратингизни тушунаман: аждарчани таклиф қилгандик, бизга эса физикадан маърузачи келди. Ҳўш… сабрли бўлинг. Сизнинг орангизда, менинг ўйлашимча, физикага жиддий қизиқиш билдириб, ҳеч бўлмаганда квант механикаси асослари ва нисбийлик назариясида етарли бўлган аниқликка эга бўлганлар кам бўлгани учун, қисқа ва иложи борича осон гапириб беришга харакат қиламан. Қаттиқ ўзлаштириш керак бўлган биринчи нарса, бу ёруғлик тезлигининг – доимий катталик эканини билиш. Бу назария эмас – бу далил, ва у, ёруғликнинг тезлигини унинг Ернинг Қуёш атрофида ва унга қарши харакатида ўлчашган, Майкельсон ва Морлининг тажрибаларида топилган. Биринчи ҳолатда ёруғликнинг тезлиги Ернинг Қуёш атрофида айланиш тезлиги билан қўшилган бўлар эди, иккинчисида эса – айриларди, ва ўрта арифметик сонни олиб, улар қидираётган катталикка эга бўлган бўлардилар. Ҳаммаси осон. Натижалардан ташқари – улар оддий бўлиб чиқмади: иккита тажрибада ёруғликнинг тезлиги бир ҳил бўлиб чиқди. Келажакда яна кўплаб бошқа тажрибалар ўтказилган эди, уларнинг аниқлиги биринчи тажрибаларнинг аниқлигидан анча ошарди, аммо натижа ўзгармади: ёруғлик тезлиги – доимий катталик, таҳминан сонияга 299792458 метрга тенг, ёки – эслаб қолиш осонроқ бўлган – сонияга уч юз минг километр.

Албатта, бу дунё ҳақида барча таассуротларнинг алғов далғов бўлиб кетганини билдирарди. Классик физика, албатта, бизга таниш бўлган тезлик, қувват, оғирлик диапазонларида силжимайдиган бўлиб қолади, чунки юз йиллар давомида минглаб кабинетларда ўтказилган миллионлаб тажрибалар инкор қилиб бўлмайдиган даражада, тезликларни қўшишнинг қонуни ўзгармай амалга ошаётган, Ньютон таърифидаги дунёнинг тўғрилигини исботлади. Аммо, ёруғлик тезлигининг доимийлиги, дунё тўғрисидаги фундаментал таассуротларнинг ўзгартирилиши кераклиги ҳақидаги тушунчасига олиб келди – шундай тарздаки, ньютоннинг физикаси қўл тегизилмаган бўлиб қолиши керак, аммо кашф этилган далиллар ҳам тушунтирилган бўлиши керак.

Маълум бўлишича, Эйнштейн бу саволни, ёруғлик тезлиги максимал тезлик эканлигини, умуман олганда эҳтимоли борлигини, ва “релятив” деб аталмиш, ёруғлик тезликларига яқин бўлган тезликларда фазонинг, оғирлик ва вақтнинг ғаройиб айланишлари вужудга келишини таҳмин қилиб ҳал қила олди. Олдин, фазо ва вақт, материал дунё ўзининг намойишини кўрсатадиган саҳна сифатида тушуниларди. Энди вақт ва фазо физик жараёнларнинг тўлиқ ҳуқуқли иштирокчиларига айланди – қисқариб ва кенгайиб, секинлашиб ва тезлашиб.

Умуман олганда, нисбийлик назарияси жуда ҳам осон кўринишга эга, аниқроқ қилиб айтганда – унинг мисоллари жуда осон кўринади. Ва бу нарса, бизнинг нисбийлик назариясини яхши ТУШУНАМИЗ деган янглиш фикрга олиб келиши мумкин. Ростини айтганда, уни яхшироқ тушунишни бошлаш учун, эътибор билан, биз кузатадиган ҳолатларни кетма-кет, шошилмай қараб чиқишимиз, ва саволни яқиндан кўриб чиққанда пайдо бўладиган масалаларни ечишимиз зарур.

