"Турларнинг пайдо бўлиши"

Бўлим 18

Фосса билан кечаги бўлган суҳбатдан кейин Тора унинг кўтида моторчанинг ишга тушганини сезди. Меъёри билан кетаётган, таассуротларни пассив даражада сингдираётган ва воқеаларни кутаётган ҳаёт фаол даражада харакат қилиш ҳоҳиши билан алмашди. Демак, Томас, шу ерда. Томас Хельдстрём – афсонавий шахс. Тадқиқот марказига кетаётиб, Тора эслашга харакат қилди – у Томас ҳақида нима билишини. Батафсил маълумот билан инфокристаллни топиш мумкин эди, албатта, лекин вақт жуда кам – тажрибанинг бошланишигача...атиги 35 соат қолди! Ва номаълум – тажрибанинг бошлангунича унга етиб боришга иложини топармикан, Томаснинг у билан гаплашишга ваыти бўлармикан? Тора тажриба ҳақида кам маълумотга эга эканлиги тўғрисида ўзига ҳисобот берди. “Кам маълумотга эга” – бу ҳали кучли айтилмагани. Бу ҳам инфантилликнинг намоён бўлиши, катталар ва ёшт катта амаки ҳолалар орасида кичкина қизнинг ўзини тутиши! Уни бу ерга шунинг учун чақиришганми? Шундай бўлишини кутишганми? Ва энг муҳими – ўзи шуни ҳоҳлаябдими? Унинг ҳаётини олдиндан завқланиш, кураш хурсандчилиги, вафодорлик билан тўлдирадиган харакатлар тарзи шуми ўзи?

Бир нечта йил олдин Тора машҳур замонавия тадқиқотчиларнинг қисқа таржимаи ҳолларини ўқиган, уларнинг орасида Томаснинг таржимаи ҳоли ҳам бор эди. Ўша пайтда у узоқдаги, етиб бўлмайдиган, деярли афсонавий қаҳрамон сифатида идрок этилган, шунинг учун ўша китобдаги унинг ҳаёти тўғрисидаги деталларни у яхши эслай олмасди, улар бошқа таржимаи ҳолларнинг деталлари билан қўшилиб кетарди. Тора кўз олдига у билан бирга тенг равишда бундай зўр тажрибада иштирок этишини келтира олармиди? Тўғрисини айтганда, Тора ҳозиргача ўзининг бўлажак иштирок этишини оҳиригач идрок этмасди – ҳақиқийдан сал йироқ нарса каби, қизиқ тушнинг кутилмаган бурилиши каби. Биринчи – маълум тарихчиларнинг гуруҳида консультант сифатида ишлашга осмондан тушгандай каби тушган таклиф. У, албатта, шу заҳотиёқ рози бўлди, ҳатто шунчаки рози бўлмай, “қаердандир” у билан гаплашиш учун келган қизга деярли ёпишиб олди. У унинг қўлидан, ўзини сал пал ахмоқона равишда сезиб, лекин уни қўлдан чиқаришга қўрқиб туриб ушларди, кейин ҳам – суҳбат давомида – Тора вақти вақтида уни қўлидан ушлаб, унинг кафтини эзғилаб, қаттиқ қисарди. Улар ҳайрлашаётганда Тора – Торанинг рози эканлигини, унинг жудаям ҳоҳлаётганини, унга қизиқ бўлган нарсани ўрганишни  яхши кўришини, яхши кўрган тадқиқотлари билан куни бўйлаб шуғулланишини келган қизнинг аниқ тушунганини икки марта қайта сўради. Қиз ҳаммасини тушунди, қўлини бўшатмади, хотиржам туриб, жуда ҳам диққатли эди. Кейин билса – уни фақат консультант лавозимига олишмаган экан, ундан ҳам кейин эса – умуман консультант лавозимига эмаслиги келиб чиқди. Биринчи кунлари уни унга “раҳмат” айтишиб, инститга қайта юборишлари борасида туйғу ҳеч тарк этмасди, бу кучли, ўзгача одамларнинг орасида у ўзини жуда ҳам тажрибасиз ва ҳатто инфантил сезарди. Ва у эндигина ҳосил бўлган вазиятга ўрганишни, шўнғишларни амалга оширишни, кўплаб янги маълумотни сингдиришни бошлаганида, вазият ундан ҳам тезроқ, ундан ҳам ажабланарли даражада ривожлана бошлади. Ҳудди каякингдагидай – оқим сени кўтариб олиб, остоналарга қараб олиб кетмоқда, ва сен энди битта оқимни эпласанг, сени иккинчиси кўтариб олади, ва унданам узоққа, узоққа олиб кетади, бу ерда эса... бу ерда яни бир нима бор эди, шунчаки шароитларнинг бундай ривожланиши эмас. Ҳаммаси ҳаддан ташқари силлиқ ривожланарди – силлиқ ва кетма кет – шароитлар сени у ерга ёки бу ерга тепиб ташлаётганларидагидай эмас...

