"Турларнинг пайдо бўлиши"
Бўлим 02- Бугун мен ўзимнинг олтинчи линиямдан иккита бўлагини яшадим. Керт айнан олтинчи линияга эътибор беришни илтимос қилди, чунки унинг иши билан тўқнашишларининг эҳтимоли бор эди, ва албатта, параллел маълумотларни олиш жуда муҳим эди. Ҳеч бўлмаганда, қисман.
- Лекин, бу бизга керак нарса эмас… яхши, фақат қисқароқ гапиришни таклиф қиламан. – Менгес деразага қаради.
- Қизиқ эмасми?
- Қизиқ… қизиқ, ростдан ҳам қизиқ, шунчаки бугун жуда кўп нарсалар бор... қизиқ нарсалар …, - Менгсенинг қандайдир бошқа, муҳимроқ бўлган мавзуга тезроқ етиши ҳоҳлаётганлигига ўҳшарди.
- Ҳа, менинг иккинчи линиям Майкнинг олтинчи линиясига яқин ёки ҳаттоки пареллел бўлган тугунли нуқталарга чиқишига шубҳали тахмин бор, - Керт иккиланиб Арчига қаради. У узоқдаги деворнинг ёнидаги таҳтали полга ўтириб, ёстиққа суянган ҳолда, оёқларини икки томонга кенг очиб, гоҳ клиторига бармоғини теккизарди, гоҳ бутун кафти билан амини қисиб, уни эзарди, ва бунда оёқларининг бармоқлари ширин завқланиб чўзиларди. Иштаҳали равишда шишиб ўтирган Тиссага нисбатан, Арчининг бадани аниқ чизилган мушаклар билан товланарди. Вибраторни олиб, уни секин режимга қўйиб, у бошчанинг учини ўзининг тешигига теккизарди, уни чуқурроқ ичкарига тиқишни ҳоҳларди, бошчанинг лабларни очаётганини сезишни ҳоҳларди, лекин ундан ҳам кўпроқ у ҳоҳлашни ҳоҳларди, ва шунинг учун у шунчаки амини ўйнатарди.
- Бу бўлаклар бир бири билан боғланмаган, ва ҳамма нарсага қараганда, умуман ҳар ҳил ёшга тегишли. – Майк кўтини типирчилатиб, қулайроқ ўтириб олди. – Биринчи марта мен анча юмшоқ равишда кирдим: мен аэропортда кутиш залида ўтирибман. Ўтиргичлар қаттиқ ва ноқулай, кўтинг увушиб қолади, ўтирган ҳолатингни алмаштиришинг керак, лекин ўтирибман, биринчи соат эмас шекилли, чарчаган баданга ҳеч қандай ҳолат ҳордиқ келтирмаябди. Ўтиргичлар тор, ён тарафингда қўшнилар, шу билан бирга жойлар ҳаммага етмаябди, айримларнинг туришига тўғри келябди. Айримлар, менимча, узоқ пайтдан бери ўтиришибди, уларнинг юзларида – чарчоқ, ҳаммага нисбатан бўлган ғаш. Ўтириб ухлаш, яна бунақанги креслоларда деярли мумкин бўлмаган нарса, қарама қарши ўтиргичлар қаторида ўтирган эркак кишининг кўриниши жуда ҳам азобли – унинг ўзини китоб ўқиш билан алаҳситмоқчи бўлгани яхши эсимда, лекин кўзлари юмилмоқда, боши кўкрагига тушиб кетябди, ўнг томонга тушиб кетишига сал қолди, ва ҳар гал у қўшни аёлга елкаси билан йиқилиб, аниқ ноқулайликни сезиб, сесканиб кетябди, ва яна қайтиб тўғри ўтирябди, ухлаб қолмаслик учун даҳшатли харакатлар қилябди, лекин қўлидан ҳечнима келмаябди.
- Тўҳта, - Тора Менгесга қаради. – Мен уни тўҳтатиб, саволларни беришим мумкинми, бу ҳалақит бермайдими?
- Ҳа, албатта. Ҳоҳлаган жойингда. Саволлар ҳолатни яна бир марта қайтаришга, деталларга эътибор беришга имконият беради, ва натижада янги бўлакларга силтанишнинг эҳтимоли мавжуд бўлади.
- Яхши, ва яна битта умумий савол – менинг билишимча, сен, сизлар мумкин бўлган ўтмиш сифатида шарҳлайдиган, ўзгача, англанган туш ҳақида гапирябсан? Лекин бу кимнинг ўтмиши? Ва уни англашнинг даражаси қандай? Сен бу ҳақида ҳечнима гапирмайсан, нимага? Аҳир бу аҳамиятга эга.
- Ундай даражада эмас. – Брайс давом этмоқчи бўлиб, Тиссага қараб, тўҳтаб қолди. – Нимадан бошлашни ҳам билмай турибман, шунча нарсалар бор… Бу туш эмас, шунинг учун мен унинг англаниш даражаси ҳақида гапирмаябман. Биз англанган тушлар ҳақида гапирган маънода англаш даражаси ҳақида гапириш бу ерда тўғри келмайди, чунки бир томондан бу даража анча юқори – бу мен ҳозир яшаётгандай, кимдир яшаган тўлиқ ҳаёт. Бошқа томондан, бу даража нолга яқин, чунки бу ҳаётнинг ўзини озгина бўлса ҳам аҳмоқликдан, салбий ҳиссиётлардан озод деб бўлмайди. У ҳаётда ёритилган идрокларнинг тўлқини, масалан, бир ойда бир марта, ёки бир йилда бир марта содир бўлиши мумкин, кўпчиликда эса умуман содир бўлмаслиги мумкин. Бу айнан хотиралар.Бизда йўқ, деб ўйлаган хотираларимиз, лекин улар бизда бор экан.
