"Турларнинг пайдо бўлиши"

Бўлим 12

Комментаторнинг овози керак бўлган хотиржамликни ҳар доим ҳам сақламасди – айрим пайтлари у билинарли даражада ҳаяжонланарди, пайти келиб эса адашиб кетарди ва гапини тўҳтатиб туришга мажбур бўларди. Лекин бунинг ҳаммаси кўрган ва эшитган нарсалардан бўлган таассуротни фақат кучайтирарди. Тора ҳали ҳеч қачон Болалар Катта Уруши тарихини бундай даражада батафсил ўрганмаган, ва ҳозир у деталларни чуқур ўрганиб, архив видеоматериалларини қараб чиқаётганида, қатъиятлик ва вафодорлик тўлқинлари янада кўпроқ ва кўпроқ эзаётган ва шижоатли салбий ҳиссиётларнинг откатлари билан ўрин алмашарди, бундай пайтда Тора пауза қилишга мажбур бўлиб, тўлқин ортидан тўлқиннинг эмоционал сайқал беришни амалга оширарди. Шунга қарамай, унинг харакатлари ҳар доим ҳам ижобий бўлмасди, ва ҳар битта – иккита соатдан кейин у инфокристаллни ўчириб туриб, ўзининг ишлаб чиқишлари устидаги ишига диққатини жалб этарди ёки экспресс – шўнғишларнинг кўникмаларини ўрганиб чиқарди. Менгес айнан шунга кўпроқ эътибор қаратарди, чунки у Торанинг олдига қўядиган масала алоҳида эгилувчанликни ва реакция тезлигини талаб этарди. Тисса унинг асосий тренери эди, лекин ҳозирча ишлар унча яхши эмас эди, ва Менгес унинг ҳақиқий шароитда, эмоционал шўнғиб кетиш таъсирида ҳамма кўникмаларни эслашига ишонтирганига қарамай, Тора бунга унча ишончи комил эмас эди. Экспресс-шўнғишлар дайвердан ишончни бир зумда алмаштириш қобилиятини талаб қиларди, бунда ишончнинг аниқлиги ўн балли шкала бўйича беш баллдан кам бўлмаслиги керак эди. Бу осон эмас эди. Тошни қўлга олиб, унинг қўлда йўқлигига ишонч ҳосил қилиш – шундай даражагача бўлиши керакки, тошни барибир сезиш йўқолмаслиги керак. Бу ҳаммасидан ҳам қийин эди. Бавосита сезилмаларга алоқаси йўқ бўлган циклик ишончни у осонлигича амалга оширар эди, шунинг учун Тисса ўқишни улар енгилдан бошлаб мукаммалгача борадиган тарзда режалаштирган эди.

Ишончнинг циклик алмаштириш бўйича харакатларнинг бир – икки соатидан кейин, унинг бутун футболкаси ва ички кийими терни бутунлай шимганларида, Тора инфокрисстални қайтадан ёқиб, яна ва яна тикилиб қарарди, тингларди, салбий ҳиссиётлар билан курашарди.   

У айниқса болалар қишлоқларининг оммавий тарзда барбод қилинишлари, уларни ўнталаб, юзталаб руҳий касаллар учун клиникаларда йўқ қилинганликлари, бу клиникаларнинг қулоқ солмаган болаларни қўлини бойлаб, уларни психотроп моддалар билан тўлдириш учун “газ камераларига” айлантириб, уларда болаларнинг бир ҳафтадан кейин сабзавотга айланганликлари ҳақида гап кетганида унга ўзини қўлда ушлаш жуда қийин эди. Нафрат ва қўрқинчдан ақлдан озган ота – оналар ўз болаларини ўлдирардилар, албатта “яхши кўрганларидан” эмас. Уларнинг шиори “у маҳлуққа айланганидан кўра, ўлгани афзал” эди. “Маҳлуқ” сўзи остида улар ўзининг эркинлиги, шу билан салбий ҳиссиётлардан бўлган эркинлиги учун курашаётган одамни атардилар. Урушнинг ёвузлашиб кетаётгани билан поляризация ҳам кучайиб борарди. Уларга бунинг алоқаси йўқдай ўзини тутадиганларнинг сони камайиб борарди. Икки томоннинг акциялари янада ва янада ёвуз бўларди. Ёнғин кучайиб борарди, ва бир йил ўтмай, уруш болалар бор бўлган ҳар бир оилага кириб келди. Яна бир йилдан кейин эса бу урушга ҳар битта одам иштирок эта бошлади – ҳеч ким четдан қараб тура олмади.

Болаларнинг ҳилма ҳиллиги айрим нарсаларда уларнинг позицияларини кучайтирса, айрим нарсаларда кучсизлантирарди. Ва албатта, мустаҳкам, курашишга қобилияти бор тизим яратилганича, кўп миқдорда қон тўкилди. Болаларнинг эркинликка эга бўлиш интилишларини тушунган катталарнинг ёрдамисиз, маъносиз ўзини ўзи йўқ қилишдан бошқа ҳечнимага эришса бўлмас эди. Айнан улар болаларга конспирация қоидаларини, ягона мақсадларни ишлаб чиқишга ёрдам беришган, улар мустаҳкам туришнинг ва ўзини қурбон қилишнинг мисолларини намоён қилдилар, чунки “йўлдан урувчилар” деб аталмиш одамларга қарши катталарнинг нафрати ҳаддан ташқари ёвуз ва раҳмсиз эди. Болалар ўзларининг урушларида ишлатган катталарнинг асосий заиф томони ота – оналарнинг ўз болаларига нисбатан раҳмдил бўлишларидан иборат эди, ва юзингни айбдор қилиб, ҳўнграб, кўз ёшлар билан кечирим сўрашинг билан “тинчлик” яна ҳукмдор бўларди. “Тинчлик” сўзи остида катталар болаларнинг сўзсиз, ўз ҳоҳишига биноан бўлган қулликни тушунишарди. Лекин “афсусланиш”ни рост деб қабул қилганларнинг аҳволи вой эди  – урушнинг иккинчи йилида, ўзаро ёвузлик юқори чўққига чиққан пайтда, шубҳаларга ва ўйлаб ўтиришларга жой йўқ эди, ва миллионлаб ота – оналар ўзларининг кўрпаларида, намоён қилган жазолаш ва ўзларининг қулоқ солмас қулларини яна бир бор кечирганларидан кейин хотиржма уҳлаб ётганларида, ўзларининг болалари томонидан ўлдирилган эди.  Шуни айтиш лозимки, қотилликларнинг эпидемиясининг бошланишига катталарнинг ўзлари айбдор эдилар, улар оммавий маълумот воситаларида болаларнинг ўз ота – оналарини ўлдирганликлари ҳақида минглаб даҳшатли ҳиқояларни нашр этишганди.  Стереоэкранлар олдидаги болалар тушуна бошлашди – мана у, эркинликка бўлган йўл! Ва эртаси куни жанжаллар яна бошланганида, уларнинг бошларига зарблар ёки ҳақоратлар ёки “фақат мен ўлгандан кейин” каби одобли – интеллигент тақиқлар тушганида, уларни қўлидан олиб мактабга боришга мажбур қилишганда, бурчакка қўйиб, уларга бақирганларда, ўзини қондириш пайтида уларни кўриб қолиб, қўлларидан, бошқа болалар билан эркаланаётган пайтларида юзидан урганларда, “эркинликка қараб бўлган тунги йўл” ҳақидаги фикр онгларида янада ёрқинроқ ва ёрқинроқ бўлиб ёнишни бошларди.  Лекин Рубикон болалар томонидан ўтилмаган эди. Ўлдиришни айнан ота – оналар бошлагандилар. Биринчи – руҳий касаллар учун касалхонада. Болаларни психотроп моддалар билан ўлдириш эпидемияси ўрмондаги ёнғиннинг тезлиги билан бутун дунёни қамраб олди. Ҳаммага бирдан туюлди – қандай осон! Дозани санчидинг – ва ҳаммаси жойида, бола жим, тинчлантириш керак эмас. Болалар буни сезишмайдими? Бир қарасанг биттаси йўқолди, бир қарасанг иккинчиси, кейин эса қайтишади – жуда ҳам тинч, кўзлар ўлган, еб ташланган… Ота – оналар ўз болаларини осиб, ёки отиб ўлдиришганларида ҳам бу бундай даҳшатли таассурот қолдирмаган бўларди – мурда бу мурда, бу даҳшатли нарса, лекин кундан кунга даҳшат чиқарилиб ташланмоқда. Бу ерда эса – «бу» ҳовлида юрмоқда, «бу» сен билан бир синфда ўқийди, сен унинг олдига боришинг мумкин, енгидан тортишинг мумкин, қулоғига бақиришинг мумкин, ҳато уришинг мумкин, сен бир ҳафта олдин болани унинг ичида уйғотишга харакат қилишнг мумкин. У ерда эса – ҳечнима йўқ. Кислота билан еб битирилган руҳ. Бутун дунё ғамгинлиги. Чуқур даражадаги даҳшат қўрқинч билан музлатиб қўярди, ва албатта – ким ўзини “унинг” ўрнида тасаввур этиб кўрмаган? Кеч келади, ота – оналар ишдан қайтишади, ва яна жанжаллар, яна қичқириқлар ва тақиқлар, яна ҳамма нарсада қулоқ соладиган, ўзини оқлайдиган, топшириқларни бажарадиган, уни қилиб, буни қилмайдиган механизмни яратишнинг харакатлари. Эртага сабрлари тугасачи? Ва сени – қўшнининг қизига ўҳшаб – “даволашга” олиб кетишсачи? Бундай фикрлардан сочларинг диккайиб туради, уйқу йўқолади, сен уҳлай олмайсан, фақат ётиб, қўрққанингдан тишларингни бир бириги урасан, ва фикр ортидан фикр чуқурликка қараб томчилайди: «муаммо жуда ҳам осон ҳал қилинади – улар уҳлаб ётганларича», «буни фақат бир марта қилиш керак – кейин озодсан». Ва озодлик ўзининг қонли ҳосилини йиға бошлади. Янгилик кўрсатувлари тунги қотилликларнинг даҳшатга соладиган таърифлари билан тўла бошлади. Болалар ҳам телевизор кўриб, интернетда изланишади. Мана қиз бола – унинг ёши еттида. Ота – оналар уни мактабга боришга мажбур қилиб, шарт қўйишмоқда – ёки эртага мактабга борасан, ёки руҳий касаллар учун касалхонага. Эрталаб қизни паркда топишади – у дарахтнинг остида, кўз ёшсиз йиғламоқда. Уйда – иккита мурда два – дадаси ва онаси кесилган томоқлар билан. энди қизга ким ғамҳўрлик қилади? Унга бу ғамҳўрлик керакми ўзи? Овқат ҳаммага етарли, яшашга жой бор, китобларни ўқиш имконияти ҳаммада мавжуд, энди у куни бўйлаб ҳоҳлаган жойида юради, ҳоҳлаган одами билан секс билан шуғулланади – ҳар ҳолда, занжирда яшайдиган барча одамларга шундай туюлади. Ва кейинги эрталаб – қонни музлатадиган янгиликларнинг янги порцияси. Унга жавоб сифатида – янги ёвузликлар. Тунда эса яна қон тўкилади. Усуллар мукаммаллаштирилади – қотилликларни амалга ошириш усулларини одамзод ниҳоятда кўпини ўйлаб топган. Инфарктлар, асаб бузилиши, руҳий касалликлар катталарни узун пичоқлардан ҳам тозароқ тарзда йўқ қилишади. Бир зумда ўйлаб чиқилган қасд қилиш усуллари қўрқинчни ва ўзаро нафратни фақатгина кучайтиради. 