Нисбийлик назариясини тўлиқ баён қилиш ҳозир менинг масалаларимга кирмаганлиги сабабли, - жилмайди Трайланг, - мен диққатимни унинг битта аспектига жалб қиламан, аниқроғи – вақтни секинлаштириш таъсирида. Ўзимизга космик кемани Ердан юбораётиб, уни субёруғ, яни деярли ёруғ, тезликларгача ошириб, кейин тўҳтатамиз, бураймиз, яна ҳайдаймиз, яна тезлаштирамиз ва яна энди Ернинг ёнида тўҳтатамиз. Космонавт фақат ҳаётининг битта соатини яшайди, бизда эса бир ой ёки йил ўтиши мумкин – кеманинг ёруғлик тезлигига қанчалик яқин ҳайдалганига қараб.

 

Туюладиган парадокс вужудга келади – аҳир харакат нисбийку, нимага айнан биз – Ерда қолганлар қари бўламиз? Аҳир космонавтнинг нуқтаи назаридан, у айнан Ернинг ундан тез узоқлашиб, кейин тўҳтаб, орқага қайтганин кўради. Шунга қарамай, айнан биз қарилашамиз, чунки бир биримизга нисбатан бизнинг харакатимизнинг симметрик графигига қарамай, биз ҲАР ҲИЛ ҳиссиётларни сезамиз. Биз тузилган материя ҳар ҳил таъсирлар остида қолади. Космик кема тезлашишни бошлаганида, айнан космонавт ўз оғирлигининг кескин ўсишини сезади – шундай аталмиш “оғирликнинг ошиши”ни. Ва қайтаётганда – тўҳташ пайтида ҳам айнан у уни яна сезади. Айнан тезлашишда бизнинг координаталар тизимимиз симметрик бўлмай қолади, бу бир бирига нисбатан тенг тўғри чизиқли харакатидагидай каби тенг бўлади.

Ҳар қанча қизиқ масалалар ўйлаб топиш мумкин, масалан – агар, субёруғ тезлик билан учиб кетаётган космонавт, қўл чироғини ёқиб, ўзининг харакатига биноан ёруғлик нурини чиқарса, унда – вакуумда ёруғлик тезлиги бир ҳил бўлгани сабабли (биз ёруғликнинг “секинлашишини” унинг турли ҳил муҳитларда ўтишида кўриб чиқмаймиз, чунки бу секинлашиш туюладиган, ёруғликнинг кўп маротаба синиб кетиши ва шундай тарзда, унинг траекториясининг ўсиши туфайли амалга ошадиган), космонавт ҳам ёруғлик тезлигига яқин тезлик билан учиб кетаётган бўлади, ва унинг қўл чироғининг нури ҳам ундан деярли шундай тезлик билан учиб кетади! Яъни, нима – космонавт фотоннинг ундан шиллиқнинг тезлиги билан учиб кетаётганини кўрадими? Йўқ. Космонавтнинг нуқтаи назаридан, ёруғлик ундан ҳудди шундай тезликда учиб кетади – бир сонияда 300 минг километр тезлик билан, аммо БИЗ, буларнинг ҳаммасига қараганда, фотоннинг космонавт олдида тинчгина юраётганини кўрамиз.

Бундай ғаройиб расмларни тасвирлаш учун, “фазони қисқартириш” тушунчасини киритиш қулайроқ. Биз, фазонинг харакат йўналишида қисқаришини гапирамиз. Бизнинг қўлимиздан келадиган тезликларда биз вақтнинг секинлашишини ҳам, фазонинг қисқаришини ҳам кузата олмаймиз, аммо маҳсус, элементар заррачалар субёруғ тезликларгача тезлаштирилган тажрибаларда, бу иккала ҳолат ҳам аниқ ва равшан намоён бўлади. Масалан, элементар заррача, тезлаштиргичда тезлаштирилган бўлса, у тезлаштирилмаган заррачага нисбатан минг марта кўпроқ яшаши мумкин. 

“Фазони қисқартириш” тушунчасини киритганда, биз ушбу парадоксларни бизга кўпроқ тушунарли бўлган тилда таърифлашимиз мумкин. Биз фотоннинг космонавтдан тошбақанинг харакати билан қочаётганини кўрамиз, аммо бу бизнинг нуқтаи назаримиздан, аслида фотонни ҳам, космонавтни ҳам, уларнинг ўртасидаги фазони ҳам биз жуда ҳам қисқартирилган кўринишда кўрамиз, ва бизнинг нуқтаи назаримиздан фотон космонавтдан бир сонияга узоқлашган ўша сантиметр космонавтнинг дунёсида уч юз минг километрга тенг бўлади. Космонавтнинг ўзи ҳам унинг харакатининг йўналишида микроскопик даражада семизликда кўринади. Ўз навбатимизда, биз унинг кўзида ҳудди шундай кулгили кўринамиз.