Фарқ қиладиган онгни англанган тушга ўтаётган пайтда маълум бир ҳолда мустаҳкамлаб, бу ҳали ўрнига қўйиш босқичида, ўзгача дунёларга йиғиладиган, идрокларнинг бирикмаларига олиб кетаётган, оқимнинг таъсири остида қолиш мумкин. Мустаҳкамлаш усулининг деталларини сен ўқиб оласан. Тисса, унга кейин кўрсатгин... Бошида буларни фессон ёки Мейсон дунёлари каби оддий бир дунёлар, ҳатто вертикал йўналишдаги дунёлар деб ўйлашган, лекин тез орада “ўтмиш дунёлари” деб номланадиган, дунёлар йиғилиши аниқланди. Биз, тўғриси, билмаймиз – бу кимнинг ўтмиши эканини, ҳатто “кимнинг” сўзини қандай қилиб аниқ белгилашни ҳам билмаймиз, аҳир сен ўзингнинг ичинга қайсидир идрок – хотирани интеграция қилган бўлсанг, унда бир томондан, бу идрок энди сенинг бирикманга кирса, демак белгиланиши бўйича у “сеники”. Бошқа томондан, аралашмаслик ҳолати мавжуд, яъни интеграция қилинган идрок ҳар доим ҳам етарли даражада мураккаб бўлган топология билан, биз уни “сенинг бир қисминг” деб аташ учун алоқа ташкил этмайди. Бу савол иккинчи гуруҳдан Тардено томондан ўрганилмоқда, агар сенга бу қизиқ бўлса, у билан боғлангин, менинг ўйлашимча, у катта ҳоҳиш билан сенга етарли маълумотни тақдим этади … лекин, бу ерда етарли маълумот ҳойнаҳой йўқ – биз хали энг бошидамиз, - Брайс жилмайди, Тисса довуш чиқариб, бар нимани секин гапирди, бундан Керт ва Арчи кулиб юборди.
- Тушликка яқин сен билан айланмоқчиман, кўлга бориб келамиз, - Тисса кафтини Торанинг тирсагига қўйди. – Бир томонга қараб, тез қадам билан бир ярим соатли йўл, оёқларинг остида – қарағайнинг ниналарига тўла момиқ ер, ёнида ёзга қараб саёз бўлиб қолган дарёнинг ўзани, у ерда зўр тошлар бор – тошни олиб, уни ташлайсан, у майда қумга чўкиб кетади ёки шундай довуш билан бошқа тошларга уриладики, бу довушдан баданинг бўйлаб лаззат тўлқинлари тарқалади, шунинг билан бирга ишимиз тўғрисида кўпроқ айтиб бераман.
- Шунинг учун, бундай дейлик, - Брайс ўша ўша профессорликка ўҳшаш овоз билан давом этарди, - бундай тарзда йиғилган дунёлар детализациянинг ҳар қандай даражасидаги деталлар билан тўла, ва бизнинг ҳозирги ҳаётимиз сингари ёрқин, аниқ ва ҳақиқий. Тарихдан маълум бўлган нарсалар билан кўрганимизни таққослаш бизга ушбу дунёларнинг биз “ўтмиш” деб атайдиган нарсанинг тўлиқ ёки қисман қисми эканлигини ўйлашга асос беради. Ҳозирча етарли, энди Майк давом этсин.
Риана кафтини кўтариб, ҳикояни бошламоқчи бўлиб турган Майкни тўҳтатди.
- Мен тушунмадим – агар сен ҳам, улар ҳам ўлгудек чарчаган бўлишса, нимага ҳеч қайсинг уҳламадинглар?
- Бунинг иложи йўқ! Ҳамма жойлар банд, агар қайсидир оила учта жойни эгаллаб, улардан биттаси ётганида ҳам, барибир ётиш жуда ҳам ноқулай эди, креслоларнинг қовурғалари биқинингни тешиб юборарди, ва …
- Тўҳта, нимага полга ётмадинглар, нимага ложаларга ётмадинглар … у ерда ложалар бормиди?
- Ложа? Майк сал тилини чиқариб, диққат билан эслашни бошлади. – У ерда ҳеч қандай ложалар йўқ эди … ҳозирги пайтда… бундай қилиш тўғри келмайди – олиб, ётиб олиш … сен нима, мастга ўҳшаб ётиб олдинг... қани, тинч ўтир!... Саша, эркалик қилишни қўй, биз ҳаммамиз чарчаганмиз, бунинг устига яна сен...
- Бу суҳбатларнинг бўлакларими? – Керт қисқа ёзувлар қиларди.
- Ҳа. Мен ҳозирча ўзим тушунмаябман – у “мен”нинг мустаҳкамланишини қабул қилганимда, унда ҳаммаси оддий туюлади, биз у ерда яшашга ўрганганмиз, вокзалнинг ўртасида фақат айрим ҳолларда ўтиш мумкин, шунда ҳам бу нонсенс ҳисобланади, одамлар сен ҳақингда маст ёки уйсиз қолган одам, ёки аҳмоқ деб ўйлашлари мумкин, милиция ходимлари олдинга келиб, сендан туришингни талаб этишади … шифокорни чақиришлари мумкин … шунчаки ётиб олиш … мумкин эмас. Нимага? Бу одобдан ташқари нарсалар. Нимага? Ким билсин … тушунмайман – нимага у ерда ложалар йўқ эди? Жой етарли бўларди, келдинг, ётдинг, нимага айнан ўтиргичлар бўлиши керак, нимага улар қулай эмас?
- “Тинч ўтир” борасида гаплар бу нимаси? Нимага кимгадир кимдирнинг тинч ўтириши керак?