 

Албатта, болалар, уларга ёрдам бераётган одамларнинг ёрдамида урушга мардлиги етганларни зарбдан сақлаб қоладина эгилувчан тизимни яратганларича, улар бир нечта афсус чекишларни ва ҳиёнатларни бошларидан кечирдилар. “Март кураши” – шундай ном остида болаларнинг орасида бўлиб ўтган “граждан уруши” тарихга кирган. Болаларнинг бир қисми катталар дунёсини ва улар яратаётган зўрлигини қўллаб қувватлаш ҳақида эълон қилдилар. Улар бу асрлик, минг йиллик зўрлашнинг уларнинг, болаларнинг фойдаси учун  амалга оширалаётганини қайта қайта гапирардилар, ва жуда оз вақт ичида улар муҳим маълумотларни олиб, уларни маҳфий полицияга элтиб берадиган айёр ҳиёнатчиларга айландилар. Лекин катталар дунёсини ҳам ўзаро келишмовчиликлар барбод қилишни бошлаганди. Катталар курашни йўқ қиладиган, ниҳоятда кучли ёвузлик билан ҳамма ҳам рози эмасди. Кўплар болаларнинг томонига ўтарди, шунга қарамай ҳар битта одам болаларнинг эркинлигини фақат белгиланган чегараларда қабул қиларди – агар “ривожланган” катталардан бири боланинг жадвал бўйича оиласи билан эмас,ўзи ҳоҳлаган пайтида овқатланиши мумкинлигига рози бўлса ҳам (айтганча, бу кўплаб ота – оналар учун революцион фикр), бу унинг ўз беш яшар қизини етти яшар қўшни бола билан секс билан шуғулланаётганларини кўрганида ғазабланмаслигини билдирмасди.

Маълум бўлишича, техник ривожланиш ҳам, ижтимоий ҳайратлар ҳам концепциялар ва ишонишлардан ҳалос қилмайди – уларнинг фақат кўриниши ўзгаради. Бундай турдаги қизиқ мисолларни йигирманчи ва йигирма биринчи асрларда кўриш мумкин – технологиялар кучли ривожланишининг биринчи асрларида. СРСИда икки юз миллион одам бир нечта ўн йиллик давомида коммунистлар томонидан ишонтирилган эди, партия ва ҳалқнинг ягоналиги ҳақидаги энг ёввойи бўлган концепцияларга ишонишарди, ғарб демократияларини ўзларига дўзаҳ сифатида тассавур қилардилар.  Коммунизм йўқ бўлганида, ҳамма коммунистлар христианликларга айландилар. Ва албатта – “коммунистлар” сифатида ҳам, “христианликлар” сифатида ҳам ишонишлар, ҳатто қадимий замоннинг ишонишларига ўҳшаган йўлдан ўтувчи қора мушуклардан қўрқиш, дарахтга уриб, елкадан уч марта туфлаш, кўзининг чети билан қараган қарашга тушиб қолиш ёки эсдан чиққан нарса учун уйга қайтиш ҳавфи ҳақидаги ишонишлар ҳамма жойларда тарқатилган эди.  Ритуалларнинг тўри одамнинг маиший ҳаётини қопларди. Сўзда кимдир ўзида ишонишлар борлиги билан рози бўлмай, ичида ваҳимани сезиб, яқиндагина қора мушук ўтган йўлдан ўтиши мумкин эди. Ҳудди шундай уруш пайтида ҳам – янги ишонишлар эскиларнинг оиласига қўшилди. Болалар тушиб қоладиган сеҳрли гипноз, душманча секталар ҳақида гапира бошлашди, шайтон билан бўлган келишувлар тўғрисида суҳбатлар қайтиб келди (ҳа, тассаввур этиб кўринг – 24 асрда шайтонга ишониш мумкин эмас!), қурбон қилишлар ҳақида. Цивилизацияланган одамнинг ниқоби бутунлай ерга ташланган эди, ва эътироф қилиб бўлмайдиган аниқлик билан, руҳий ривожланишга алоқаси бор нарсалар тасдиқланди, замонавий одамзод ўрта асрлар пайтидаги одамлардан узоққа кетмаган. Хаос бошланди. Ва, бошқа борадиган жой йўқдай туюларди, лекин уруш янада кенгайиб, ёвузлашиб борарди. Одамзотнинг ўзини ўзи йўқ қилиш харакатлари тассаввур этиб бўлмайдиган даражада тезлашарди, технологик катастрофа юзага келмаганча – одамларнинг оммавий йўқ қилиниши уларнинг яшашини таъминлайдиган, механизмларнинг ажратиб бўлмас қисмидан ташкил топган технологик циклларда акс этмай ўтмади.

 Апокалипсис шундай тез ва табиий равишда вужудга келдики, унга ҳамма узоқ пайт ичида ишонмади. Стереотехника лавҳалари ажабланарли суратларни сақлаб қолдилар – мана портдаги навбат, одамлар экранолетни кутишмоқда. Мана иккинчи соат, учинчи, ва мана улар бирдан тушунишмоқда – экранолет бугун келмайди, бугун эрталаб пилотлар уйғонишмаган – уларни ўз кўрпаларида ўлдиришган, ёки чой билан чашкада заҳар бўлган, ёки йўлда бир бирига қарши бўлган гуруҳларнинг бир бирига ўқ отиши содир бўлган. Экранолет учмайди. Гравитасма уларни ўзларининг уйларига қайтармайди – диспетчер йўқ, бўлмайди ҳам. Юзларда – саросима. Дунё қулади. Ишонмаябсизми? Ишонишга тўғри келади.