Тора “Марказ”га кирди. Чизмага қараганда, Кенгашнинг хонаси олтинчи қаватда жойлашган эди. Лифтда тушгиси келмади, ва Тора шошмасдан – зинадан пастга ўйланиб тушди. Катта бўлмаган сув ҳафзаси ёнида у ён деворга ўтириб олиб, оёқларини илиқ сувда чайқашни бошлади. 

Демак, Томаснинг ёши ҳозир таҳминан бир юз қирқда, Болалар Катта Урушининг оҳирида унинг ёши ўттиз атрофида бўлган. Қандайдир катта швед шахрида туғилган, Мальмёда шекилли, лекин унинг оиласи болалигидаёқ Копенгагенга кўчиб кетган, чунки Швецияда яшашнинг деярли иложи бўлмай қолди – давлат вайроналикда чўкиб кетаётганди. Копенгаген ўша пайтларда болаларнинг ташкиллаштирилган қарши чиқиш марказларининг бирига айланганди, чунки бошқа скандинавлик ва айниқса прибалтикалик мамлакатларнинг фонида нисбатан либерал кўринадиган Дания болаларга нисбатан бўлган жазолайдиган чораларни ҳар қандай равишда тўҳтатарди, уларга бошпана тақдим этарди. Жаҳон ақлдан озарди, ҳеч ким билмасди – кейинчалик қандай яшашни, лекин ўша вақтга қадар – Урушнинг биринчи белгиларининг пайдо бўлишидан ўттиз йилдан кейин – эски тарзга қайтиш ҳеч қачон бўлмаслиги ҳаммага аён эди. Лекин янги дунёни қандай қилиб қуриш – ҳеч ким билмас эди, чунки қарши курашаётган тарафлар ўзларининг одамнинг табиий ҳуқуқлари тўғрисида фикрлашида шунчалик катта даражада узоқлашишган ва ўзларининг ушбу фикрлашларини шунчалик компромиссиз даражада ҳимоя қилишган эдики, бир бирини йўқ қилиш албатта амалга ошарди.Торанинг ўша пайтдаги сўровномаларнинг таҳминий рақамлари эсида бор эди – ажабланарли, аммо ўша, уруш бутун одамзоднинг йўқ бўлиб кетишига олиб келиши ҳаммага аён бўлган йилларда ҳам, катта ёшдаги аҳолининг иккитадан кўп бўлмаган фоизи болаларнинг, уларнинг ҳоҳиши пайдо бўлган ҳар қандай ёшда, уларни қизиқтираётган ҳар қандай шаклда секс билан шуғулланишларига ҳуқуқлари борлиги билан сўзсиз рози бўлишди. Уларнинг ота онаси билан турмасликка, мактабга бормасликка ҳуқуқлари борлиги билан. Яна ўнга яқин фоизи бундай фикрлашлар билан у ёки бу баҳоналар билан рози бўлишга тайёр эдилар, қолганлар эса ўзларининг концепцияларида оҳиригача туришга тайёр эдилар. 

У ерда – Копенгагенда – Томас ўн ёшида харакатнинг битта фаол иштирокчиси билан танишиб қолди, ва шу заҳоти ҳудди ўзининг йўналишига қуйилгандай бўлди. У дарҳол оиласидан бутунлай ажралди, “қочоқ - бола” статусига эга бўлди, буни Копенгагенда амалга ошириш жуда осон эди, ва атиги бир йилдан сўнг у шимолнинг европалик минтақа болаларининг курашини ташкил этган ва бирлаштирган Шимолий Қаршиликнинг раҳбариятининг яқин доирасига кирди. Олти ёки саккиз йил давомида, Тора яхши эслай олмасди, Томас эрталабдан кечгача ўзининг таълими билан шуғулланишни фаол, деярли фанатик даражада, Қаршиликдаги ишини бирга олиб борган ҳолда, давом эттирарди.