- Ҳўш… бу она, она ўзининг боласига айтаётган гап, унинг ёши тўртда, жуда фаол бола, бир жойда ўтира олмайди, ким бундай ноқулай ўтиргичда ўтиришни ҳоҳлайди ўзи? Залда югуриш ва бошқа болалар билан ўйнашга онаси йўл қўймайди … нимага… у нимадандир қўрқади, унинг юзида – болани ҳар гал кўз олдидан йўқотганида ваҳима пайдо бўлади, у туриб, ҳар томонга қарайди, ёқимсиз овозда чақиради, нимадир учун урушади … бола ниманидир нотўғри қилган … ҳа, у тиззасига чўкиб, ўтиргичнинг остига эмаклаб кетди, нимагадир буни қилиш мумкин эмас … ҳозирча тушунмаябман … онаси бир нимани гапираётганди унга … тиззалар… қарагин кимга ўҳшаб қолдинг … сенинг кийимларингни ювиб улгурмайди одам … ҳа, мен тушунябман– унинг тиззалари кир, ва у қаердадир кўти билан полга ўтирган, энди унинг шими кир бўлган.
- Демак, кир бўлиш мумкин эмас.
- Ҳа.
- Эпидемиями?
- Нима?
- Нимага кир бўлиш мумкин эмас, у ерда эпидемия бўлганми? – Мен минглаб, миллионлаб одамлар ўлиб кетган даҳшатли эпидемиялар ҳақида ўқиганман! – Тисса умидсизланиб, муштини қисди. – Ҳамма ўлиб кетарди – болалар, катталар, ғазабли, тинчликни яхши кўрадиганлар – ҳечнима қилишнинг иложи бўлмаган уларни қутқариб қолиш учун …
- Йўқ, ҳеч қандай эпидемиялар бўлмаган, шунчаки онаси унинг кийимини ювгиси келмаганди.
- ??
- Мана шунақа, бу гапларимга қўшадиган ҳечнима йўқ. Биз шундай яшаганмиз. Яна, онаси боласининг шими кир бўлганидан ҳижолат чекарди.
- Вой, ҳудоим, оддий, тўрт яшар боланинг шими яна қандай бўлиши мумкин!? – Арчи бақириб юборди. – Улар биринчи ва оҳирги марта кўрадиган одамлар учун, уларнинг ҳар қандай нарсаларни ўйламасликлари учунгина боласини соатлаб тинч ўтиришга мажбур қилишдими? Аҳир бу … аҳир, бу синовку, ҳақиқий синов. Майк, балки сен бирон нимани тушунмаётгандирсан?
- Балки, балки, ҳа. Мен буларнинг ёвойи кўринаётганини тушуниб турибман, менинг хотираларим жуда ҳам бўлиниб бўлиниб кетган, ва мен бола нимага тинч ўтириб, шимини кир қилмаслиги кераклигининг муҳим сабабини топа олмаябман. Кейинги гал тушуниб етишга харакат қиламан, ҳозир хотираларим унча равшан эмас.
- Яхши, - Менгес кафти билан чопиб ташлаётгандек харакат қилди, - вақт қиммат, давом этамиз. Иккинчи эпизод.
- Бирон қизиқ нарса борми, Менгес? – Арчи мулойимлик билан сўради. – Мен кўриб турибманку – сен бир нима билан тўлқиланлангансан. Балки, унда мавзуни алмаштирармиз? Бўлмасам, сен ҳудди яланғоч қизга биринчи етган икки яшар болага ўҳшайсан.
- Қўйсангчи, -Брайс шиддатли равишда эътироз билдирди. – Ҳозир ким қолган экан икки ёшида тискаться қилишни бошлайдиган? Ҳозир бизда ўрта асрлар эмас.
- Брайс, бундай профессор бўлмагин, акс ҳолда…
- Ҳа, қизиқ нарса бор. – Менгес уларнинг гапини бўлди. Айрин гуруҳида, Торонто остида– улар бугун тунда ҳисоботни тарқатишди, мен уни кўриб чиқдим. Бу янги бир нарса, умуман янги. Агар бунинг учун янги гуруҳни тузишса, мен ҳайрон бўлмайман. Вольф. Менинг ўйлашимча, у шу ишни ўз қўлига олади. Жуда ҳам қизиқ, жуда ҳам. Шунча қизиқ нарсалар! Қандай қизиқ! – Менгес ўрнидан турди, унинг юзи ҳам, бутун кўриниши ҳам куч ва олдиндан завқланиш билан нурланарди. Бир нечта сониядан кейин у харакат қилишга, ҳозироқ тадқиқотга киришишни бўлган ҳоҳишни енгиб, яна қайта ўтирди.
- Мен тезроқ тугатиб, Менгесга қулоқ солишни ҳоҳлайман, - Майк қўлини кўтариб, ҳаммани диққатини қаратишга харакат қилди. – Мен ўз хонамдаман, талабалар учун ётоқхона, менинг ёшим йигирма икки ёки йигирма учда, хотинимнинг ёши йигирмада. Кеч пайт, гўдак уҳлаб қолди, хотинимнинг дугонаси бизникида меҳмонда – тортинчоқ, одобли қиз. Менга унинг келгани ёқмаябди, менга бундайлар ёқмайди – одам қанчалик одобли бўлса, у шунчалик даражада ғазабли бўлади, бу қонун менга жуда яхши маълум. Олдин бу парадоксал туюларди, лекин кейин мен тушундим – одам қанчалик одобли бўлса, унинг мамнуниятсизлиги, кимдир одоб қоидаларига қараб иш тутмаса, шунчалик даражада кучли бўлади. Қанча одобли бўлса, шунчалик даражада самимий бўлмайди – бу ҳам қоидалардан истисно эмас. Бундай одамлар билан қизиқ эмас, атмосфера тортилган, қисқа суҳбатлар олиб борилади ва одатда улар, фақатгина гаплашишга мавзу йўқлиги ҳақидаги фактни йўқотиш учун олиб борилади. Хотиним билан унинг дугонаси паст овозларда бола ҳақида гапиришябди – уни қандай қилиб ўраш керак, қандай қилиб …
- Ўраш? Бу нима?