 

 Тора кўзини стереовизордан узиб, уни тўҳтатди, кўзини юмиб, иссиқ ерга ётиб олди. Менгес унинг буларнинг ҳаммасини кўриб чиқишини нимага ҳоҳлаябди? У нима ҳоҳлаябди? У нимага барча нафратни, қон тўла дарёларни, ўз болларини ўлдираётган ақлдан озган одамларни, ўз ота – оналарини ўлдираётган, ақлдан озган болаларни нима учун кўриши керак? Буларнинг барчаси нақадар ажабланарли, тушунарсиз – ушбу бутун нафрат, ҳар қандай тарзда бўлса ҳам ўзига бўйсунтириш, эзиш, қулоқ соладиган, барча хурсанд ҳоҳишлардан озод бўлган манекенни ўзининг нарсасига айлантириш ҳоҳиши. Ҳа, “ёвузлар”  иллюзияси одамлар устида минглаб йиллар давомида ҳукм сурарди, ва фақатгина учинчи жаҳон урушидан кейин бу назариянинг маъносиз эканлиги, шунчаки ёлғон эканлиги аён бўлди. Гуманизм кризиси бошланди. Ўша пайтда, гуманизмнинг  – одамлардан нафратланишнинг бир нозик шакли экани аниқ бўлди, чунки гуманизм – бу ёритилган идроклар йўқ бўлган жойда уларни шунчаки чизиб тўлдириш дегани, яъни бу самимиятсизлик, самимиятсизлик билан ғазаб эса, у босилган бўлса ҳам, доим бирга қўл ушлашиб юришади. Тўғри келадиган шароитлар вужудга келганида эса, босиб қўйилган ғазаб ниҳоятда юқори даражада намоён бўлиб, одамни ўзининг айланасига шундай даражада олиб кетадики, буни тўҳтатишнинг ҳеч қандай иложи бўлмайди. 

Учинчи жаҳон урушидан кейин судлашга ҳеч ким қолмаган эди – ёки ҳар битта одамни судлаш керак эди, одамларда танлов йўқ эди, ва танлов ҳақида ўйлашга вақт ҳам йўқ эди – ҳаммаси ҳаддан ташқари тез ривожланарди. Айбдорларни топиш олдиндан абсурдли бўлган пайтда, ва бунга қарамай тассаввур этиб бўлмайдиган ёвузликдаги намоён бўлишларнинг коцентрацияси жаҳон тарихида прецендентларни билмаган шароитларда “ёвузлар” ҳақидаги концепция аниқ даражада ёлғон бўлиб чиқди, ва ундан нафақат бош тортишга, балки мувофиқ хулосаларни чиқаришга ҳам тўғри келди.  Нацист жиноятчиларини иккинчи жаҳон урушидан кейин судлашганда эса, уларнинг – қандайдир “ёвузлар” эканига ҳали ҳам ишонишарди. Шу билан бирга, бош нацист жиноятчиларининг мемуарларини юзаки ўрганиб чиқишдан келиб чиқадики – улар қандайдир ёвузлар эмас, улар оддий одамлар. Бундай шароитга тушган ҳар бир инсон, ҳудди шундай даҳшатли ҳусусиятларни намоён қилган бўлар эди. Совет Иттифоқининг тажрибаси – бунга мисол бўла олмайдими? Ҳар битта иккинчи одам биринчининг устидан ариза ёзарди, қаердандир юз минглаб, миллионлаб шикоятчилар, қамоқчилар, дҳк-чилар, жаллодлар пайдо бўлди. Бу нима дегани – уларнинг ҳаммаси ёвуз бўлганми? Ундан кейин – коммунизм барбод бўлганида – ёвузлар қаергадир ҳаммаси йўқолиб, ва қаердандир ривожланган капитализм жамиятини қурувчи мулойим одамлар пайдо бўлдими? Аҳир бу аниқ бўлган сафсатаку. Немис нацистлари эгалланган ҳудудларда шунақанги ваҳшийликлар қилганки, уларни эшитиб сочинг диккайиб туради. Бу нима – қандайдир бошқа ҳалқми? Интизом, цивилизациялик, маданиятнинг намунаси бўлган ўша ҳалқмасми? Албатта, айнан шу. Ўзига геноцид сабабли доғ солмаган қандайдир ҳалқ борми ўзи? Совет армияси, Германия ҳудудига кириб, ҳудди шундай даҳшатли жиноятларни амалга оширишмаганми? Ўзларининг ҳудудида йигирманчи асрнинг ўттизинчи – эллигинчи йилларида нималар қилишган эди? Россияга қарши юришларида французлар нималар қилган? Тибетда ҳитойликларчи? Индияда британликларчи? Индуслар британликлар биланчи? Америкаликлар въетнамликлар биланчи? Турклар арманлар биланчи? Учинчи жаҳон уруши бошланганида христианликлар мусулмонлар билан амалга оширган, унда ҳар бир одам қатнашган, миллиардлаб одамлар ўлиб кетган, ваҳший ўлдиришлар бўлиб ўтган пайтдаёқ ҳаммаси аён бўлмаганмиди?  Рўйҳатнинг оҳири йўқ, нафрат ва геноциднинг тарихи шу даражада кенг ва ишонарлики, у маълум бўлган далилни чиқариб ташлашга ҳеч қандай имконият бермайди: ёвузлар ва бадбашаралар йўқ, оддий одамлар бор, ва бу одамлар бир пайтда – цивилизацияланган, раҳмдил, ёрдам берадиган, бошқа пайти эса жиноятчи – ҳалққа айланиши мумкин. Одамлар ҳудди флюгерларга ўҳшашади.  Флюгер жанубий ёки шимолий бўлмайди – унинг йўналиши шамолга боғлиқ. Бундан ташқари – ҳар бир ҳалқ, агар бунинг учун шароитлар вужудга келса, жиноятчига айланади – тарих буни, гуманистлар бу далилга оҳиригача кўзларини юмишга харакат қилсаларда, исботлаб берди. Бунда аниқликни чиқариб бўлмаганидан кейин, яъни учинчи жаҳон урушидан кейин, цивилизациянинг ҳам, маданиятнинг ҳам – бу шу билан бирга босилган нафратни маданийлаштириш, ва унинг ташқарига чиқишларини олдини олишнинг усуллари йўқ эканлигини тасдиқлашга тўғри келди. Фақат шундагина тўғри йўл тажрибаси эсга тушиб, уни чанг ва унутишдан чиқариб олдилар, босишнинг – шунчаки ўзини ўзи йўқ қилишнинг маълум вақтга қолдириш эканлиги тўғрисида тушунча пайдо бўлиб, мустаҳкамланиб қолди.  Агар одамзод тирик қолишни ҳоҳласа, унда салбий ҳиссиётларни ҳар қандай усулда бўлса ҳам йўқотишни ўрганиш керак, бундан ташқари, уларнинг ўрнига автоматик равишда ёритилган идроклар келади. Бундан ташқари, техник томондан бу жуда ҳам осон нарса. Бу ўқишнинг тақдири қандай бўлишини, у ўзига қуёш остида жойни қанча тез эгаллаб олишини айтиш қийин эди. Болалар Катта Уруши танлов қолдирмади – ундан кейин тирик қолган одамлар маълум белгиланган доктринани қабул қилишга мажбур эдилар – ёки салбий ҳиссиётлар йўқотилади, ёки уларнинг ўзлари барбод бўлади.

Лекин буларнинг ҳаммасидан чарчоқ, заҳарланиш, салбий фон пайдо бўлади. Одамзоднинг қонли тарихига шўнғишдан юзага келган салбий ҳиссиётларни Тора қанчалик тозалаб ташлашга уринмасин, натижа барибир муваффақиятли эмас эди. Менгес билан гаплашиб, тушуниб олиш керак – буларнинг ҳаммаси нима учун керак. Бу ёввойи, қонли ўтмишда ковланишга умуман ҳоҳиш йўқ.

Тора сакраб туриб, қатъиятли равишда Менгес, Керт ва Брайс мана иккинчи соатдан бери бирон нимани гоҳ музокара қилиб, гоҳ қизғин баҳслашиб, гоҳ жим бўлиб қолиб, ўйланиб ўтиришган ялангликка қараб йўл олди.

Тажрибали қарашдан бирон нимани бекитишнинг деярли иложи йўқ. Ўзининг идрокларини фарқлашга, ҳоҳламаган идрокларни ҳоҳлаганлар билан алмаштириш тажрибасига кўп йилларни баҳш этган одам, ўзига билинмаган ҳолда, бошқа инсонларда аҳамиятга эга бўлмаган белгилар орқали уларнинг намоён бўлишларини кўриш қобилиятига эга бўларкан. Олдин фантаст – ёзувчилар ҳаётнинг одамлар фикрларни ўқишни ўрганишганда қандай мукаммаллашиши ҳақида гап юритганлар. Улар билмас эди фикрларни ўқишнинг керак бўлмаслигини – ҳаммаси кафтнинг устида пайдо бўлиши учун, шунчаки ўз идрокларни тадқиқот қилишда ва фарқлашда самимийлик бўлса бас. Асосланган таҳминларни шакллантириш тажрибаси, уларни кейинчалик саволларга жавобларнинг таҳлили ёрдамида текшириш, бошқа одамларнинг тажрибаси ўзининг фарқлашни мукаммалликнинг ҳар қандай даражасигача созлашга имконият яратарди. Аждарчалар юз йил олдинги кураш майдонига минг йиллик қулликдан ҳалос бўлиш учун курашаётган болаларга ёрдам бериш учун чиқишганларида, уларнинг харакатларининг асосий йўналиши бўлиб, болаларни самимий бўлишларига, ўз идрокларининг фарқига боришларига, салбий ҳиссиётларни қабул қилмасликнинг қатъий ва шартсиз позициясини эгаллашларига ўргатиш эди. Уларнинг айнан шу фронтдаги муваффақияти болаларга тўсиқсиз катталарнинг “фикрларини ўқишга”, уларнинг ўйлаб қўйганларини, ёлғонни ва айёрликни, улар қандай даражада яширилган бўлмасин, фарқига боришга имконият берди. Салбий ҳиссиётларга қарши болалар томонидан эълон қилинган уруш эса уларнинг олдин кузатилмаган бирлашувига, чегара ичида самарали ҳамкорликка, бир бирини тушунишнинг, бу билан бирга одатда сўзсиз, ғаройиб қобилиятига олиб келди. Шунинг учун Менгес яқинлашиб келаётган Торага кулиб қараб, тушунтириш учун вақт келганини билаб унга қайрилди.