Яна оғирлик ҳақида гапиришимиз мумкин. Оғирлик – бу аслида бадан инерциясининг ўлчови. Ёки аксинча – бадан инерцияси – унинг оғирлигининг ўлчови. Физика мисолларининг нуқтаи назаридан барибир. Яъни, агар мен апельсинни тезлаштирмоқчи бўлсам, мен, бунга қувват бериб, унга доимо куч ишлатишим керак – апельсин тезлашиб харакат қилишни бошлайди, ва бунда оғирликнинг ошишини сезади. Оғирлик ҳақида гапираётганда “оғирлик” ва “вазн” тушунчалари орасида аниқ чегарани ўтказиш лозим. Оғирлик – бу айнан бадан инертлигининг ўлчови – биз ҳозир мана шу тўғрисида гаплашамиз. Шу билан бир пайтда “вазн”- бу баданнинг таянчга босиб харакат қиладиган кучи. Бизнинг буюмли фаолиятимизнинг қулайлиги учун, биз бу атамаларни бир ҳил нарсаларни билдирадиган атамалардай ишлатамиз. Биз “бу апельсин бир кило бўлган оғирликка эга” деб айта оламиз, ва яна “бу апельсин бир килоли” деб айта оламиз – физиканинг нуқтаи назаридан, бу белгиланишлар тенгдир, аммо бизнинг оддий ҳаётимизда биз бу нозикликларни эътиборга олмаймиз, ҳозир ҳам эътиборга олмаймиз.

Демак – апельсин тезлашганда, у оғирлигининг ортишини сезади, бунда унинг вазни кўпаяди, апельсин тарозида ётганида, тезлаштирилганда тарози вазннинг ортишини кўрсатган бўлар эди, яъни апельсин тарозининг идишига босиб турган кучнинг ўсишини.

Нисбийлик назарияси қарама қарши бўлмаслиги учун, Эйнштейн, ёруғликнинг тезлигига яқинлашганда тананинг оғирлиги чексизликка интилгани учун, айнан биз қандайдир танани ёруғлик тезлигигача тезлаштира олмаганимни, ва бунга асосланиб, биз бунинг учун зарур бўлган қувватни чексизликгача кўпайтиришимиз кераклигини таҳмин қилишга мажбур бўлди. Релятив тезликларда оғирликнинг кўпайиши таъсирини биз тезлаштиргичларда кузата оламиз – бизнинг ёнимиздан субёруғ тезлик билан ўтиб кетаётган заррача, бизнинг ёнимизда жим турган заррачага нисбатан минг маротаба кўпроқ вазнга эга бўлиши мумкин.

Сизнинг билишингизча, Эйнштейн яна оғирлик ва қувватнинг ўҳшашлигини киритишга тўғри келди, ва физика тили янада осонлашди – БИЗНИНГ ЁНИМИЗДАН ниҳоятда юқори тезликда ўтиб кетаётган заррача бизнинг нуқтаи назаримиздан жуда юқори кинетик қувватга эга, қувват оғирликка эквивалентли бўлгани учун, бундай заррачанинг катта оғирликка эга бўлиши ажабланарли эмас. Бизнинг ёнимиздан учиб кетаётган ўша заррачанинг нуқтаи назаридан, ҳаммаси, албатта, аксинча – айнан биз унинг олдидан учиб кетябмиз ва катта оғирликка эгамиз. Ажабланарли ҳолат вужудга келади – оғирлик нисбий тушунчадир! У санаш тизимидан бошланади. Ва яна, кўплаб тажрибалар, оғирлик ва қувватнинг ростдан ҳам бир бирига айланиши мумкинлигини кўрсатди, ёки, аниқроқ айтганда, ўзини биз учун “заррача” сифатида намоён қиладиган қайсидир объект, белгили шароитда ўзини “қувват”, “нур тарқатиш” сифатида намоён қилишни бошлайди, бунда миқдор нисбати Эйнштейннинг машҳур E=MC2 формуласига жавоб беради.