- Болани таранг қилиб чойшабга ўрашади, уни “йўргак” дейдилар, боланинг қўлларини йўргакка ўрашади маҳкам қилиб, бола қўлларини силкитмаслиги учун …
- ?? Бола қўлларини силкитмаслиги учун ? Қандай қилиб? Бу кимга керак? – Риананинг ҳайрати чексиз эди. – Йўқ, ростдан, мен тушунмаябман…
- Шундай қилишади. Гап тамом! – Майкнинг овозида аччиқланиш садолари аниқ эшитиларди, ва Торанинг жағи ҳайратдан осилиб қолди. Арчи вақтида унинг ташқарига чиқишга тайёр бўлган ҳайратини ушлаб қолди, ва унинг бошини ёнига тортиб, қулоғига шивирлади: «биз, албатта, қамраб олган идрокларимизни имконияти борича салбий аҳлатдан тозалаймиз, лекин агар сен ҳаммасини аниқ эсламоқчи бўлсанг, унда идроклар тўпламини аралаштирмай, уни борича қабул қилиш лозим. Табиийки, бунда ҳатар мавжуд, ва вақти вақтида сен салбий ҳиссиётларнинг яхшигина порциясини оласан – бу ерда ҳар битта одам ўзи учун ҳал қилади – тажрибанинг тозалиги учун у нимага тайёр эканини. Майк, менимча, бу хотирасида жуда аниқ бўлишни ҳоҳлайди. Албатта, заҳарланади. Қўрқинчли жойи йўқ, бир соат давомида ҳиссиётларини кучли сайқал қилса, ҳаммаси жуда яхши бўлади.
- Менда тажриба қилиш ҳоҳиши тез тез пайдо бўларди, - Майк давом этарди, - лекин ҳар доим юмшоқ ва кўнадиган хотиним, бундай ҳолатларда ялмоғизга, темир бетонли деворга айланарди, ва уни эзиб ўтишга бўлган харакатларим унинг кучайиб келаётган ғазабига дуч келарди. Одамни, унинг қатъий концепцияларини ҳеч ким тегмаганча, у айрим тажрибаларда ёрдам бера олади, ёки камида фаол даражада тўсиқлар яратмаслиги, ўзини новатор ва етарли даражада эгилувчан одам сифатида ҳисоблаши мумкин. Лекин унинг яхши кўрган қавариғини, қатъий равишда мустаҳкамланган концепцияларини тегишингиз билан, шу заҳоти олдингизда умуман бошқа нарсани кўрасиз – у оғзида кўпик билан, ақлдан озган, бор кучи билан ҳар қандай бошқача фикрлашни чиқариб ташлашга, эзишга харакат қилаётган шаддодга айланади. Унинг далили ҳар доим бир ҳил эди – «йўқ, кел бу ҳақда кейин бир ўйлаймиз, музокара қиламиз, аҳир дарҳол ҳал қила олмаймиз буни, ҳозирча қабул қилингандай иш тутамиз». Кейинчалик, ҳеч қандай “кейин” бўлмагани тўғрисида гапиришнинг ҳам кераги йўқ. Болаларни йўргакларга ўрашади. Бунда “ўзини жароҳатламасилиги учун”, “яхши ухлаши учун” деб гапирадилар. Менга ҳар доим, бола темир панжарага қамоқланганидан даҳшатга келиши, унда қандайдир ички курашнинг бўлиши туюларди, у қичқиришни бошларди, чиқиб кетишга харакат қиларди, уни эса шу заҳоти яна йўргакка ўрашарди. Хотинимга ёрдам бераётганимда, бола ўраш жараёнида қўлини чиқариб, оёқлари билан силтаганида мен одатда ваҳшийлашардим, йўргак ўралашиб кетарди, ва мен бундай пайтда жон – жаҳдим билан унинг қўлларини тиқиб, бола қимирлай олмайдиган даражада ўрардим. Кейин мен бундан уялардим, лекин хотиним мамнун эди – бола яхши ўралган, демак – ҳаммаси яхши. Мен бунга шубҳа билдирганимда, у қўлини силтарди – шундай бўлиш керак, унинг онаси ҳам шундай қилган, азалдан ҳамма оналар шундай қилган, ортиқча гапларнинг кераги ҳам йўқ. Қайсидир пайтдан бошлаб, ўғлимиз таслим бўлди – у курашишни ташлади ва бўйсуниб ўзини ўрашга берарди. Билмадим – бу ўзимни ишонтиришмиди, ёки бошқа нарсами, лекин мен аниқ унинг кўзларида қандайдир оловнинг ўчганини кўрдим, ҳудди унинг ичида бир нарса қайта тикланмайдиган даражада сингандай. Мен эса хотиржам бўлдим. Энди бола билан ташвиш камайди – ўраб, уни кроватида ходага ўҳшатиб ташладинг, ва ўз ишларинг билан машғул бўлишга кетдинг. У қичқиради, жим бўлиб қолади, кейин яна қичқиради, ва уҳлаб қолади. Қандай ажойиб. Лекин айрим пайтларда мен ичимда шубҳали ҳиссиётларни сезардим – ҳудди мен ўз ичимда бир нарсага ҳиёнат қтлаётганимдай.
Майк ярим дақиқа жим туриб, давом этди.
- Ҳозир, ҳозирги пайтга қайтиб, мен тушунябман, албатта – мени айнан нима қийнаганини. Кимдадир, у ёки бу абсурд бўлган харакатларни буюраётган, ёлғондакам концепциялар ва аччиқланишни йўқ қилиш бўйича харакатларнинг ўрнига мамнуниятни танлаб, ушбу мамнуниятга бирон нима қилиш қўлидан келмайдиган одамни қийнаш йўли билан етиб, йўргакка ўраш – бу шубҳасиз маҳоратли қийнашдир, озодликка бўлган ҳоҳишни йўқ қилиб, мен бу билан ёритилган идрокларга қарши позицияга турардим. Агар мен кимдадир ёритилган идрокларни йўқ қилишга қаратилган харакатларни амалга ошираётган бўлсам, мен бу билан уларни ўз ичимда ҳам йўқ қиламан. Лекин “у пайтдаги мен” бу равшанликдан анча йироқда эди. “У пайтдаги мен” – ўша даврнинг оддий маҳсулоти. Ва яна. – Майк тўҳтаб қолиб, лабини тишлаб олди, ва уни, ҳозир у жуда хурсанд эмаслигини кўрсатиш учун, атайин қилинган кулгили юз ишораси билан чайнади. – Яна мен уни урардим.