- Бизда кўп янгиликлар бор. – Менгес ишора қилиб, Торани ўзининг олдида ўтқазиб, биринчи бошлади. – Нимадир пишиб келмоқда, лекин ҳеч бўлмаса маълумотни тизимлаштириш учун вақт керак бўлади. Институтлардан сенинг олдинги ҳамкасбларинг келиб тушаётган маълумотни тизимлаштириш устида ишламоқдалар, ва биз, бундай тарзда, нашриётларнинг умумий оқимига қўшимча сифатида яна таққослаш учун маълумотларга эга бўламиз. Бу оқим эса кундан кунга катталашиб бормоқда. Ҳайвонот боғи ҳар кунги мажлис тўғрисида қарор қабул қилди, ва мен сенга уларни ўтказиб юбормасликни маслаҳат қиламан. Ҳозир мажлислар европа вақти бўйича 16:00да ўтмоқда, шунинг учун режаларингни шунга қараб туз. “Заҳиралар”ни ҳам ҳар куни кўриб чиқиш ортиқчалик қилмайди.

- Мен барибир  ўзимни ҳавф – ҳатар остига қўйиб кўраман. – Керт Менгеснинг гапириб бўлишини билинарли даражада сабрсизлик билан кутарди, ва Тора келганида бўлиниб кетган суҳбатни давом эттириш учун биринчи паузадан дарров фойдаланди.

- Ҳавф – хатар остига қўйиш мумкин, муаммо йўқ. – Менгесниг оҳангига қараганда, у ўз позициясининг Кертнинг ҳоҳишларига тўғридан тўғри қарама қарши қўйиш харакатларининг муваффақиятсизлигини тушунди, ва гапни айланиб бошлади – рози бўлиш, ва ундан кейин, деталларни музокара қилиб, биргаликда ёки жиддий тўғирлашларга келиш, ёки ўйлаб қўйилган нарсадан умуман бош тортиш. – Яхши, биз Тарденнинг гуруҳига ёрдам берамиз.

 

- Нима, сен розимисан? – Керт ростдан ҳам маневрни тушунмади.

Тўғридан тўғри берилган савол ўз навбатида Менгес учун кутилмаган бўлди, ва сал пал билинган пауза унинг режасини ошкор қилди.

- Аҳа, шайтон урсин сендай сиёсатчини, - Керт кулиб, Менгесга қараб ғуррани отиб юборди. – Кўриб турибманки, сен ўз шўнғишларингдан нафақат ҳисоботларинг учун маълумотни оласан. Қара – баҳсларни юритиш айёрликларига нисбатан жиддийроқ бўлган нарсаларни илиб олмагин тағин.

- Албатта… Бўрибосарлар дарров думни қисиб қўядилар… лекин ростдан ҳам… ҳа, розиман, ҳатонинг баҳоси юқори – айбсиз айёрликлардан бошлайсан, самимиятсизлик билан тугатасан. Чегара ҳаддан ташқари юпқа, ва менда унга яқинлашишга ҳоҳиш йўқ. Розиман. Бундай нарсалардан йироқ бўлгани яхши – улар бунга арзимайди.

- Бўрибосарлар – ким улар? – Тора елкаси билан Брайсни итариб юборди.

- Сен ҳали улар билан танишасан. Бу бизнинг суғуртамиз, бизнинг инфекцияга қарши воситамиз. Одамзоднинг ўтмиши – бу вабо билан қамраб олинган шахардай бир нарса. Ундан идрокларни интеграция қилганингда, жиддий юқумли нарсани илиб олишнинг ҳатари бор. ўша пайтларда одамлар бошдан кечирган ва қайта қаватларга бўлиниши муаммо келтирмайдиган ўша кучли ва ҳаммаёқни қамраб оладиган ғамгинликлар билан бизнинг ишимиз йўқлигига қарамай, индукция таъсири мавжуд – аҳир биз ҳар доим ҳам ёрқин ЁИларни бошдан кечирмаймизку, ва менда ҳам, масалан, ёритилган фоннинг жадаллиги бешдан паст бўлганида кунига бир – икки соат давом этади.

- Умуман олганда, ёритилган фоннинг критик даражада пасайганида шўнғишлар тақиқланган, - Торанинг орқасидан эшиттирмай ёнларига келган Арчининг айёр – ўйноқи овози эшитилди. Унинг орқасида, бир нечта метр нарида Пурна ўтирди, дўмбоққина, непаллик қиз, унинг кўзлари ва лаблари саранжом, шортиклари калта, улар сонларининг дўмбоқлигини кўрсатиб турибди.

- Ҳа тўғри…, - Брайс унча ҳоҳламай бу фикр билан рози бўлди, - … тақиқланган…, шундай қилиб бўрибосарлар – фаол ойнага ўҳшаш бир нима – уларга «қарайсан» ва жавоб сифатида ўз “аксингни” оласан… менга келсак, - Брайс чидай олмай, ҳудди унинг келгуси сўроқларини қўллаб қувватлашни ҳоҳлагандай, Торанинг тиззасига қўлини қўйиб, яна суҳбатга киришди, - ҳа, менга келсак, бу фикр менга ёқябди. Ёқябди! Мен бу ишда янги эмасман, мен ҳаммасини тушунаман, бу ҳавф, бу у нарса, бу бу нарса – лекин биз институтдамасмиз. Биз олдиндамиз. Биз бошқача ҳоҳламаганимиз учун шу ердаман.

- Олдинда бўлиш – деворларни синдириб ўтмаслик дегани эмас…

- Йўқ, Менгес, деворларнинг бу ерда алоқаси йўқ. Сен ҳозиргина майда сиёсатчиликдан бош тортдинг, аналогиялар ёрдамида, айниқса бундай тенденцияли аналогиялар ёрдамида аргументлашдан ҳам бош тортгин. Биз деворлар ҳақида эмас, биз маълум бўлган нарсалар ҳақида гапирябмиз. Бизда бор нарсалар ҳақида гапирайлик, бизда эса қуйидаги нарсалар мавжуд… тўҳта, Керт, мен гапирмоқчиман. Бизда нима бор? Бизда бор нарсалар – биринчи – Нортон ўзининг гуруҳи билан, улар биз учун ҳар доим дум остидаги репей ўти каби.    Менинг ўйлашимча… йўқ, менинг ишончим комил, улар анча вақт олдин ҳаммасини билишган, балким энг бошидан. Коммандосларда мавжуд бўлган атмосфера бошқа ҳар қандай командада кўрса бўладиган атмосферадан аҳамиятли равишда фарқ қилади, бу тушунарли. Албатта унга бу нарса учун гапириш мумкин… билиб туриб, индамаганлиги учун, лекин ҳозир бу нимани ўзгартиради? Уни тушуниш ҳам мумкин – уни ҳаддан ташқари тез кўтидан ушлаб туришга харакат қилишади, перспективалар эса ростдан ҳам… ғаройиб, унинг ёнидан индамай нафақат оддий разведкачилар, менинг ўзим ҳам ўтмасдим. Демак – биринчи – бу ўзиникидан қолмайдиган болалар. Биз хурсанд ҳоҳишлар, олдиндан завқланишнинг янада жадал вектори билан бошқариламиз, ва ўтиб кетган юз йиллик барча қўрқинчларга ва банкрот бўлган қимматликларга қарамай, бунинг  – ҳақиқий таянч эканини исботлади. Иккинчиси – бизлар томондан ишлаб тўпланган тажриба. Кўп нарсалар қилинган…

- Манга қара, - Тора қатъий равишда Брайсни оёқларининг ўртасидан ушлаб олди, - ҳозир кимдир тухумларсиз қолади. Мен, албатта, қандайдир муҳим одаммасман, лекин агар гапнинг нима ҳақида кетаётганини билмасам, тухумларингни қисиб қўяман.

- Колонизация.

- Нима? Ким томондан? Аниқроқ гапир.

- Яхши, - Менгес туриб, кўтини қарағай ниналаридан қоқиб юборди. – Кейин бу ҳақида гаплашамиз. Сизлар бу ерда гаплашиб туринглар, мен эса булоқнинг ёнига бориб, унда ағанашни, унинг оқимларини пайпаслашни, тошларнинг башараларини эзишни ҳоҳлайман. Ҳайвонот боғида кўришамиз.