Кейин ҳиёнат ва вайроналик бўлди, Томас қутқарилиб қолишга илож топиб, Женевагача етиб борди. Қаршиликнинг тўлиқ ғалабасигача яна ўн йилга яқин вақт бор эди, ва тарихининг етарли даражада шубҳали пайти айнан мана шу даврга тўғри келарди. Менгес Томаснинг, умидсиз уч йиллик, деяри кеча ва кундуз давом этган харакатларнинг натижасида Бодх ва аждарчалар билан мулоқотга кира олганлар гуруҳининг аъзоси бўлганини ва уларни урушда ёрдам беришларига олиб келгани, ва бунинг натижасида Қаршиликдан болалар ва аждарчалар ўртасида воситачи бўлиб қолгани ҳақида бир нима айтиб ўтганди. Яна битта қизиқ давр йигирманчи йилларга тўғри келади, бу пайтда Томас бир нечта йилга йўқ бўлиб қолган бўлиб, унинг аждарчаларда ўқигани ҳақида дув дув гаплар тарқалган эди, Аппель ҳам айнан Хельдстрёмнинг воситачилиги сабабли аждарчалар билан учрашгани ҳақида гапириб ўтганди. Хельдстрёмнинг ўзи ҳаёти ҳақида бир нечта баён ёзганди, Тора бир иккитасини варақлаганди, аммо улар асосан Қаршилик тўғрисидаги хотираларга ва идрокларни ўтказиш асосларининг илмий – популяр баёнига бағишланган эди.

Менгес Томасни “қизиқиб кетадиган, эхтимол, ҳаддан ташқари қизиқиб кетаётган одам” сингари таърифлаган, ва айнан мана шундай инсонни бундай тажрибада раҳбарлик қилишга таклиф қилишаётганлари ажабланарли эмас, аҳир бу ишни шалпайган ва педантик функционерга бериб бўлмайдида… айтганча, агар айнан Томас раҳбарларнинг бири бўлса, бу унинг тараққиётчилик соҳасида кўпроқ натижаларга эришиш учун воқеаларнинг йўналишини ўзгартиришга имкониятлари кўпроқ эканини билдирадими? У ўзи нимага Томас раҳбар бўлади деб ўйлади? Кимдир буни унга гапирганмиди ўзи? Йўқ, демак у шунчаки ўзи шундай деб ўйлаган...майли, яхши, ҳали вақт бор, ҳаммасини тушуниб олиш учун. 

