"Қаттиқ дарёлар, мармар шамол"
Бўлим 23“… денгизнинг осилиб турган, қояли қирғоғи, қояларга келиб урилаётган катта тўлқинлар. Қайсидир томонлари билан қисиқчбақаларга ўҳшаш мавжудотларнинг саноқсиз, катта тўдаси денгиз ичидан қояларга кўтарилмоқда. Улар шунчалик кўпки, уларнинг ҳаракатлари гиламга ўҳшаб кетади – уларнинг орасида ёруғлик йўқ. Тўлқинларнинг кучи шундай даражадаки, агар у “қисқичбақалар”нинг устига тушса, уларни орқага, денгизга бир сонияда ялаб туширадиганга ўҳшайди. Қоялардан судралиб кетаётган жонли оқимдан бир четда, тошнинг устида қисқичбақа турибди, у битта ўзи, унинг олдинги иккита панжаси тепага кўтарилган ва қисқичлари икки томонга очилган. Орқасида денгиз кўриниб турибди. Ушбу қисқичбақага қараб турганимда, унга нисбатан 10га тенг нозикликнинг аниқ идроги мавжуд эди, ва – ажабланарли – у панжаларини тепага кўтариб турган ҳолат қатъиятлик билан резонанс қилмоқда. Ростдан ҳам унга нисбатан “қисқичбақа”га каби муносабатда бўлаётганимни сезиб қолдим – ушбу механик фарқлашни тўҳтатдим, марказий толаларда диққатимни жамлаб, 8га тенг жадалликдаги мустаҳкам, ёритилган, фарқ қиладиган онгга эришдим. Уларни “қисқичбақалар”деб эмас, бошқача қилиб атагим келади, механик, фарқлайдган онгнинг бостириб келаётган тўлқинларини бартараф этиш учун. Масалан – улар “акранликлар” бўла қолсин.”. Ўтказувчанликни туғдиришни бошладим, бу уларга нисбатан жадал нозиклик мавжудлиги сабабли қийин эмас эди. Интеграция қилинадиган идрокларни ажратиб, дарҳол уларни Дворакнинг усули бўйича таҳлил қила бошладим. Қабул қилинган конгломерат орасида ўлимдан қўрқиш туйғуси йўқлигининг, содир бўлаётган ҳамма нарсанинг қабул қилинишининг, денгизга нисбатан ўткир, ўтказувчан вафодорликнинг аниқ идрогини сездим…»
Серена голограммани ўчирди , ва ҳаммаёқ қоронғу бўлди. Ҳа, ҳаммаси тўғри. Яна компни ёқиб, Берта ва Томасни чақирди.
- Иш қилинди, мен ўша ерда бўлганман. – У тантанали равишда гапирди. – Томас, мен, сенинг таърифингни ўқидим, ҳаммаси ҳудди шундай, ҳато бўлиши мумкин эмас.
- Жуда яхши. Демак, ғор билан ғоя тўғри бўлиб чиқди.
- Мен ҳаддан ташқари ялқовман, ҳаддан ташқари ахмоқман...Берта билан таққослаганда, - Серенанинг оҳанги хурсанд эди, иборанинг таркиби унча хурсанд бўлиб туюлмаслигига қарамай.
- Ҳеч қачон олдиндан билмайсан, - Томас елкасини қисди. – Ташқаридан қараганда, ҳаммаси аксинча – сен жуда харакатчансан, сикишасан, югурасан, ҳар доим кўз олдидасан ва ҳар доим “от устидасан”, Берта эса – жим, сексда пассивроқ, унча портламайди, умуман айтганда, портлайдиган эмас, бир нимани қилишдан олдин, уч марта ўйлайди, англанган тушларда эса – ҳаммаси аксинча – Берта биринчи рубежни ўтиши билан, қолгани осон давом этди, сенда эса – аксинча – олдин ҳаммаси осон бўлди, кейин эса сувсиз жойда таёққа ўҳшаб қотиб қолдинг.
- Ғор билан сен жуда зўр ўйлаб топдинг, Томас! – Серена яна ўзига ўҳшаш бўлиб қолди, эҳтиросланганидан деярли сакраб. – Жуда зўр! Мен яқинда тепага келаман. Яна бир соатча шу ерда ўтириб, кейин келаман.
Катталиги ўнга олти метр бўлган, ўртача зол, Серена учун оҳирги икки ҳафта мобайнида уй бўлиб қолди. Ва ушбу икки ҳафта, икки ойга чўзилди. АТни ўзлаштиришда навбатдаги босқич у учун енгиб бўлмайдиган девор бўлиб қолди.