Эйнштейн яна “гравитация” ва “фазонинг эгрилиги” тушунчасининг эквивалентлигини киритди, у яна, бир бири ортидан ҳаммаси тасдиқланган, кўплаб ғаройиб олдиндан айтишларни амалга оширди. Аммо мен бу ҳақида гапирмайман – менинг мақсадларим учун бу маълумот етарли, фақатгина вақт тўғрисида гапириш қолди. Эйнштейннинг нуқтаи назаридан вақт харакатланаётган тизимларда секинлашади, тезликнинг кучайиши билан у ҳам секинлашади. Аслида, биз вақт ҳақида гапирганимизда, бу иборанинг – айрим кузатиладиган ҳолатларнинг қулай белгиланиши эканлигини аниқ тушунишимиз зарур. Масалан, стабил бўлмаган заррачани субёруғ тезликларгача тезлаштиргичда харакатлантириб, биз, ўз кўзимизга ишонмай, унинг парчаланишигача ўтган вақт ўн, юз, минг баравар ўсганини кузатишимиз мумкин! Заррача узоқ яшайдиганга айланди! Буни қаранг – мана узоқ яшашга бўлган йўл:) Шундайми? – Трайланг илҳомланиб сакраб тушди. – Афсус, йўқ. Ушбу заррачанинг ҳаёт вақти фақат бизнинг нуқтаи назаримиздан кўпайди – бизнинг санаш тизимизда. Унинг “ўзининг дунёсида” заррача ўзининг оддий ҳаётини яшаб ўтди, ҳайрон қолган ҳолда, бизларнинг, унга нисбатан юқори тезликда харакатланаётганларнинг узоқ яшайдиган одамларга айланганимизни кузатиб. Бизнинг нуқтаи назаримиздан, бизнинг ёнимизда югуриб ўтаётган тизимда оқиб ўтаётган барча физик жараёнлар, секинроқ оқиб ўтишни бошлашади. Аммо ҲАММА катталликлар учун тўғирловчи коэффициентларни киритиш  – ахмоқлик, иложи йўқ нарса. Шунинг учун биз айёрларча йўл тутамиз – биз шунчаки харакатланаётган тизимда “вақт секинлашади” деб гапирамиз – ва ҳаммаси нисбатан осон ва тушунарли бўлиб қолади.

Трайланг кўтаралиб, олдинги ва орқа панжаларини эзиб, чўзилди, қўлларини силкитди, боши билан бураб, яна ўтирди.

- Энди, - у ғолибона аудиторияга қараб чиқди, - биз сизлар билан таҳминан, йигирманчи асрнинг оҳирида ўн минглаб физикларнинг бўлган ҳолатидамиз. Ва миллионлаб физик бўлмаганлар, ушбу барча материялар ҳақида етарли даражада узоқдан маълумотга эга бўлганларига қарамай, мактаб партасидан “оғирлик ўсади”, “фазо қисқаради” ибораларини ёдлаб олишган. Бодхи ҳам буни билган.

«Бодхи» сўзини эшитиб, одамлар жонланди.

- Илтимос, келинг яна бир марта бизда шубҳа туғдирмайдиган, экспериментал физика билан тасдиқланган нарсаларни қайтарамиз, - Трайланг, ҳудди диққатни жалб қилишга чақиргандай, қўлининг панжасини кафти билан пастга кўтарди. Унинг оғзидан “илтимос” каби умидсиз эскириб кетган бундай ибораларни эшитиш қизиқ эди.

- Тезлаштирувчида учиб кетаётган протон тезлигининг ёруғлик тезлигига яқинлашишида, унинг оғирлиги ўсади (бизнинг нуқтаи назаримиздан) – чексизликгача. Яъни агар ушбу протон бошқасига урилса – бизга нисбатан харакатсиз бўлган протонга, унда зарб, ҳудди иккита протон эмас, протон билан паровоз урилиб кетган кучда бўлади. Ундан кейин: ушбу протоннинг ҳаёт вақти – бизнинг нуқтаи назаримизда – секинлашади, то чексизликгача. Ўша протон “яшайдиган” фазо қисқаради – то чексизликгача. Умуман олганда, биз “чексизликка яқинлашиш” тўғрисида гапирганимизда, буларнинг кузатилаётган катталиклар эмас, балки экстраполяцияланадиган эканлигига ўзимизга ҳисобот беришимиз зарур, аҳир биз чексиз кам ёки чексиз катта бўлган катталикни ўлчай олмаймизку.  Шунинг учун, биз бундай туманларни “сингулярлик тумани” деб атаймиз. Ва бизнинг экстраполяцияларимиз – шунчаки математик операция эканлигини эсда тутишимиз зарур, ҳақиқатда эса материя бизга яна кўплаб сюрпризларни тақдим қилиши мумкин. Бундай турдаги “шарҳлар” тўғрисида эслаш жуда ҳам қизиқ, тўғрими? Улар ижод учун жой қолдиришади.