Ёритилган идроклар дунёсига саёҳатлар соҳасидаги замонавий тадқиқотлар билан юзаки бўлса ҳам таниш ҳар қандай одамнинг миясига келадиган, Томаснинг исми билан бўлган бошқа ассоциация “идрокларни интеграция қилиш” сўзидан иборат. Томас биринчилардан бири эди. Ўтган асрнинг биринчи чорагида – таҳминан  2420 – 2430 йилларда – у анча катта, аммо алоҳида одамлар ва гуруҳларнинг анча бўлинган тажрибасига чизиқ қўйганди. Ўша пайтдаёқ ярмига афсонавий, янги дунёнинг яратувчиларнинг биттаси ва шунингдек, ҳисоблашганларича, Бодх ва аждарчларда ўқиган одам бўлиб туриб, у қийинчиликсиз ўзига замонавий бўлган тадқиқотчилар билан мулоқот қиларди  – аслида, уларнинг ўзлари у билан танишишни ҳоҳлашарди. Уларнинг натижаларини ўрганиб чиқарди, янги кўникмаларни ўзлаштирарди, маслаҳат берарди. Айнан мана шулар унга етарли даражада катта бўлган “Одам йўли идрокларини алмаштириш ва бошқа мавжудотларнинг идрокларини интеграция қилиш асослари” содда-ноқулай номли асарни яратишга ёрдам беришди, бу асар унга ўша пайтда таниш бўлган барча натижаларга умумий асосларга келтирарди, тадқиқотларнинг янги горизонтларини белгиларди. Ушбу китобда Томас томонидан шакллантирилган ва таърифланган “олтмиш саккизта муаммо” “дайверлар”нинг ривожланишини келгуси иккита-учта ўн йилликга белгилаган эди. Тараққиётчилик, тажрибанинг маҳсус йўналиши сифатида у томондан ўша пайтда шакллантирилган эди, ва ўнтага яқин “Муаммолар” айнан шу мавзуга тегишли эди – Тора фақат бир нечтасини эсларди: балансни бузиб, англашнинг йўқолиб кетишига олиб келадиган бошқа дунёлардан тажрибаланувчиларга нисбатан боғланиб қолишнинг пайдо бўлиш муаммоси; ўша дунёларнинг тарихий ва ижтомоий ҳақиқиятларини ҳисобга олмай амалга ошириладиган ўйланмай қилинган, тез харакатларнинг муаммоси; душман харакатларига қарши ҳимоя муаммоси – англанган тушларда йиғиладиган дунёлардан бўлган мавжудотлар тўғридан тўғри зарар етказишлари мумкин эмаслигига қарамай, улар прогрессорда бавосита равишда касалманд жараёнларни келтириб чиқишлари мумкин эди. Шарҳлашларнинг муаммоси – қисман, кўпинча эса асосий қисми идроклардан ташкил топган мавжудотларнинг дунёсига ўтаётиб, уларни тўғридан тўғри, “пешонасига” тақалиб баҳолаш ва маъносиз ҳолда шарҳлашга харакат қилиш, ва ҳар битта дайвер буни яхши тушунишига қарамай, лекин битта иш – бу уйғоқ туришнинг оддий дунёси шароитида мантиқли аниқликга эга бўлиш, бошқа иш эса – бу аниқликга умуман бошқа шароитда қайтиш, онгни фиксация қилишнинг ўзи ҳам осон бўлмагана масала бўлганида...айтганча, аҳир қараб кўриш мумкин – китобда икки мингга яқин варақ бўлса ҳам, лекин у ерда бирон нимани топиш осон – Тора уни икки йилча олдин ўқиган, кейин айрим вақтлари варақлаб қўярди.

Энг яқин бўлган компьютер қўл остида эди – сув ҳавзасининг ён деворининг ичига жойлаштирилган жилосиз оч жигар рангдаги бошқариш тугмачаси. Тора уни босди, ва унинг олдида голографик клавиатура ва монитор очилди. Ўнга яқин сониядан сўнг китоб унинг олдида эди. “Тараққиётчилик” сўзи бўйича қидирув уни биринчи таъсир этиш тажрибаларидан бўлган ибораларга олиб келди, ва Тора ўзи кутмаган ҳолда ўқишни бошлади:

«…қумли тепаликлар, мен саҳронинг ичига, қайрилганимда атрофимда қумли тепаликлардан бошқа ҳечнима кўринмайдиган ҳолда кирдим. ЁИлар пайдо бўларди. Кутилмаганда – йўқ бўлган жойдан каби – учта мавжудот пайдо бўлди – тиниқ, баландлиги уч метр, нурланиб  турган, бунда нурланиш оддий усулда кўрилмасди – Ларссен томонидан таърифланган кўриш билан бўлган оддий манипуляциялар уларнинг тиниқлигига таъсир қилмасди – буни менинг бу турдаги биринчи тажрибам сифатида белгилаб ўтмоқчиман – биз аҳир ҳали кўп нарса билмаймиз... Улар менга қарамаябди, аммо бунда “уларнинг эътиборинининг менга жалб қилингалигининг” идроги мавжуд – менимча, мен фессон турдаги дунёлардан чиққан мавудотларнинг ўз диққатини фиксация қилишларига характерли бўлган, бошимнинг орқа томонида кучайиб келаётган қаттиқликни сезганим учун бўлса керак. 