Бир дақиқадан сўнг Пурна билан Тора ялангликда ёлғиз қолишди.

- Ҳоҳласанг, шаршарага борамиз? – таклиф қилди Пурна. – Бу ердан у кўринмайди, лекин у узоқда эмас – атиги ўн беш дақиқа. У ерда ўртача ғор бор. Бир нечта йил олдин сел оқими бўлиб, унга кириш жойи очилди – агар бу нарса икки юз йил оодин бўлиб ўтганида, ғордан фақатгина сидирилган деворлар қолар эди, шунинг учун, - Пурна жилмайди, - унга ҳечнима қилмагани - бизнинг омадимиз. 

- Сталактитлар ва сталагмитлар?

- Фақат улар эмас. Юр, кўрасан, сенга тошларнинг башараларига тикилиш ёқадими?

Тора орқада юриб, Пурнанинг кўтига, орқасига, сонларига, болдирларига тикилиб қарарди. Мушакли ва шу билан бир пайтда нозик – дўмбоқли. Торанинг ҳар куни умумий миқдорда бир – бир ярим соат давомида жисмоний машқлардан лаззат олишига қарамай, у камроқ харакат қиларди. Кам ёки кўп даражада текис жойларда унинг “кильватерда” сақланиб қолиш қўлидан келарди, лекин тоғ ёни кескин тепага қараб кетган жойларида Пурна одамсифат бўлмаган енгиллик ва тезлик билан учиб кетарди. 

- Сен бутун йўл давомида шунчаки югуриб кетсанг ҳам бўларди, а, менимча? – Пурнага яна бир марта етиб олиб, Тора нафасини тиклаш учун тўҳтади. 

- Албатта. Мен бу ерда яшайман, ва менга тез харакат қилиш жуда ҳам ёқади, ва бу ерда текис йўллар йўқ – фақат тепага ёки пастга, шунинг учун ажабланадиган ҳеч қандай жойи йўқ. – Пурна Торанинг олдида битта тиззасига чўкиб, унинг сонларини, тиззаларини кафтлари билан силади. – Сенинг мушакларинг етарли даражада кучна эга эмас, улар катта бўлишига қарамай, озгина нозикроқ кўринади. Шунчаки куч кам, харакат керак. Мушаклари рельефли бўлган ва тренажерда аҳамиятли миқдорда машқни бажара оладиган одамлар одатда ҳақиқий шароитда тезда чарчаб қолади, у тоғларнинг устида югуриш ёки тошларни ташиш бўлсин. Сен машқ қилганингда, доим эътиборингни дарслардан бўлган лаззатга жалб қиласанми?

- Албатта. – Тора, ҳаммаси жойида экани кўрсатиб, қўлини силтади, ва қизлар гоҳида тошлар ёғиладиган жойлар билан алмашиб турадиган, тор тошли йўлкадан юришни давом эттиришди. Йўлка бўйлаб, гоҳ у ерда, гоҳ бу ерда тоғли зиркнинг тиканли буталари ўзларининг тўқ қизил, анор рангли мевалари билан товланиб турарди.– Мен, олдинги пайтларда – доимий ғамгинликлар асрларида – одамлар ўзларининг баданларини ривожлантиришга харакат қилганлари ҳақида ўқинганман. Бу ғаройиб. Биринчи одамлар, улар машқ қилябдилар, деб ўйлаган ҳолда,“қила олмайман” орқали мушакларини кучайтирардилар. Албатта, етарли даражада бўлган жадал, ўзини зўрлаш натижасида мушаклар қаттиқ бўлар эди. Лекин қандай машаққатлар билан! Туганмас шикастлар, енгиб бўлмайдиган ялқовликнинг доимий тўлқинлари, салбий фон. Беш – ўн йил давомида спортсмен спорт билан шуғулланади, лекин кейин деярли ногиронга айланади     – мушаклар тез ёғга айланади, шикастлар доимий юзага келади, ҳеч қандай қизиқишлар ёки кўникмалар йўқ, чунки бундай доимий салбий фон шароитида ҳамма қизиқишлар, ҳамма тирик нарсалар барбод бўлади. Яна одамлар соғлом турмуш тарзининг эрталабдан жисмоний машқларни қилиб (яна қила олмайман орқали), кейин бутун кун кўти билан стулда ўтириб, ишдан кейин эса телевизорнинг олдида диванда ёнбошлаб ётишдан иборат эканлигига ишонишарди. Мен тушунмайман – наҳотки бу ерда бирон нима жойидамаслигини тушуниш учун қандайдир ўзгача ақл, қандайдир ўзига ҳос ўткир кузатувчанлик керак!? Аммо Бодхи ўзининг биринчи китобида фақат улардан лаззат оладиган жисмоний машқларгина тананинг ривожланишига олиб келишини ёзмаганича, менимча, бу нарса ҳеч кимнинг миясига келмаган. 

- Қаттиқликчи? Сен қаттиқликни машқларни бажариш пайтида туғдирасанми?

- Қаттиқлик… йўқ. – Тора бир дақиқага ўйланиб қолиб, кейин давом этди. – Қаттиқлик айрим пайтлари ўзидан ўзи вужудга келади, лекин мен ҳеч қачон олдимга уни айнан машқлар давомида туғдиришни мақсад қилиб қўймаганман.

- Туғдир уни. Сен машқ қилган пайтингда у доим намоён бўладиган даражадаги одатга эришгин. 

- Шунда нима бўлади?

- Сен харакат қилиб кўр, ва агар сенга ёқса, унда ўзинг кўрасан, - Пурна, “кўп гапиришнинг ҳожати йўқ – харакат қилиб кўриш керак” дегандай қўли билан ишора қилди. – Қаттиқликни осонроқ туғдириш учун мен тошларни ишлатганман.

- Қайси маънода? Уларга қараб ўтирдингми?

- Қарадим ҳам, қўлимда ушладим ҳам. Сенга қайси тошлар кўпроқ ёқади? Қайсилари ёқтириш, чирой туйғуси, нозиклик билан кўпроқ резонансда бўлади? 

- Кўплари… - Тора базанинг бутун ҳудуди бўйлаб кўп миқдорда ётган жонли, ишлов берилмаган тошларга тез тез тикилиб ўтирарди. – Қайсилари кўпроқ… опални ушлаганимда кўпроқ ёқади, унинг ранглари юмшоқ, булутли – нозик, ва ёввойи, ўзига ҳос тошнинг шакли. Кул ранг топаз – ҳудди ичида чуқур туси бор, озгина пасайган, сарғайган кварц каби – йўқ, у ҳам ёқади, лекин унчамас. Аквамарин… ҳар доим ҳам ёқмайди, тошга боғлиқ эмас – агар кристаллар йирик ва ёрқин – нозик – ҳаворанг бўлса, унда ёқади. Зумрад – агар ранги заҳар даражада яшил бўлмаса, унда чиройли бўлиши мумкин. Лабрадорит … ҳар доим ҳам ёқмайди, айрим пайтлари унинг товланганин қарагим келади, айрим пайтлари йўқ. Ёқут – ҳа, ёқут жуда ҳам ёқади! У нотўғри шаклдаги думалоқчанинг шаклида бўлса, стол тенниси учун коптокнинг катталигида. Оддий тошга ўҳшайди, лекин нур тушганда, бирдан қип-қизил-тўқ қизил олов бўлиб ёнади. Мен одатда уларни у ердан бу ерга ташийман, бундай тошларни муштимда қисиб юрганимда сезиш ёқади. Ақиқнинг турли ҳил рангдаги нурсиз тошлари ёқади... турмалин айрим пайтларда бошқа турларнинг рангларидан иборат, ва шунда ёрқин нурда у жуда ҳам чиройли, ёқутли – қалин пупсга ўҳшайди. Лекин, менимча, ёқут менга ҳаммадан ҳам кўпроқ ёқади – уни кўпроқ ташиш, унга тегиш ва пайпаслаш жуда ҳам ёқади.

- Менга кўпроқ жадеит ёқади – Антарктикада минг йиллаб ётган музнинг бўлакларига ўҳшайди, унинг қурилиши ёқади. – Пурна кетаётиб орқасига қаради, - жадеитни кўрганмисан?

- Албатта.

- Ва яна кайнайт – деярли ҳар доим ёқади. Мен шунчаки уни машқларни бажараётган пайтимда муштимда ушлайман, унинг қаттиқлигини сезаман, унга нисбатан ёқтиришни, ўтказувчанликни сезаман, ва шунда қаттиқликни туғдириш анча осон бўлади. Харакат қилиб кўр. Қаттиқлик бутун тананг бўйлаб тарқалади, уни эгилувчан, чидамли ва эластик қилади. Жуда чидамли ва жуда эластик. Ва сикишгинг ҳам келади. Яхши кўрасанми сикишишни?