- Кимни?
- Болани.
- Қайси маънода? У катта бўлгандами?
- Ҳамма гап шундада. У катта бўлганда эмас, у эндигина туғилганда. Унга ҳали икки ҳафта, ой ва ҳоказо бўлганида.
Хонадаги сукунат моддий бўлиб қолгандай бўлди.
- Ҳўш…, - Тисса секин сўз топарди, - биринчидан, мен сенга “мен” эмас, “у” ёки ҳеч бўлмаганда “у пайтдаги мен” айтишни таклиф этаман – бу аниқроқ бўлади. Лекин, тўҳта, аҳир бу жисмоний томондан ҳам мумкин эмаску – шундай кичкина болани уриш.
- Шундайми? – Майкнинг овозида умидсизлик эшитиларди. – Бунга ишончинг комилми? Сен шунчаки БИЗНИНГ давримизнинг одамисан. Менда эса тажриба бор – У ПАЙТДАГИ даврнинг одами бўлиш қандай эканлиги. Мен ҳам, менинг хотиним ҳам уни урарди. Хотиниминг онаси ҳам. Бу “шапалоқ бериш” деб аталарди. Катталар болаларга нисбатан бўлган нафратини бекитадиган шундай ёқимли бир сўз. Ҳамма ота – оналар ўз болаларига “шапалоқ беришади”. Буни яна “тарбиянинг” қисми деб аташади. Болаларни урмаса, улар “эркаланиб” кетади деб ҳисобланади … менинг бошим ҳозир бу хукмдор фашизмдан айланиб кетябди … “эркаланиб кетишади” – демак битмас туганмас талабларга, тақиқларга, буйруқларга бўйсунишни тўҳтатишади, ва кўнгилларига сиққан нарсани қилишади! Бунинг ҳаммасини гапираётиб, эслаябман – бунинг ҳаммаси қандай бўлганини, ва ишонгим келмайди – бундай нарсаларнинг бўлиши мумкин бўлганига … режа асосида болаларни қулга, қулоқ соладиган механизмларга айлантириш, уларнинг ҳамма хурсанд ҳоҳишларини илдизи билан йўқотиш … қийнаш, уриш, концепцияларни ғазабли миясига киритиш … лекин бу мисол айниқса кўрсаткич сифатида тўғри келади – аҳир биз бир ойли болани ўрашга қарши харакат қилгани учун урганмиз, ундан ташқари, бунда хотиним ўзининг аччиқланишини чегарадан чиқмай, ушлай олса, аксинча мен, тез тез ўзимдан кетардим, уни ҳаққатдан ҳам урардим, очиқ кафтим билан кўтига урардим… бошидан ҳам урардим!
Майк бу сўзларни айтиб, бўғилиб қоларди. – Нафақат мен бундай қилардим. Мен ёш ота-оналар орасида коляска билан юрганимда, мен бундан ҳам даҳшатли нарсаларни кўрардим... Паркдаги битта воқеани аниқ эслайман. Бир бола, ёши таҳминан бешда бўлган қиз, жуда ҳам қувноқ ва фаол бир нима деди, ва унинг ёнида турган аёл пешонасига урди. Кейин яна бир марта. Кейин, кўз олдида ёвузлашиб, яна урди – қиз йиғлаб юбормагунича. ВА ҲЕЧ КИМ УМУМАН ҲЕЧ ҚАНДАЙ реакция қилмади. Чунки бу аёл – унинг онаси. Агар биронта йўловчи бундай қилганида, ҳеч кимда бу нарса зўрлик эканлигига шубҳа пайдо бўлмасди, балки уни ҳатто судга оборишарди, жамоат нафрати ва судланиш унга албатта таъминланарди.
Мана яна бир эпизод кўз олдимга келди – мен китоб дўконидаман, болалар руҳий касалликлари ҳақидаги китобни кўриб чиқябман. Мени бу китоб психиатрлар, олимлар, шифокорлар томонидан ёзилгани қизиктирди, менга айнан шундай маълумот керак эди – илмий, максимал даражада одатдаги ахмоқликлардан тоза. Лекин мен ўқиган нарса … мен ўша дўконда қотиб қолдим. Мени қўрқинч ҳиссиёти қамраб олгани эсимда. Ҳозир фақат иккита эпизод эсимда – қиз бола ўзининг кундалигида онасини, ва умуман ўз дўстларини ва қариндошларини яхши кўрмаслигини ёзган, унга улар билан қизиқ эмас, у улар билан мулоқот қилгиси келмайди. Она, буни ўқиб (айтганча, у пайтдаги оддий ҳолат – болалар орқасидан жосуслик қилиш), психиатрларга мурожаат қилади. Психиатрлар қизининг бундай аҳлоқи руҳий касалликдан дарак бераётгани билан кўнишди! Уни даволай бошлашди...ҳозир, бир дақиқа - Майк жим бўлиб қолиб, давом этди – уни даволай бошлашди – олдин у билан суҳбатлар ўтказишди, кейин таблеткалар беришни бошлашди. Китобда буларни батафсил ёзишган – қандай таблеткалар, қанча, қизни уларни ичишга қанча вақт мажбур этишган. Ўша пайтда, дўконда...мен уларни ўлдирмоқчи эдим … шайтон урсин – мен уларни ўлдирмоқчи эдим, қотил ота-оналарни, қотил психиатрларни, мен ўзимга тассаввур қилардим … ҳа, мен ўзимга буни мен яхши кўрган қизалоғим билан қилишганини тассаввур қилдим...мен уларни ўлдирардим. Кейин мен ўйладим – аҳир у қиз ҳам менинг яхши кўрганим бўлиши мумкин эдику, ва уни ўлдиришди… ҳозир мен аниқ сезябман – “ўлдиришни ҳоҳлаш” нима эканлигини – даҳшатли заҳар… шундай қилиб – даволанишнинг икки ойли, жадал курсидан кейин қиз кундалигида “мен ойимни жуда яхши кўраман” деб ёзишни бошлади, “дўстлари” ва ота – онаси билан гаплашишни бошлади - ҳамма хурсанд, даволашди! А? – Майк тингловчиларга қараб чиқди.