- Демак, Ньютон ўзининг механикасини яратаётганида, у ҳам у томонидан шакллантирилган паст тезликларда тана харакатининг қонунларини турли ҳил тезликларга экстраполяция қилганми?

- Ҳа, ва Эйнштейн ушбу “ўзидан ўзи аён” бўлган нарсаларнинг гипнози остидан чиқа олди. Энди яна бир марта – жуда ҳам қисқа равишда, яна санаб чиқамиз.

Трайланг аудиториядан қандайдир реакцияни кутаётганди, аммо ҳеч ким тушуна олмасди – айнан қандай реакцияни.

- Оғирлик ўсади. Фазо қисқаради. Оғирлик қувватга эквивалентли. Оғирлик фазонинг эгрилигига эквивалентли. Бу ерда яна ўнталаб ўҳшаш, универсал фикрларни келтириш мумкин эди, масалани қийинлаштириш учун, аммо мен масалани осонлаштираман ва фақат шунда тўҳтайман. Яна бир марта – оғирлик ўсади, вақт чўзилади, фазо қисқаради. Ҳўш??

Ҳеч ким ҳечнима демади, ва ҳеч ким кўзини Трайлангдан узмасди.

- Йўқми? Ҳали ўҳшамаябдими?:) – Трайланг кулиб юборди. – Яхши. Эсингиздами – сизларни нима билан ҳайрон қолдирганим? Сизларга аждарча бўлиб келиб, физикадан бошлаганим билан. Физиканинг нима алоқаси бор? Тўғри йўл тажрибасининг нима алоқаси бор? ТЙТ ва физика?? Қандай алоқа бор? Нимага сизлар шунча вақтингизни мендан мана бу оддий бўлган нарсаларни тинглаб сарфладингиз? Мен бу ерда сизлар учун қилишим мумкин бўлганларнинг максимумини қилдим – кейинги қадамим билан мен шунчаки жавоб беришга мажбур бўламан. Майли, физикани бир четга олайлик – ушбу физикадан фақатгина учта қонунни оламиз – уларнинг ТЙТ билан алоқаси қандай?

Сукунат.

- Мана кўрябсизларми, - Трайланг яна жилмайди, - ушбу дақиқани эсингизда қолдиринг – мен сизларга фантастик аҳамиятга эга бўлган бир нимани айтмоқдаман, ва ундан ҳам ортиқ, мен буни контекстда айтмоқдаман, у, мен сизларнинг эътиборингизни тортаётган нарса ҳақида деярли қичқирмоқда. Аммо – фойдасиз. Сиз – кўр мушукчларга ўҳшайсизлар. Ушбу дақиқани эсингизд қолдиринг, чунки бу сизга ушбу аср кашфиётини амалга оширган, кўра, тушуна, таққослаб, биринчи қадамни, ва албатта ундан ҳам кўпроғини қила олган одамдан завқланишни ҳис этишингизга ёрдам беради… мен, албатта, Бодни назарда тутябман. Сиз ҳаммангиз Бодхининг ТЙТни яратганини биласиз. Ўзидан ўзи, бу, масалан менда ўзгармас ажабланишни туғдирадиган етиб бўлмас бир нима. Унгача биронта, ўзининг аҳамияти, мукаммаллиги, тўлиқлиги ва тажрибавий ишлаб чиқилиши бўйича етадиган асар яратилмаган эди. Бу Қадимги Римда кимдир экранопланни қургандай бир нарса. Аммо сиз билмайсиз , - Трайланг узун танаффус қилиб, ўтирганларга қараб чиқди, -сиз билмайсиз, аммо ҳозир сиз Бодхининг ёритилган идроклар дунёсига Йўлдан ташқари яна бир нимани яратганлиги ҳақида биласиз. Қизиқябсизми?:)

Жимжитлик.

- Яхши, унда жавобини бераман. Фантастик кашфиётларни бошлаган жавоб, улар билан таққослаганда, сизнинг ёритилган тушларга бўлган саёҳатларингиз – қумдонда болаларнинг ўйинларидир.