Улар бирданига менга қизиқиш, ёқтириш ва совуқ раҳмсизлик билан “қарашмоқда”. Менимча, агар мен ўша жойда ўлиб қолсам, улар ҳечнима қилмасдан, қараб туришни давом эттирардилар. Уларнинг совуқлигига нисбатан бегоналашиш туйғуси пайдо бўлди, ва салбий муносабатни йўқотиб, “ўлим” улар учун, менинг тушунишимча, ҳечнимани англатмаслиги мумкинлиги ҳақида аниқликга қайтиш учун бир нечта сония керак бўлди – уларнинг шунчаки буни тушунишга имконияти бўлмаслиги мумкин.

Улар ҳар қандай дақиқада жойидан қўзғалиб, йўқ бўладиган енгил мавжудотлар сифатида идрок қилинади, улар бир бирларига жуда ўҳшаш кўринади, ва уларнинг ҳар доим биргаликларини тасаввур этиш осон …»

«… денгизнинг осилиб турган, қояли қирғоғи, катта тўлқинлар қояларга урилмоқда. Қайсидир томонлари билан денгиз қисқичбақаларига ўҳшайдиган мавжудотларнинг катта, санаб бўлмайдиган тўдаси дензигдан чиқиб, қояларнинг устидан чиқиб кетмоқда. Улар шунчалик кўпки, уларнинг харакати гиламдай идрок қилинади – уларнинг орасида ҳечнима кўринмаябди. Тўлқинларнинг кучи шундайки, у “қисқичбақаларнинг” устига тушса, уларни бир сонияда ялаб, орқага, денгизга тортиб кетадигандай. Қоялар бўйлаб чиқиб кетаётган жонли оқимдан нарида, тошнинг устида қисқичбақа турибди, у битта ўзи, иккита олдинги панжаларини тепага кўтариб турибди, ва қисқичлари иккита томонга очилган. Унинг орқасида денгиз кўриниб турибди. Бу қисқтчбақага қараганимда, унга нисбатан 10 даражадаги нозикликнинг аниқ идрогини сездим – у тошда турибди, ва – ажабланарли – у панжаларини тепага кўтариб олган ҳолати қатъиятлик билан резонансда бўлмоқда. Унга нисбатан ҳақиқатдан ҳам “қисқичбақага” сингари муносабатда бўлаётганимни англадим – ушбу механик бўлган фарқлашни тўҳтатдим, марказий толаларда диққатимни жамлаб, 8 жадалликдаги мустаҳкам, ёритилган фарқлайдиган онгга эришдим. Мен уларни “қисқичбақалар” эмас, бошқача қилиб атагим келади, механик фарқлайдиган онгнинг босиб келаётган тўлқинларини йўқотиш осонроқ бўлиши учун. Масалан – улар “акранцлар” бўла қолсин. Ичига киришни туғдиришни бошладим, уларга нисбатан бўлган жадал нозиклик сабабли буни амалга ошириш қийин эмас эди. Интеграция қиладиган идрокларни алоҳида ажратдим ва шу заҳоти уларни Дворакнинг усули бўйича таҳлил қилишни бошладим. Олинган конгломератнинг асосида ўлимдан бўлган қўрқинчнинг йўқлигининг аниқ идрогини фарқ қилдим, содир бўлаётган ҳаммасини ўзимга олиш, денгизга нисбатан бўлган ўткир вафодорликни.»

А…бу, уларга йўл англанган тушлар орқали ётадиган цивилизациялар билан бизнинг биринчи контактларимизни бошлагана воқеалар таърифланган жойку – акранцлар ва этерлар («ether» сўзидан - «эфир»  - албатта, жудаям тўғри келадиган ном эмас, аммо ҳамма унга ўрганиб қолди).  Муаммоларнинг рўйҳатини қидириш ҳоҳиши йўқ бўлди, ва Тора компьютерни ўчирди. 