Тора қимирламай ўтирарди. Унинг юзида ҳайрат, умидсизлик қотиб қолди, бадани бўйлаб кучли титраш ўтиб кетди, Тора катта кучук каби силтанди, ва яна унинг юзида қатъийлик, интилиш, жиддийлик акс этди.
- Олдин менга Болалар Катта Уруши ўзининг раҳмсизлигида чегара билмагандай туюларди. Менимча, мен озгина тушунишни бошлаябман – нимага бунинг содир бўлганини. Агар узоқ вақт мобайнида, жуда маҳоратли равишда одамга нисбатан турли ҳил руҳий ва жисмоний қийнашларни қўлласа, унда сабр тугаганда нимани кутиш мумкин?
- Ҳа. – Тисса бошини ирғади, - мен буни ўқиганман. Психиатрия. Даҳшатли нарса. Ўқигандим. Миллионлаб мисоллар бор. Американлик психиатрия асосчиси Бенджамин Рашнинг ҳисоблашича, агар қул негр ўзининг эгасидан қочиб кетмоқчи бўлса, демак у руҳий касал. Қочиб кетган қулни ўлдирмасдан, даволаш инсонпарвар ҳисобланарди. Шунда ҳам, у йилларда ўзгача даволашган – руҳий касалликлар нотўғри қон айланишидан келиб чиқиши ҳақидаги назария устун бўлган, шунинг учун, ушбу нотўғри айланишни тўғирлаш учун касални боғлаб, бир нечта кун, ҳатто бир нечта хафта давомида харакатсиз ётишга қолдиришарди...аҳир бу йўрғакка ўрашнинг ўзику! Ҳудди шундай натижа билан, айтганча – беморларнинг ростдан ҳам ақлдан озиши. 20 – 21чи асрларда Совет Иттифоқида, Ҳитойда нималар бўлмаган, - бу ҳаммага маълум. Психиатрия бошқача фикрлашни йўқотишга қарши даҳшатли қуролга айланди. Судсиз, терговсиз, бутун умрга.
- Иккинчи эпизод, - Майк давом этарди, - тўққиз ёшдаги бола. “Касалнинг” намоён бўлиши – соатлаб ўйин учун мўлжалланмаган буюмлар билан ўйнайди!
Керт ғалати довуш чиқариб, қулоғини қашлади.
- Биз бу ерда ҳимматли қизлар олийгоҳида эмасмиз, буни эсимиздан чиқармайлик. – Менгеснинг овози қатъий эди. – Биз ковланаётган нсониятнинг ўтмиши эски тарих китобларида ўқиш мумкин бўлган, ҳаммаси силлиқ кўринган нарса эмаслигига ўрганишимиз лозим, чунки ҳатто бугунги кунда оддий тарихчилар буни бошларидан кечиришмаган, улар бугунги кўзлари билан кечаги кунга қарашмоқда. Биз эса – тадқиқотчиларнинг янги авлодимиз, биз буларнинг ҳаммасини бошимиздан кечирамиз, шунинг учун кўпроқ нарсани кўрамиз, кучлироқ сезамиз, ва шу билан буларнинг ҳаммаси бизга қизиқ.
- Ҳа, қизиқ… – Тора минғирлади.
- У уч соатлаб шишалар ёки тангалар, ипчалар билан ўйнаши мумкин эди. Ҳаммаси аниқ – бола касал. Кейин эса ҳаммаси ҳар доимгидай – даволашнинг жадал курси, ва бола қутқарилди – энди у таълим вазирлиги томонидан маъқулланган, тўғри ўйинчоқлар билан ўйнамоқда. Ва, умаман, энди болани бошқариш мумкин – шифокорларга раҳмат! Бўлди, етар, бу ҳақда бошқа эслагим келмаябди. Аҳир бу ҳали энг айбсиз нарсалар, мен жиддийроқ бўлган нарсаларни ҳам эслайман … аҳир, айтганча, «шапалоқ бериш» - бу жуда кенг тушунча, шунақанги “шапалоқ бериш” мумкинки, бола оғриқ ва руҳий шокни бошидан кечиради, ва йиғлашни тўҳтатади, қотиб қолади. Катталар эса хурсанд – қандай яхши, бола “тинчланди”.
Майли, бориб, ҳисоботимни тўлдирай. Танаффус қилишни, ва ўн беш дақиқалардан кейин йиғилиб, Менгесни тинглашни таклиф этаман.
- Мен томга! – ён дафтарчасини олиб, Тора креслодан сакраб тушди, ва Арчининг ёнига бориб, тиззасига чўкди, унинг эмчагини лаблари билан олиб, ва бармоқларини, ҳали ҳам амини шошмасдан эркалаётган Арчининг бармоқларига қўйди, ва эмчагини сўриб, ялаб, тишлаб бошлади, ундан кейин эса уни бўйнидан қучиб, тили ва лабларини мулойим равишда теккизиб, унинг юзининг устидан югуртириб чиқди, сакраб туриб, Брайснинг кўтидан урди, Майкнинг орқасини тирнади, ва югуриб унинг диркиллама баданининг урилганидан очилиб кетган эшикларга кирди, эрталабки барралик устидан ёғилди, салқин ҳаво унинг ярим яланғоч танасини қучоқлаб олди. Қуёш айвоннинг олдига келганди, бутун том эса Жуда Катта Қизнинг ёрқин, эриб кетган нозиклиги билан қамраб олинган эди.