Ўзи ҳаммаси бир нечта ой олдин бошланганди, ва ҳаммаси бирдан бошланди, ҳечнима жиддий қийинчиликлардан дарак бермас эди. Джейн горизонтдан йўқолиб, бизнесни яратишга йўқ бўлиб кетганида бошланди, Серена, қолганлар каби, кундан кунга уларни ҳам ўша йўналишда юборишларини кутишди. Ва ҳатолашишди. Аждарчалар бошқача йўл тутишди. Серена ва Берта бутунлай Томасга ўрганишга тақдим этилди, ва айнан у , Флоринда эмас, уларни АТга ўргатишни бошлади – англанган тушларга. Бундай ўзгаришлар нимага рўй берди – уларга тушунтиришмади, бу ўзи муҳим ҳам эмас – Томас бўлса Томас.Флоринда Арчи ва Магнусни олди, ва улар учаласи қандайдир бошқа турар жойга кўчиб кетишди. Фосса умуман уларнинг гуруҳини бошқаришдан ўзини четлатди (бу вақтинча, деб айтди), ва типратиканлар билан ишда диққатини жамлади – уларда қизиқ бирнима ташкиллаштирилаётган эди, аммо Серенанинг ишлари жуда ҳам кўп эди, ва у қизиқмади, қизиққан тақдирида ҳам, унинг бу қизиқишини ҳеч ким қониқтирмасди.
Томас, Серена ва Берта билан жиддий шуғуллана бошлади, ва агар олдин Серена ҳужумларга тайёрланган пайтда, асосан улар ҳақида фикрлаган бўлса, Томас ҳеч қандай тайёргарликлари тан олмас эди – ҳар ҳолда ҳозирги пайтда. У фақат ўзи талаб қилган нарсаларни бажаришларини талаб қилар эди, ва Берта билан у қанчалик харакат қилиб қаршилик қилишган вазиятларида, уларга ҳатто қулоқ солмасди.
Улар бира ҳафта давомида гўё қўрқинчли тушда каби яшашди – уйғониб уҳлагунларича, ҳар ўн сонияда, улар баланд овозда “эҳтимол, мен ҳозир ухлаябман” иборасини қайтаришарди. Бу ростдан ҳам қийин эди, аммо бир ҳафтадан кейин улар иккаласи ҳам бу иборани тушларида қайтаришарди, аммо, автоматик равишда, шундай бўлса ҳам, Томас учун бу етарли эди. У фақат қулоқ солишни талаб қилиб, бирон нимани музокара қилиб, тушунтиришдан бош тортди – биринчи натижа, суҳбатлар кейин дегандай, ва бу билан бирга гапирмасди – у айнан нимани “натижа” деб ҳисоблашини.
Иккинчи ҳафта “мен ҳозир уҳлаябманми?”саволини бериш билан ўзининг ҳолатини: а) тикилиб қараганда объектларнинг хиралиги, б) воқеаларнинг кетма-кетлигини назорат қилиш – ҳозир содир бўлаётган нарса, беш дақиқа олдингиси билан таққосланади – алоқа маънога эгами? Беш дақиқа олдин улар Австралияда бўлиб, ҳозир Африкада бўлиб қолишлари мумкин эмасми? в) ёритилган фон мавжудлигини назорат қилиш пунктлари бўйича баҳолаш билан ўтди. Ҳар битта акт ярим дақиқа вақт оларди, ва ярим дақиқа давомида дам олинарди. Энг қийини шундай иборат эдики, Томас, ушбу машғулотлар давомида максимал фаолликни талаб қиларди, улар футбол ёки воллейбол ўйнашарди, фанларни ва тилларни ўрганишарди, сикишишарди, интернетда оддий одамлар билан чатларда гаплашишарди, болаларни ўргатиш бўйича дастурларни яратишда иштирок этишарди ва ҳоказо ва ҳоказо. Асосийси – ҳар қайси фаолият давомида дастурни бажаришни давом эттириш. Ва бу яна ишлади. Бир ҳафта ўтгач, у ва Берта, ҳар туни бир нечта мартадан бутун дастурни оддий туш кўриш мобайнида, тушларида бажаришарди, аммо, тўғрисини айтиш керакки, Томас бунга умуман бефарқ эди, ва улар унинг мувафаққиятга бўлган ишончидан қувват олиб, унга янада кучлироқ бўйсунишарди.