Яна нима… ҳа албатта, ҳаммага айнан Томаснинг 2422 йилда коммандосларнинг биринчи базасини шу заҳоти ва бутунлай қўллаганларнинг бири бўлгани маълум.  Джей Чок лойиҳанинг асосий двигатели ва ташаббускори эди, аммо Томас бўлмаса бирон ниманинг ўҳшаши қийин эди – унинг, агар коммандосни яратиш лойиҳаси қўллаб қувватланмаса, ЯЗЛларидан (“Янги Замон Лойиҳалари” – урушда ғалаба қозонилгандан кейин ишга туширилган лойиҳалар – янги дунёлар ва цивилизацияларнинг тадқиқотларига, идрокларнинг интеграциясига ва Фосса томонидан айтиб ўтилган қолган барча нарсаларга ва кўплаб бошқаларга тегишли тадқиқотлар) чиқиб кетишини Кенгашга дўқ қилгани ҳали ҳолва эди. Ундан ташқари, у, ҳеч қандай коммандослар бусиз албатта пайдо бўла олмайдиган – уларни ким ўргатади аҳир, аждарчалар билан контаклар мобайнида ёрдам беришга тайёр бўладиган бир қатор шартларни ҳам олдидарига қўйди. Технологиялар бўйича билимларни ким етказарди? Албатта, ҳечнима ва ҳеч ким  ҳар битта одамга ёки алоҳида бир гуруҳга ўзининг ривожланиши билан шуғулланишларига ҳалақит бермайди, аммо “коммандос” тизими юз йил олдин шунчаки қизиқаётган инсонлар томонидан эмас, балки Бодхнинг тўғридан тўғри ва бавосита иштироги билан, аждарчлар томонидан яратилган, ва улар томонидан юз йил ичида ишлаб чиқилган тажрибаларидан фойдаланмаслик ахмоқлик бўларди. У ҳудди шундай гапирган – «аҳмоқлик». Ва ҳеч ким унга қарши чиқа олмасди – унинг афсона-одам бўлгани учунгина эмас.  Унинг орқасида “дайверлар”нинг бутун жамияти ва нафақат уларнинг тургани учунгина эмас. Кенгашнинг ҳар битта аъзоси у ёки бу даражада – харакат қилиб кўрмаслик ростдан ҳам ахмоқлик эканини -тушунгани учун ҳам. Тажрибаланувчиларнинг бутун гуруҳи аниқликнинг янги босқичига, ЁИларнинг янги фазоларига етиш учун ҳаддан ташқари кучли харакатларни амалга ошираётганларида, ҳатто иш ўҳшамаганида ҳам қимматбаҳо тажрибага эга бўлишарди.

Хельдстрём талаб қилган маҳфийликнинг барча шартлари ҳам қабул қилинган эди – уларни қабул қилмаса бўлмас эди, чунки у савдолашишни ёқтирмасди – ёки шартлар борлигича қабул қилинади ёки у ишга бармоғини ҳам урмайди. Бундай, апелляциясиз позицияни қандайдир ғамгинликларнинг таъсири деб тушуниш мумкин эди, аммо Томасга бу нарса тегишли эмас эди – ўзининг ишига бундай даражада бутунлай берилган одамни топиш қийин эди. Ҳар битта одам тушунарди – агар у қандайдир шарт қўйса, демак у ҳақиқатдан ҳам зарур – унда бошқа мотивларни ҳеч ким таҳмин қилмасди.

Улар Чок билан иккаласи, Томас оғзаки тарзда гапирган принципларига мувофиқ ҳолда коммандоснинг биринчи гуруҳини яратиб, уни бошқаришди  – Томас уларни ўшанда предполагалось, что он узнал их тогда – ўтган асрнинг оҳирида – шу жумладан ва бавосита тарзда Бодх ва Яркадан билганини таҳмин қилишди. Бутун гуруҳ вертикал йўналтирилган дунёлар орқали, айланма йўллар билан коммандослардан бавосита ўргана оладиган бир туманга олиб келинди. Аммо, ҳамма колмади, фақат саналган одамлар – колганлар бир неча кундан кейин қайтиб келишди ва деярли ҳечнима эслай олишмасди. Ўқишга қабул қилинганларнинг (аниқроғи, “қабул қилингандай”ларнинг) саёҳати уч йил вақтни олди, ва улар қайтганларида ҳатто скептикларнинг тан олмасдан иложлари йўқ эди – бу уч йил олдин романтик кайфиятлар ва юқори кутишлар билан кетган одамлар эмас. Оддий тажрибаланувчилар ва янги коммандосларнинг орасидаги фарқ жуда катта эди – самимиятда ҳам, қатъиятликда ҳам, экстатик ёритилган идрокларни сезиш қобилиятида ҳам...буни таърифлаш қийин – буни кўриў керак. Ҳаммасининг ўзидан ўзи, тажрибали инструкторлар ва ишлаб чиқилган қўлланмаларсиз пайдо бўлганлигини тасаввур этиш қийин эди. Аммо Бодх ва аждарчалар билан тўғридан тўғри контактнинг имкониятининг мавжудлигини тан олишнинг ҳам иложи йўқ эди.