Трайланг жим турди, яна озгина жим туриб, кейин паст овозда сўради.

- Сиз менга айта олмайсизми – тўғри йўл тажрибасини ўрганаётганда, ва шунингдек тажрибали тажрибаланувчиларни кузатаётганда – мана, масалан, Томас ёки Чок каби, вақтнинг секинлашиши билан боғлиқ бирон нимани учратмадингизми?

Янги танаффус икки сониядан ортиқ давом этмади, ва кимдир қичқириб юборди: «қари бўлишнинг секинлашиши!».

- О! – Трайланг қўлини кўтарди. – Қари бўлишнинг секинлашиши. Жуда яхши. Ўзимизга савол берайлик – бу далилни ўзгартирилмайдиганмасмикан? Жавоб берамиз – ўзгартирилмайдиган. Менга қаранг – мана мен сизларнинг олдингиздаман – менинг юзим, менинг танам. Мени пайпаслаб, кўриб чиқиш мумкин, аммо, умуман олганда, бунинг кераги йўқ– сизларнинг ораларингизда юз йил яшайдиган ва ҳали қари бўлишни ҳоҳламайдиган кўплаб одамлар пайдо бўлди. Уларнинг таналари ва юзлари ҳар ҳил ёшга мос, мана – масалан, Томас – йигирманчи асрда яшайдиганлардан ким ҳам унга эллик ёшдан кўпини берарди? Ҳар биримиз шунчаки эшитиб эмас, ўзининг тажрибасидан билади – ёритилган идроклар, айниқса катта ҳажмларда, айниқса экстатик сифатда, касалликлар билан боғлиқ бўлмайди, ва ундан ташқари қариш жараёнини тўҳтатади, ёки камида, жуда аҳамиятли равишда секинлаштиради. Бизнинг пайтимизда бу – далил, ва уни фақат Пастки Ҳудудлардан одамлар рад этиши мумкин. Ёритилган идроклар қариш жараёнларини секинлаштиради, жуда аҳамиятли равишда, - у яна бир марта секин гапирди. – Қариш секинлашади. Бу нимани билдиради? Физиологикларнинг оқиб ўтиши, кимёвийларнинг – мантиғи, физик жараёнларнинг мантиғи эса се-кин-ла-ша-ди. Бошқа сўзлар билан айтганда – вақт секинлашади.

Золда – сукунат.

- О, бу нарса сизларга етиб борганда, сиз, эҳтимол, ҳайкалларга ўҳшаб қотиб қоларсизлар, балки телбаларга ўҳшаб бақиришни бошларсизлар, балки бутун томоққа вақарлаб кулишни, ёки устингизда сочларни юлишни бошларсизлар – мен, масалан, ўз вақтимда орқамга ётиб, оёқларим билан силкитиб, “вой, ишона олмайман” деб қичқирдим!!»

Трайланг туриб, юришни бошлади.

- Вақт релятив дунёда секинлашади. Вақт ёрқин ЁИларда секинлашади. Тезлик қанча юқори бўлса – вақт шунча юқори даражада секинлашади. Ёритилган идрокларнинг зичлиги, жадаллиги, чуқурлиги қанчалик юқори бўлса – қариш шунчалик кучли даражада секинлашади, бошқача айтганда, вақт шунчалик кучли даражада секинлашади. Ҳозир эса  – ўзининг ахмоқлик даражаси бўйича Эйнштейннинг нисбийлик назарияси билан рақобат қила оладиган гипотеза: «ёритилган идроклар одам тузилган материяни трансформация қилади, ёки – бошқача айтганда – одамни шундай ҳақиқийликка, дунёга ўтказишадики, у ерда релятив дунёга ҳос бўлган барча ёки айрим қонунлар амалда бўлади». Энди сиз қичқиришингиз, оёқларингизни силкитишингиз, сўкишингиз ёки йиғлашингиз, елкаларни қисишингиз ёки бир бирингизга қўлларни қисишингиз мумкин, мен эса бориб сийиб келаман, қайтганимда эса – бунинг ҳаммасидан нима келиб чиқишини гапириб бераман. Ва сўзимга ишонинг – бу нарсадан шайтон билади қанча кўп нарса келиб чиқади!

<< Бўлим 29

Бўлим 31>>