- Бўлмасамчи:) – Тора кулиб юборди. – Мен албатта харакат қилиб кўраман. Мен ҳатто ҳозир қўлимда ёқутни ушлаб турганимни тассаввур этиш жуда ёқмоқда. Йигитлар сенинг жуда ҳам кўп сикишадиган ва эҳтиросли непаллик қиз эканингни айтишган – ҳатто тассаввур қилиш қийин, қачондир непал ҳалқининг шундай тинчликсевар ва дўстона ҳалқ бўлиб туриб, қолган ҳалқлар сингари, секс дан йирорқда бўлишганини. Умуман олганда, бу менг тушунарсиз – қандайдир қарама қаршилик бор – агар одамлар ижобий ҳиссиётларда бўлишни, дўстона муносабатни жундай даражада яхши кўришса, унда нимага улар секс билан шуғулланишни ҳоҳламаябдилар? Нимага, мусулмонлар сингари, уларнинг аёллари бошдан оёқгача қалин кийимларда юрар эдилар, ва ҳатто турмуш ўртоғи билан секс билан фақат тунда, фақат кийимда шуғулланардилар?  Мен одатда эрларнинг ҳотинларини ҳаётида бир марта ҳам яланғоч кўрмаганликлари ҳақида ўқиганман! Шаллақиларнинг орасида ҳам камдан кам кимдир ўзини бутунлай ечинтиришга руҳсат берган! Тўйдан олдин секс ҳақидаку умуман гап ҳам бўлиши мумкин эмас эди.

- Ҳўш, сен бу қарама қаршиликни қандай қилиб ечдинг? – Пурна булоқдан сакраб ўтиб, тўҳтади.

- Билмадим. Ҳозирча ҳеч қандай хулосага келмадим.

Тора ҳам сакради, лекин оҳирги дамда унинг оёғи тошдан сирпаниб кетди, ва у Пурнанинг устига сув сачратиб, тиззасигача булоққа тушиб кетди, у балансни йўқотди, ва булоққа кўти билан ўтиришига сал қолди, лекин Пурна булоққа тушиб, унинг енгидан ушлашга улгирди. Иссиқ қуёш пайпоқчаларни ва кроссовкаларни бир зумда қуритиб юборади, шунинг учун қизлар оёқ кийимларини ечиб, қорниларининг устига, кўтларини тепага, юзларини бир бирига қаратиб ётдилар. Бир нечта сония улар бир бирига қараб ётдилар, кейин деярли биргаликда яқинроқ сурилдилар, шундай даражада яқинроқки, уларнинг лаблари деярли бир бирига тегарди. Торанинг орқасидан ширини титраш ўтиб кетди. Пурнанинг терисининг ҳиди тассаввур қилиш мумкин бўлгандан ҳам эҳтирослироқ эди… териси қора рангдаги чеҳра, дўмбоқ лаблар, ва кўзчалар – чуқур, ярқираб турган кўзчалар. Тора сал олдинга сурилиб, Пурнанинг лабларига лабларини теккизди. Сал пал, озгина сезиларли ҳолда. Яна, яна – енгил теккизишлар билан у Пурнанинг бутун чеҳрасини эркалатарди – юзларини, кўзчаларни, қулоқларини ва яна лабларини ўпиб. Глазки. Кўзининг қири билан Тора Пурнанинг елкалари олдидаги териси йирик чумолилар билан қоплангандай бўлганини кўрди, унинг ами ҳам дўмбоқ ва намланган бўлганини билиш қийин эмас эди. Пурна кафтларига Торанинг бошини олиб, уни ўзига тортди ва тилининг учи билан қулоғига сикишни бошлади. Ярим дақиқадан кейин Тора, тугатиб қўймаслик учун, оёқларини икки томонга очиб, кўтини сал кўтаришига тўғри келди. Ўйнашни тугатиб, қизлар кўкракларини ва қоринларини қуёшга қаратиб ётдилар.

- Мен сенга бу қарама қаршиликни қандай қилиб ҳал қилишни айтаман, - Пурнанинг овозида амни лаззатдан қисишга мажбур қилган оҳанг пайдо бўлди. – Мен, непаллик бўлиб, бу ҳалқнинг тарихини жуда катта эътибор билан ўрганиб чиққанман, аҳир ҳар битта ҳалқнинг концепциялари, одатдаги ғамгинликлари бор. Ва салбий ҳиссиётлар қонундан ташқарида эълон қилинганидан, тўғри йўл тажрибаси янги цивилизациянинг асоси бўлганидан юз йилдан кўпроқ муддат ўтганига қарамай, ҳамма йиғилиб қолган концепцияларни йўқотиш осон эмас – ва агар мен непалликлар орасида туғилган бўлсам, мен барибир ҳам у ёки бу шаклда болаларга ўтказмаслик учун, йўқолишга улгурмаган кўплаб концепцияларни ўзимда намоён этаман. Шунинг учун непал ҳалқи Непалга бир-икки ойга экзотикадан баҳраманд бўлиш учун келган ва ишларнинг аслида қандай эканлиги билан кам иши бўлган одамлар учунгина ўзларини ижобий ҳиссиётларга нисбатан дўстона муносабатда кўрсатганлар. Аслида эса ҳамма нарсанинг аҳволи жуда ёмон эди. Секс ҳақида сен гапириб бўлдинг – секс билан боғлиқ аҳвол жуда ёмон эди. Мана сен шаллақилар ҳақида гапирдинг, улар непалда деярли йўқ ҳам эди – умуман топа олмайсан – фақат жуда ҳам харакат қилсанг топасан. Непаллик болалар, қизлар билан сикишишга, ундан ташқари ҳатто ўпишишга имкониятлари бўлмаганидан, ёғочларга ўҳшаб, яъни мукаммаллатирилган бўлиб катта бўлардилар! Мен ўша пайтдаги туристларнинг ёзувларини ўқиганман, улар ажабланарли. Непаллик бола учун қизнинг амини ялаш – у ҳатто уни севиб қолган бўлса ҳам – бу шармандалик, ерга уриш, жирканчлик. Уларнинг қўлидан қизни эркалатиш келмасди. Бармоқ билан амга қўполлик билан тиқиш, қўпол – ёғочнинг парчаси сингари – кўкракдан ушлаб, тиқиш ва шу заҳоти тугатиш – бу, непаллик йигитлардан ҳар ҳил ёшдаги олиш мумкин бўлган ҳамма нарса эди – 14дан 30гача. Бу билан бирга – ошиб кетаётган рашк ва – натижада– ғазаб. Агар турист қиз иккита – учта непаллик йигит билан сикишса, оз вақт ичида бу ҳақида атрофдаги ҳамма йигитлар билиб олади, ва тинмай, безбетлик билан сикишишни таклиф этишади. Агар қиз уларни рад қилса – ундан очиқчасига нафратланишади, орқасидан шаллақи деб чақиришади, итаришга, уришга харакат қилишади. Касталар эса – сен Непалда одамлар касталарга бўлинганликлари ҳақида эшитганмисан?

- Ҳа, мен буни биламан – Индияда ҳам, Непалда ҳам. Аммо бу фақат индуистлар учун, ва мен Индияда индуистларнинг буддизм ва христианликка оммавий тарзда ўтганликлари ҳақида ўқиганман – бундай ҳолда пария, яъни тегиб бўлмайдиган кастанинг вакили, кастадан ташқари оддий одамга айланарди, бошқа шаҳарга кўчиб борарди ва у ерда оддий одамнинг ҳаётини бошларди…

- Индияда – балки, аниқ билмайман. – Пурна унинг гапини бўлди. – Лекин Непалда бунинг эҳтимоли мавжуд. Мана масалан мен, авлодлари париялар бўлган оиладан келиб чиққанман. Ва мен аниқ биламан – мен бир нечта юз йил орқага қайтсам, мени қандай ҳаёт кутишини – масалан йигирма биринчи асрга. Непалда ҳар қайси одам ўз исмини алмаштира олади – муаммо йўқ, лекин сен ҳеч қачон кастангни алмаштира олмайсан. «Уятчан» непалликлар касталар ҳақида гапирмай қўйишни ҳуш кўрардилар, ва уни...”фамилия” деб атардилар. Айтайлик – Пурна Пария. Ёки Пурна Гурунг, агар мен гурунглар кастасидан бўлганимда. Сен ҳоҳ буддист, ҳоҳ атеист бўлсанг ҳам, паспортингда – пария деб ёзилади. Бу эса ҳамма нарсанинг тугаганини англатади.

- Париядан бошқа ҳеч ким бундай қизни турмушга олмайдими?

- Турмушга? Бу ҳали унча қўрқинчли эмас. Йигитлар бу йигитлар, пария бўлса ҳам, гурунг, баун, адхикари, карки, магар, шрестра ва бошқалар ва бошқалар бўлса ҳам. Аммо сен пария бўлсанг, сен фақат овқат ва яшаш учун жой учун ишлай оласан – пулни сенга ҳеч ким тўламайди. Ва ўзлари ҳоҳлашганда, сени ишдан ҳайдаб юборишади. Албатта, катта шахарларда парияларда пул тўланадиган ишни топиш имкониятлари кўпроқ, лекин маош иложи борича жуда паст бўлади.