- Янгиликларни кимга трансляция қилиш керак, - пастдан Брайснинг баланд овози эшитилди.
- Менга, бу ерга, тепага, - янгиликлар кўп эди, дунё ушбу жараённинг олтмиш йил мобайнида юқори ёки паст даражада фаол кетаётганига қарамай, деярли ҳамма томонлама қайтадан қуриларди. Тора иложи борича кўпроқ нарсани қамраб олишга харакат қиларди. Голограммани ўзига тортиб, у янгиликларнинг хатбошиларини очди. Ҳа, демак ҳаққатдан ҳам мажбурий қамоқда ўтиришни киритишган …
- Брайс, кўрдингми? Энди бизнинг ҳамма болаларимиз қамоқда ўтиради!:) – зинанинг четидан осилиб, у остидаги хонага қараб қичқирди. – Жиноятчилар!:)
- Мен бунга овоз бердим, - бу Арчининг овози. – Менимча, далиллар жуда ҳам ишонтирадиган. Одам ўзига абстракт равишда тассаввур этаётган ҳавфни жиддий қабул қилишини кутиш ғалати. Минг йиллар олдиноқ ҳуқуқшунослар потенциал жиноятчига жиддийлик эмас, балки жазолашни бекор қилиш мумкинмаслиги жуда ўзгача таъсир қилиши ҳақида ўзлариг ҳисобот берганлар. Аммо уларнинг фикрлари ривожланмаган. Ёки ривожланган, лекин руҳсат олмаган. Аҳир бу табиийку – одамни нимадандир огоғлантиришни ҳоҳласанг – етарли даражада сезиларли мисолни унга кўрсат, ўзида сезсин буни. Фуқаро бўлмоқчимисан? Ҳуқуққа эга бўлмоқчимисан? Жуда яхши – ол. Аммо бу садақа бериш эмас, бу маъсулиятли қадам. Дхаулагирига чиқиш учун ўзинг билан янги одамни бирга олмоқчимисан? Жуда яхши, олдин Ама-Дабламга югуриб келсин, икки кун ичида Аннапурна атрофида югуриб келсин , Тиличо тепалигида тунаб келсин - сезсин – тоғлар, шамол, қор, совуқ, ҳолсизланиш нима эканлигини. Шунда сен билан биргаликда ақлдан озган чемодана эмас, балки ўзининг маиший маразмлари, кучини ортиқча баҳолашининг ва бошқа ҳатоларининг мумкин бўлган натижаларини ҳеч бўлмаганда таҳминан тассаввур қиладиган одам бўлади.
Паспортни олишдан олдин энди қанча ўтириш керак, Тора?
- Қаттиққўл режимли колонияда тўрт кун.
- Ажойиб! Биратўласига “коммандос”лар билан ҳам яқинроқ танишишади – кўзлари олдида тирик мисоллар бўлади.
Бамбукларнинг ёғочидан ясалган ложанинг устида, ёстиқларда ётиб олиб, Тора ён дафтарчасини ёқди, голографик экранни очиб, кундалик билан файлни ёқиб, овоз билан гапира бошлади: «уядан чиқдим, жадаллиги 3-4 бўлган хурсандчилик, Арчига бўлган нозиклик -5 ва объектсиз. Осмон чуқур, ўткир ҳаворангли, булутларнинг катта қиёфалари билан. Булутларнинг четига қараганимда, чирой ҳиссиёти -7, кейин чирой ҳиссиёти ўткирлашди, 8 гача кучайди, экстатик босқича ўтди.
Кейин бир вақтда қуйидагилар вужудга келди: мен бу ерда яшаб, ушбу болалар билан саргузашт қилишим борасидаги аниқлик. Оддий, фарқ қилаётган онгнинг 3-4 сонияга тўҳташи пайдо бўлди, кейин “эркин мавжудот. Ҳоҳлаганини қилябди” иборасидан фарқ қиладиган аниқлик. 2чи экстатик шкала бўйича объектсиз вафодорлик, нозиклик, чирой ҳиссиёти вужудга келди. Бўшликнинг ўртача сферасини бошдан кечириш, томоқда ва кўкракда олов ва лаззат, тиниқлик, енгиллик, барралик, апельсин ўлчовидаги олтин нур таратаётган, унинг нурлари бадан чегараларидан анча узоққа чиқиб кетаётган шарни кўкракда идрок этиш пайдо бўлди. Ундан сўнг атмосферанинг осмон билан тўлиб кетиши юзага келди: ҳаворанг, тоза ва тиниқ осмон ушбу жой атрофида, тоғлар орасида, дарахтлар атрофида. Ҳудди биронта идишни тўлганича тўлдиришгандай. Мен қараган ҳамма нарсадан чидаб бўлмайдиган чирой ҳиссиёти вужудга келябди, ва у томоқда ва кўкракда лаззатнинг тўлқинлари билан бирга вужудга келябди. 6 дақиқа ичида давом этмоқда. Экстатик, ёритилган идроклар анча олдин, пастда Майкнинг, ўша даҳшатли пайт тўғрисидаги ҳикоясини тинглаётганимда пайдо бўлиб бўлган, ва шу пайтда мен эркин мавжудот эканим, ва ҳоҳлаган нарсамни қила олишим борасида аниқлик шиддатли равишда юзага келди.