Коммандосларнинг биринчи гуруҳи бир ажойиб куни йўқолиб қолганда ҳам, мажбуриятнинг асосий юкини ўзига ортиб олган одам айнан Томас эди. Фақат Нортон ва Чок қолди. У пайтга қадар – бу 2473 йилда содир бўлганди – янги коммандослар тайёрланиб бўлган эди, улар ҳозирда “дайвер”ларнинг асосий мағзини ташкил этишади. Бодх ва аждарчалар билан контакт тўлиқ йўқолганлиги ва ҳатто Томас улар билан боғлана олмаслиги ҳақида гап тарқалди, ва кўплар буни қандайдир нотаниш, офатли воқеаларга боғлашди. 

Чок йўқотилган контактни қайта тиклашнинг циклонини (яъни экстатик ЁИларнинг тўлқинлари билан кузатилаётган узоқ давом этадиган жадал хурсанд ҳоҳиш) бошдан кечираётган бир пайтда (айтганча-уни ҳам топиб гаплашишга улгуриш керак-бу кўпроқ маълумот олишга имкон беради, тажрибанинг бу тарафига ҳам озгина бўлса ҳам тайёргарлик кўришга ёрдам беради), Томас тараққиётчилик билан қизиқиб кетди – йўқ жойда у ва унинг шериклари бошқа – инсонга ҳос бўлмаган идроклардан ташкил топган тажрибаланувчи мавжудотларга ёрдам беришнинг асосий принципларини ишлаб чиқишни бошладилар.

Яна Торанинг хотирасида … ушбу дақиқада зинада овозлар эшитилди – бир нечта одам тушаётиб, акранцлар тўғрисида бир нимани баланд бўлмаган овозда гаплашишарди – Тора қайрилиб...Томасни кўриб қолди. У унга диққат билан қулоқ солаётган, иккита нотаниш одамга бир нимани тушунтираётган эди. Тора жойидан туриб, сув ҳавзасининг деворидан полга сакраб тушди, ва шу заҳоти уни, ўшанда мажлисдагидай бўлган бесўнақайлик, қўрқинч вужудга келди. 

 

Бир лаҳзага хотиралар кўз олдидаўтиб кетди: тоғлар, йўл-йўл гнейс-тошларнинг нурсиз тошлари устидан сакраётган, катта бўлмаган тез дарё горы, кўндалангигатушиб кетган тилоғоч. Бошида йўғон бўлган дарахт бора бора товоннинг кенглигигача узайиб кетмоқда, ҳар битта қадамдан титрамоқда. Шоҳлар ҳудди гекконнинг тирноқлари каби илиниб, одамни деярли сувга итариб ташлашмоқда. Уларга инстинктга бўйсунган ҳолда ушланиб олишга харакат қиласан, аммо улар эгилувчан, сирпаниб кетмоқда, ва баланс борган сари мустаҳкамлашмай қолмоқда. Уларга ҳам ушланиб туришнинг иложи йўқ, қўйиб юборишга ҳам қўрқади одам. Пастдаги сувгача икки метрча бор, лекин қўрқинч туйғуси – харакатсизлантириб қўяди. Биринчи қадамлар осон берилади – ўйноқилик, қатъиятлик, олдиндан завқланиш. Лекин қайсидир дақиқада қўрқинч пайдо бўлиб, харакатсизлантирадиган даҳшатга айланиб, кучайишни бошлади, оёқлар қалтирашни бошлади, ўзимни дарахтнинг устидан оқиб кетаётган суюқ масса, медузадай ҳис этдим. Ўзига қўрқинчни енгиб бўлмаслиги ва қўрқинч уни ўзига бўйсунтирганлиги ҳақида ҳисобот бериб, Тора силкингандай бўлди, жиддийлик пайдо бўлди, қўрқинчга нисбатан муносабати ўзгарди, ва у шунчаки юришни бошлади – қандай қилиб бўлса ҳам – фақат олдинга. Оёқлари қалтираб, танани зўрға ушлаб туришибди. Хотиранинг кейинги тўлқини  – у энди бошқа томонда ва “мен ўтдим, мен йиқилиб тушмадим!” фикри, тантана ва завқ. Бундай ёғочларнинг устидан юришнинг кўникмасини ва ишончини мустаҳкамлаш учун яна бир марта ўтгиси келди. Қўрқинч яна пайдо бўлди, лекин энди уни енгиб, ўтиш учун атиги бир нечта сония керак бўлди. Учинчи мартасига у шоҳларни бирон марта ушламаган ҳолда, дарахтнинг устидан деярли югуриб ўтди.