Пурна эгилиб, Торанинг устидан ўтиб, тўғри унинг устига йиқилиб тушди, ҳудди кучукчага ўҳшаб – қорни билан қорнига. Тора кутилмаганликдан чийиллаб юборди, кафтини унинг кўтига қўйди. Қорнининг устида иссиқ, диркиллама қоринни сезиш, қиз боланинг танаси остида ётиш жуда ҳам ёқиб кетаётганди.

- Шундай қилиб, ўша пайтларнинг ҳамма непаллик одамлари – ҳақиқий миллатчи- безбетлар.

- Зўрку… бу Америкада қуллар билан бўлган нарса каби бир нарса, ҳатто уларни расмий равишда озод қилишган бўлишса ҳам – қора одам фақат энг ифлос ишларда ишлай олади, кўп маротаба кам миқдорда маош олади, оқ одам унга ўзининг қизини бермайди, уни деярли жазосиз ўлдириш мумкин. Зўр “миллий ҳусусиятлар”, бошқа гап йўқ гапиришга ... Лекин буларнинг ҳаммасини улар қандай тарзда яшира олардилар?

- Бунинг нимаси қийин. Туристлар фақат ташқи қатламни кўрадилар, непал тилини билмайдилар, умуман билишни ҳам ҳоҳламайдилар – уларни кўриб турган нарсалари ҳам қондиради – сотувчиларнинг, йўлда учрайдиган йигитларнинг дўстона чеҳралари. Уларнинг орқасидан маҳаллий одамлар ҳақорат сўзларини қичқиришаётганини – буни улар билмайдилар. “Валу” яъни “шаллақи, жаллаб” – бу непаллик болаларнинг ёнидан ўтиб кетаётган, сал пал чиройли кўринадиган турист қизларни атайдиган энг юқори даражадаги эпитетдир. Уларнинг юзлари бунда мулойим бўлиб қолади. Бундан ташқари, ҳаммасини билишни ҳоҳлаган туристлар ўзларининг йўлбошчиларидан кечқурунги ўтиришларида каста тизими, Непалда фақатгина икки – уч фоиз ниқоҳларнинг ёшларнинг ўзларининг танлови бўйича шаклланишини, қолган ҳолларда эса келин ва куёвларни ота – оналарнинг ўзлари танлашини билишганда – улар фақатгина ҳайрон қолиб “қойил” деб гапиришади ва бу нарсани “маданиятнинг ҳусусиятлари” деб аташади. Улар буни “маданият ҳусусиятлари” деб аташади! Бунда бошқа мамлакатларнинг “маданиятлари” билан кўплаб параллелларни топиш мумкин – масалан лик Галаха ҳар битта ҳудога ишонадиган иудаистнинг яҳудийларга тегишли бўлмаган мозорнинг ёнидан ўтаётиб, уни, ва у ерда кўмилган уларнинг оналарини қарғашини талаб этади. Иудаистик диний қонунлар ҳар битта яҳудий бўлмаган аёлнинг “Н.Ш.Г.З” – “нида”, “шифха”, “гойя”, “зона” ( ҳайздан кейин тозаланмаган, қул, яҳудий бўлмаган, шаллақи) иврит сўзларидан қисқартилиган сўз - эканини қаттиқ белгилайди. Иудаизмни қабул қилиб, у “нида”, “шифха”, “гойя” бўлишни тўҳтатади, лекин “зона” қолади, яъни у яҳудий бўлмаган онадан туғилгани учунгина ўлганича шаллақи бўлиб қолади.  Бизларгача Исраэль Шахакнинг “Яҳудий тарихи, яҳудий дини: уч минг йилнинг оғирлиги” китоби етиб келган, бу китобда бундай турдаги саноқсиз мисоллар келтирилган.  Мусулмонлар ҳақидаку гапиришнинг ҳожати йўқ – бу ерда ҳаммаси аниқ. Ростини гапирадиган бўлсак, оилавйи ҳаёт алларига кам хурсандчилик келтирган. Непаллик эрлар доим – деярли ҳар куни – ўзларининг ҳотинларини урардилар. Бу ҳатто ўша йигирма биринчи асрда ҳам табиий ҳол бўлиб ҳисобланган – “олдинга қараб қадам ташлаётган тараққиёт ва маърифат”нинг асрида. Маоистларчи? Ҳақиқий непаллик қарғаш, лекин ахмоқлик бўлади, агар…

- Маоистлар – бу Маонинг етакчилари – ҳитойлик диктатор - коммунистнингми?

- Ҳа, улар коммунистлар. Уларнинг байроғида – Маркс, Энгельс + 20чи асрнинг учта қонли диктатори – Ленин, Сталин, Мао. Улар терактлар, туристларга қуролланган ҳужум кўрсатиш, ўша туристларни оддий тарзда тунаш, тадбиркорчиларни оммавий тарзда рэкет қилиш орқали кун кўрардилар. Маоистларнинг – қандайдир жиноятчилар, непал ҳалқининг баданидаги шиш деб ҳисоблаш тентаклик эди. Бу ҳалқнинг ўзи эди – айнан шунинг учун улар билан кураш ҳечнимага олиб келмади. Ва мен сенга айтишим лозимки, бу маоистлар жуда ҳам ғазабли ва нафратланувчи одамлар бўлишган. Лекин ўша пайтда ёлғондакам сиёсатга қараб иш тутиш жуда машҳар эди, унга биноан ҳалқнинг оммавий тўдасини “террористлар” ва “жиноятчилар” деб аташ мумкин эмас эди – бу уларнинг туйғуларини ҳақорат қилар эди ва мувофиқ юридик келиб чиқишлар билан бирга “ҳалқаро урушни бошлаш” сифатида ҳисобланарди. Бу нимага олиб келгани – сенга аён – Европа гугурт сингари ёниб кетди. Непал ҳам Тибет билан бирга ёниб кетди. Индия ва Ҳитой билан бирга. Бутун жаҳон билан бирга.

- Мен ўша даврнинг фотоальбомларини кўрганман, - Тора иккита – учта файл –альбомларни варақлаганини эслади. – Шундай ёқимли чеҳралар, айниқса болалар…

- Ҳа, фотоальбомлар билан уларда ҳаммаси жойида эди – тоғларнинг қорли тепаликлари, тибет монастирлари, кулиб турган монахлар, аёлларнинг ёқимли чеҳралари, болаларнинг кулгили юзлари – мана сенга тайёр этник маҳсулот – эски Европанга бориб, ёқтириш туйғуси билан қарайдиган қўшиларинга кўрсатишинг мумкин. Шубҳаланма, ҳатто СРСИда ҳам, Шимолий Кореяда ҳам, Эрон ва Ироқда ҳам, ҳатто Сауд Аравияда ҳам кўплаб чиройли фотоальбомлар мавжуд эди. Болаларга келсак  – бу ҳам алоҳида бир ҳиқоя. Чиройли юзлар – бу ажойиб, лекин расмларнинг пастидаги гапларда Индияда ҳам, Непалда ҳам ҳамма жойда ҳақиқий болалар қуллиги тарқалганини ёзиш ҳамманинг “эсидан чиқарди”. Болалар уч ёшидан бошлаб, куч қолмаганча кунига ўн икки – ўн олти соатлаб ишлашади. Мана яна нимаси қизиқ– айнан шу болалар меҳмонхоналарда ҳудди ўша сентиментал туристларга ҳизмат қилишади, улар эса ўз навбатида ўзларига савол беришмайди – қизиқ  – нимага бу беш – етти яшар бола мактабга боришнинг ўрнига, эрталаб соат олтида туриб, куни билан ошхонада ишлаб, кечқурун соат тўққизда уҳлашга ётади. Зўрлашларчи…

- Ҳа бу табиий, агар сексуаллик бундай тарзда босилиб келган бўлса, унда зўрлашларнинг миқдори ўсиб бориши аниқ.

- Сен оддий зўрлашлар ҳақида гапирябсанми? – Пурна бошини чайқади. – Йўқ, мен у ҳақида гапираётганим йўқ. Болаларни уларнинг оталари зўрлашган – қизларни ҳам, болларни ҳам. Қизларни, табиийки, оғзига ва кўтига зўрлашган, улар ўзининг “номус”ини, яъни қиз болалигини йўқотмасликлари учун.