Кеча йўлкадан дарёга кетаётгандим, олдиндан завқланишни, қатъийликни, интилишни туғдираётгандим. “Ер – тирик мавжудот” эканлиги тўғрисида аниқликни кучайтиригша ҳоҳиш пайдо бўлди, ва мен бу иборани Ерга нисбатан бўлган мулойимликда диққатимни жамлаб, гапира бошладим. Бир нечта дақиқадан кейин томоқда ва кўкракда лаззат, объектсиз нозиклик ва шавқ-6, объектсиз сексуал ҳоҳиш ва эротик тортиш пайдо бўлди дарахтлар ва ўтга қараганимда чирой ҳиссиётининг тўлқинлари вужудга келарди. Ерга нисбатан бўлган очиқликни, унга ўзимнинг идрокларимни, айниқса унга нисбатан бўлган нозиклик ва сексуал ҳоҳишни унга ўтказишнинг ҳоҳиши пайдо бўлди. Нозиклик 8гача кўтарилди. Енгиллик ва шавқни сеза бошладим, югуриш ва сакрашга ҳоҳиш пайдо бўлди. 7-8 хурсандчилиги, Ер – тирик мавжудот эканидан. Ушбу жойда бор ҳамма нарсани бериш ҳоҳиши. Ўтга қараганимда – ҳудди уни қарашим билан эркалаётганимдай идрок пайдо бўлди, унинг кўриниб турадиган бадан чегараларидан ташқарида лаззат вужудга келди – ўтнинг жойида, шунчаки унга қараб турганимдан. Кейин – товонларда иссиқликнинг сезилиши, у кучайиб, оёқларимдан тепага қараб секин кўтариларди. Иссиқлик кучаярди, бошимнинг тепасига етганда, шундай жадалликдаги лаззат пайдо бўлдики, бундай лаззат фақат эҳтиросга етганда бўлиши мумкин, ўрашининг кенглиги 8га тенг. Бу жой ўлиб қолгани ҳақида фикр юзага келди. Ерга нисбатан ҳайратланиш ва вафодорлик юзага келди. Фақат тоғларга, дарахтларга, осмон ва ўтга қарагиси келарди одам. Возникла мысль, что это место умерло. Возникло изумление и преданность Земле. Хотелось смотреть только на горы, деревья, небо и траву. Фокус ҳудди жойини алмаштиргандай – мен фақаи Ернинг қиёфаларига қарардим, бошқа нарсаларга эътибор бермасдим, ҳудди эътиборимни тортмагандай улар. Ички механик суҳбат ўз ўзидан тўҳтади.
Ҳозир ўз идрокларимга тугамайдиган нозикликни интеграция қилиш масаласини ечгим келябди. Бунинг учун олдимда максимал даражада аниқ масалаларни қўйгим келябди – вақтни, қисқа ўрталиклар бўлиб, уларни маълум бир фаолиятга боғлаб, нозикликни туғдириш: масалан, ювинаётганимда, кўлга бораётганимда, ва бошқаларда нозикликни сезиш, ва бунда натижаларни аниқ белгилаб бориш..
Бугун тунда, мен Майк билан сикишаётган пайтимда, мен 2-3 экстатик, объектсиз нозикликни ва вафодорликни ўн беш дақиқа давомида бошдан кечирардим: идрокларнинг мияда 5-сонияли мустаҳкамланишини, нозикликни туғдириш билан бирга амалга оширардим. Қалин қўрғошинли плитани эзиб, ўтиб кетиш қатъиятлиги ва сезилиши твужудга келди, ёритилган идрокларни туғдиришни давом этиб, ёритилган фоннинг кучайишига етиш ҳоҳиши вужудга келди.
Нозиклик, очиқлик ва вафодорлик – ҳозирги пайтда энг исталган идроклар экани борасида аниқлик бор. Майк билан сикишишни давом эттирардим, унинг орқасини, кўтини тирнардим, нозиклик 8гача кучайди, кейин экстатик шкала бўйича кескин 1 гача тушиб кетди. Томоқда, кўкракда, ҳамма панжаларимда лаззат пайдо бўлди. Сексуал тўлқинланиш нозиклик билан жуда ҳам резонансда бўлишини, бир бири билан аралашиб кетишини аниқладим. Майкда ҳам, менда пайдо бўлган нарсанинг пайдо бўлиши учун ҳоҳишни туғдира бошладим. 3гача кўз ёшлар ва экстатик нозиклик кучайди. Менда экстатик идрокларнинг тажрибаси ҳали кам бўлганида, уларнинг пайдо бўлишида уларни харакатлар билан тўйинтириб туриш, туғдириш, уларга тўҳтамасдан “сакраш” ҳақида аниқлик пайдо бўлди. Олдин мен экстатик ёритилган идроклар пайдо бўлганидан кейин уларнинг ўзларидан ўзи давом этади деб ўйлагандим, лекин кейин маълум харакатларни амалга оширмасанг, уларнинг жадаллиги кескин пасайиб кетишини аниқладим. Масалан экстатик шкала бўйича 3 дан бошлаб, оддий шкала бўйича 8гача. Бунинг тушунтирилиши оддий – мен экстатик ёритилган идрокларда бўлишга ўрганмаганим учун, кўпроқ одатдаги ҳолатлар томонига дрейф пайдо бўларкан.
Айрим вақтларда нооддий ҳолат юзага келади, ҳудди бу ерда экстатик ёритилган идроклар бор бўлиб, шаҳс эса йўқдай, ўзингни ёпиқ, изоляция қилинган мавжудот сифатида идорк қилиш ҳиссиёти йўқдай, чегаралар йўқдай. Мен ўзимни фақат ёритилган идроклар мавжуд бўлган жойдай қабул қиламан. Бундай ҳолатда механик, фарқ қиладиган онгнинг ишдан чиқишлари айниқса осон вужудга келишига эътибор бердим, ва янги дунёларга бўлган саргузаштлар айниқса енгил ва мустаҳкам бўлади.
Бугун тунда мен ўзимни ҳудди бир вақтда турли ҳил жойларда бўлганимдай сездим.»
<< Бўлим 01 Бўлим 03>>