Ушбу хотирадан кейин қўрқинч йўқ бўлди, ундан ташқари ҳозир у ўзини бошқача ҳис қиларди – компетентли бўлмаган янги одам сингари эмас, балки тажрибанинг иштирокчиси сифатида, ва бу унга янада кўпроқ ишонч берди – уларнинг умумий иши бор, бу шунчаки қизиқиш эмас. Томаснинг қараши уни қандайдир лаҳзаларга харакатсиз ҳолатига олиб келди – мажбуриятни ўз зиммасига олишни, етакчи бўлишни, ва энг муҳими – қидираётган, самимий одам бўлишни ўрганган одамнинг қараши.

- Мен… тараққиётчилик ҳақида билмоқчиман. Бу менга зарур. – Тора лабини ялаб, ҳудди Томасга уни шунчаки қизиқиш бошқармаётганлигини кўрсатишга харакат қилгандай, бўлинган иборалар билан гапиришни давом этарди. – Агар сен мен билан ҳеч бўлмаса бир соат гаплаша олганингда, мен… яъни менинг айтмоқчи бўлган нарсам, мен тараққиётчилик ҳақида адабиётни ўқишни бошлаган бўлардим, аммо тажрибанинг бошланишигача 35 соат қолди, энг аҳамиятли нарсаларни ажратиш учун вақтим етмайди, бундан ташқари, у ерда озгина эскироқ маълумот бўлади, мен ҳоҳлайман, айнан сенинг менга қисқача айтиб беришингни – айнан ҳозир ниманинг содир бўлаётганини, сизнинг ишларингнинг энг олдинги қирраларини.

Томас ва унинг иккита йўлдоши жим туриб унга қарашарди. Тора ҳам жим бўлиб қолди. Иккита эркакнинг қарашлари ўрганаётган бўлса, Томас бу ерда қисман бордай туюларди – унинг қарашида таҳлил қилаётган эмас, ўзи учун бирон нимани ўйлаётган одамга ҳос бўлган ўзгача бир туманлик бор эди. Сониялар бирин кетин ўтиб борарди, лекин ҳечнима содир бўлмасди. Ҳечнима гапирмай, Томас унга қараб юриб, елкасидан олиб, олдинга итариб юборди. У орқада учта киши билан, ўзини ахмоқона равишда сезиб зинадан пастга тушарди. Кейин Томас озгина орқада қолиб, ярим овозда йўлдошларига бирон нимани гапира бошлади. Тора дарҳол ўзини енгил ва эркин ҳис қилди – у уларнинг суҳбатларига қулоқ солмади, ва зиналардан сакраб, кейинги майдончагача югуриб тушарди, ва уларнинг яна бир қават пастга тушишларини билганидан кейин, яна пастга қараб югуриб кетарди. Саккизинчи қаватда, у орқасига қараганида, Томас, уларнинг келиб қолганларини кўрсатган ҳолда, сал пал билинадиган даражада қўлининг катта бармоғи билан чапга кўрсатди. Нимагадир  айнан мана шу харакат Торада унга нисбатан ишончнинг ва яқинликнинг кескин тўлқинига олиб келди: у уни шунчаки чақирмади, “бизга бу ерга” демади, қўли билан билинадиган даражада ишора қилмади – у шунчаки Торанинг кўз қарашини топиб, бармоғини қимирлатди – четдаги одам бу харакатни белги деб ўйламасди – бундай қилиб, бир бирининг ярим қарашдан, ярим ишорадан тушунадиган – тенг одамлар ўзаро гаплашишади.

<< Бўлим 17

Бўлим 19>>