- Аммо...бу кўпроқ истисно сифатида бўлса керак, шундайми? Умуман олганда, тинчлик севар бу ҳалқнинг бундай бўлишини тассаввур этиш қийин– ҳа, - Тора қўлини олдини олгандай кўтарди, -мен тушунаман, бу тинчликсеварликнинг нисбий эканини, шундай бўлса ҳам…

- Йўқ, сен тушунмаябсан. – Пурна унинг гапини бўлди. – Агар сен ўзинга тассаввур қилолмасанг – мен сенга буни амалга оширишга ёрдам берадиган бир нечта рақамларни тақдим этаман. Йигирма биринчи асрнинг бошида, Индия аёллари ва болалари ишлари бўйича вазирлик (Ministry of Women and Child Development) томонидан болалар орасида катта масштабли сўров ўтказилган эди – Индия ва Непал штатларининг бир ярим ўнталигида, ўн саккиз ёшдан йигирмагача бўлган 12.000 одам сўроқдан ўтказилган эди. Бу билан бирга, сўроқ нисбатан ўқиган ва яхши оилалардан чиққан одамлар орасида ўтказилган, шунинг учун аҳолининг бечора қатламлари орасидаги статистика янада даҳшатлироқдир. Келиб чиқдики, болаларнинг эллик фоизидан кўпи ўзларининг оталари томонидан кўп йиллар давомида зўрланган. Қизлар ва ўғил болалар – тенг пропорцияда. Қоидагидай, оталар ўз болаларини олти-саккиз ёшидан зўрлашни бошлашган, ва буни қизи ёки ўғли... уйланганида бас қилишган! Яъни одатда, зўрлашлар ўн саккиз, йигирма ёшгача давом этган.

- Гапиришга тил ожиз… - Торанинг сўзи қолмаган эди. – Мен ростдан ҳам буни ҳозирча ўзимга тассаввур эта олмайман... лекин, агар бу маълумотлар нашр этилган бўлса …

- Албатта, у нашр этилган, ва шунинг учун ҳам мен буни билганман. Бу ҳақида айрим пайтларда газета ва журналларда маълумот нашр этилган, лекин қандай фойдаси бор? Лекин сен, менимча, Европада ишлар аҳамиятли равишда бошқача бўлган деб ўйлаябсан шекилли? 

- Ундай эмасми??

- Ундай эмас. Албатта, Европада одамлар қонун томонидан жазоланишдан анча кўпроқ қўрқардилар, айниқса, эски Европада,лекин ривожланмаган давлатларда эса – масалан, Россияда – болалигида ҳар битта бешинчи қиз доимий равишда отаси томонидан зўрланган – ўғил болаларни гомосексуализмнинг жирканчлиги борасидаги кучли концепциялар сабабли кам тегишган. Ўша даврнинг Индиясида гомосексуализм расмий равишда бўлса ҳам, ўлим билан жазоланарди…

- Ўлим жазоси???

- Ҳа, қонун бўйича – шундай. Кучли экономик ривожланиш жамиятнинг ўзи алмашишга харакат қилаётганини англатмайди. Индия, Ҳитой, Россия, Сауд Аравияси – йигирма биринчи асрнинг биринчи ярмидаги экономик ривожланишнинг темплари бўйича етакчи давлатлар, ва айнан шу мамлакатларда энг ёвуз, ўрта аср одатлари билан одамлар яшашган. Оддий сўзлар билан айтганда – ёввойилар.

- Ўша фотоальбомдаги кўплаб ўғил болалар шундай ёқимтойки…, - Тора орзу қилиб гапирди. – Наҳотки кейин улардан мана шундай нарса ўсиб чиққан бўлса …

- Ёқимтой – ҳа:), лекин ёқимтойлик – шунчаки расмни тўлдириш учун сабаб. Айтганча, деярли ҳамма непаллик йигитлар ичида гомосексуалист эдилар – балким, қизларга етиш йўли бўлмагани учундир. Катманду ёки Покхаранинг кечки кўчаларида сайр қилиб юрган ёлғиз туристнинг олдига албатта ёши ўн олтидан юқори бўлган у ёки бу йигит келиб, ўзининг “дўстлиги”ни таклиқ этади, бу таклиф остида доим секс тушунилади.  Қиммат ҳам эмас  – уларга уч-беш доллар етарли. Фақат, битта минус бор: мамнун ва бўшашган турист унинг кўтига ёки оғзига туширганидан кейин, шу заҳоти шантаж бошланади – ёки сен менга минг ёки икки минг рупия берасан, ёки мен полицияга бориб, сен мени зўрлаганинг ҳақида ариза ёзаман.

- Балким, бу профессионал бўлмаган  йигит – жаллаблардир?

- Уларни профессионал деб аташ қийин. Бу енгил пулни ва кучли сезилмаларни ҳоҳлаётган оддий мактаб ўқувчилари. Буни астойдил бекитишаётганларига қарамай, улар ўзаро ҳам жуда фаол равишда сикишишган. Умуман гапирганда, - Пурна қўлини кроссовкларга чўзиб, уларни пайпаслади, - ўша пайтнинг Непал ҳалқини фақат шундай миқдордаги тўғирлашлар билан тинчликсевар ва дўстона деб аташ мумкинки, бу гап шу заҳоти дуярли бутун маъносини йўқотади.- Торанинг пайпоқларини бурнининг олдига олиб келиб, у уларни ҳидлади, ва лабларини теккизди.

- Менинг пайпоқларимни ҳидлаш сени эҳтирослантирадими?

- Ҳа, - Пурна пайпоқни ялаб, яна ҳидлади. – Ва нозиклик пайдо бўлади.

- Нозикликни мен яхши кўраман… сен нозикликнинг турларининг фарқига борасанми? Уларни ажратишга харакат қилганмисан? Мен фарқига бораман. Асосан менда учта тури намоён бўлади… йўқ, яхшиси мен уларни сенга ўқиб бераман, майлими? – Тора шундай жойини ўзгартирдики, унинг орқа панжалари Пурнанинг юзига бориб тақалди –  Пурна уларни қўлига олиб, қисди, ва кутилмаган эҳтирослик билан бармоқларини сўра бошлади. Кейин жим бўлиб қолди, бурни билан оёқнинг “кафтига” тиқилиб ётди.

Тора чўнтагидан джойстикни олиб, голографик экранни ёқди, ва керакли файлни қидира бошлади. Пурна унинг бармоқлари остида панжаларини ялашни бошлаганида, сонлари устидан бир тўда чумолилар югуриб ўтарди.

- Мана, эшит:

«Биринчи тур: «кенг, итариб ташлаётган нозиклик» - танада итариб ташлашнинг туйғуси бор, “жой етмаябди”, “тор” сўзлари билан резонансда бўлади. Бадан нозиклик билан тўла, унга жой етмаябди. Танани чўзиш, бураш, ростлаш ҳоҳиши билан бирга юз беради, бармоқларимни очганда, уларда магнитликни, қаттиқликни ҳис этиш туйғуси пайдо бўлади.

Иккинчи тур: «оқиб тушаётган нозиклик» - тинч денгиз ёки дарёнинг образи – ҳудди бу жойдан тинч дарё оқиб ўтаётгандай. Дарё тинч, лекин уни тўҳтатиб бўлмайди.

Учинчи тур: «уриб турган нозиклик» - танамнинг ҳар ҳил қисмлари нозикликдан ура бошлашганида пайдо бўладиган сезишдаги нозиклик. Танада уриш марказлари пайдо бўлади – бу қисмларда нозиклик кучаяди + лаззат пайдо бўлади. Бундай нозиклик борида, вафодорликни сезиш осон эканлигини фиксация қилдим.»

- Ҳўш, танишми? – Тора файлни ёпди.

- «Итариб ташлаётган нозиклик» - бундай тез тез бўлади. Оқиб тушаётган…, - Пурна ўйланиб қолди, - агар пайдо бўлса ҳам, жуда кам – менга ҳозир кўпроқ уриб турган бошдан кечиришлар таниш. Уриб турган – ҳа, мен бошдан кечираётган нарса учун бундай сўзни ишлатган бўлардим. Бу ҳам тез тез бўлади. Лекин ҳеч қачон нозикликни, унинг қандай ҳусусиятларга эгалигига қараб бўлиш, уларга ном бериш менинг миямга келмаган. Кам пайдо бўладиган, уларга етиш учун кўп харакат қилишим керак бўлган ЁИларга нисбатан– ҳа, мен шундай қиламан, нозиклик эса – бу шунақанги тез тез рўй берадиган идрокки, менга, мен  ҳақида ҳамма нарсани биладиганимдай туюлади – бу аниқ тентаклик, ҳозир мен буни тушунябман... мен қандайдир ЁИни енгил ва тез тез сезсам, унда айнан уни кўпроқ кучайтириш ва тадқиқот этиш, унда янги тусларни топиш самаралидир, аҳир битта ЁИнинг турли ҳиллиги қанча юқори бўлса, бошқа ЁИлар билан резонанси шунча равшан бўлади. 

- Ва демак бу ЁИ бошқалар учун бошланиш учун майдон бўлиб ҳисобланади.

- Ҳа. – Пурна Торанинг пайпоқларини яна юзига олиб келиб, чуқур нафас олди, ва шундай ўпиб қўйдики, бу дамда Торага Пурнанинг унинг пайпоқларини эмас, унинг амини ўпаётганидай туюлди. – Кетдик, ҳаммаси қуриб бўлди!

<< Бўлим 11

Бўлим 13>>