Ушбу бутун вақт мобайнида, улар уҳлашдан олдин, кўп маротабали уҳлаб қолиш тажрибаси ва уҳлаб қолиш босқичларининг фиксацияси билан шуғулланишарди, ва иккинчи ҳафтанинг оҳирига муваффақиятлари билинарли даражада эди. Тажрибанинг ўзи жуда ҳам осон эди – улар уҳлашга ётишарди, ҳар биттаси алоҳида хонада, ва уларнинг ёнида навбатчи ўтирарди. У уҳлаб қолиши билан, буни нафас олишининг ўзгаргани бўйича билиш мумкин эди – у текис ва янада чуқурроқ бўларди, навбатчи уни уйғотарди, ва шундай тарзда яна ва яна – тунига йигирма, ўттиз, эллик мартадан. Унинг вазифаси, ҳамма одамларга ўҳшаб, битта “йиқилиб тушиш” билан эмас, балки аста секин уҳлаб қолишни ўрганиш эди. Тушнинг ичига шўнғиб кетмасдан, кетма-кет босқичларни топиб, уларда кўпроқ вақт ушланиб қолиш, уҳлаб қолишни қисмларга, қадамларга бўлиш. Эрталаб улар натижаларни музокара қилишарди, босқичларни умумий ҳолда тушунишга келишарди (йрим пайтлари эса келишмасди, ва бундай пайтда Томас аралашиб, ҳаммасини жой жоига қўярди), ва икки ҳафтадан сўнг иккаласи ҳам энг дастлабки қадамларни яхши ўзлаштиришди, ва Томас асосий деб атайдиган – ўзини идентификация қилишни тўлиқ тўҳтатиш шароитида ўз онгингни мустаҳкамлаш пунктига етиб келишди. Томас уларга ушбу пунткнинг маъносини тушунтирганида, улар уни тушунишмади, аҳир соғ ақл нуқтаи назаридан бу қарама қаршиликку – ўзингни идентификация қилиш йўқолса, онгни қандай қилиб сақлаш мумкин? Аммо Томас раҳмсиз равишда ушбу мавзуга ҳамма фикрлашларни тўҳтатарди, талаб қилаётганини бажаришни талаб қилиб – сўзма сўз. Серена ҳар гал бутун дастлабки занжирни ўтарди– а) ўзгача зич ҳотиржамликнинг пайдо бўлиши - фиксация, б) эшитиш қобилиятини ўчириш - фиксация, в) турли ҳил кўрадиган ва эшитадиган образларнинг пайдо бўлиши – фиксация, ундан кейин ўзингни идентификация этишнинг йўқолиши амалга ошириларди – “мен” сўзининг қандай бўлмасин маъносининг йўқотилиши. Томас уларни ўрганиб, ушбу нуқтага аста яқинлашишга мажбур қиларди, чунки айнан юқори тезлик уларни дарҳол уҳлаб қолишга ташлаб юборади, ва бу тезликни ҳар қандай тарзда камайтириш керак эди, ҳудди кўлакдан сакрамасдан, унинг ичига, йўлдан эмас, қайрилиб, булоқнинг ўзани бўйлаб юриш учун тушиш керак бўлгандай.
Томас юқори даражада прагматик эди, ва шунинг учун, у уларни Базанинг энг четида, деворнинг ёнидаги ялангликка судраб олиб келди, у ерда улар қўлларига кетмон олиб, тор кўлакни қазиб, унга қарама қарши қилиб йўлка солиб, кейин кунлар давомида, олти, саккиз соатлаб, улар бу йўлканинг устида олдинга ва орқага юришарди – йўлкадан юрасан, кўлакнинг олдига борасан, секинлашасан, ундан ҳатлаб ўтиш учун, оёғингни кўтарасан, ва ҳатлаб ўтмай, пастга тушасан, қайриласан ва кўлак бўйлаб юрасан,кейин йўлкага қайтиб, орқага юрасан. Бу жуда чарчатарди, аммо натижаси бўлди! Ва яна Серена ўзини Бертадан ишончи комилроқ бўлиб ҳис қилди, натижага тезроқ эришарди. Натижани мустаҳкамлаш учун икки-уч кун керак бўлди – саноқсиз уҳлаб қолишлар ва йўлка билан кўлакдан чексиз юришлар, аммо ҳозир – образларнинг тўлиқ ҳаоси вужудга келгандан сўнг, ҳамманинг устидан битта нарса устунлик қиларди – у тўҳтаб, бир четга қараб юрарди. Ва мана шу четга юриш образи ўзгача ҳушёрликнинг тўлқини билан биргаликда амалга ошарди, унда “мен” бўлмасди, шунга қарамай, у Томасдан кейин “англаш” деб атаган бирнима бор эди – ҳудди ушбу жойда нимадир идрокларнинг бирикмасини кузатгандай, ўзини ўша бирикмадан ажратмай. Томас тўғри гапирганди – бу ҳақида гапиришнинг ҳожати йўқ эди – қилиш керак эди.
Ундан кейин Серена учун яна оддийроқ босқичлар бошланди: “қадамларнинг иккинчи серияси”, улардан биринчиси – маълум образни мустаҳкамлаш эди. Мустаҳкамлаш...гапириш осон, аммо уни ҳали эслаш ҳам керак эди:) Ва яна Томас деворни пешонаси билан синдириб ўтарди – бир нечта кун давомида улар Томас томонидан танланган образга бир нечта соат давомида қараб ўтиришарди – дарёнинг излучинаси, унинг бир томонидан, қалин ўрмон билан ўралган, яшил, ўтли яланглик, иккинчи томонидан тоғлар кўтарилиб турарди. Фотосурат жуда шинам эди, бундай чиройли жойга тушиб қолишни ҳоҳларди одам. Ниҳоятда, улар ялангликнинг образини шундай даражада ўрганиб чиқишдики, улар, ўша суратни эслаб, уни фиксация қилишдан олдин, ҳар битта бутачани, ҳар битта шоҳни, ҳар битта тошни ва тоғнинг ҳамда дарёнинг буралиш жойини таърифлашлари мумкин бўлгандай туюларди.
Сериянинг иккинчи қадамини Томас “суратни жонлантириш” деб белгилади. У буни –шунчаки текис расмни кўриш етарли эмас, деб таърифлар эди, у ҳажмли, жонли бўлиши керак, ўтнинг ҳиди чиқиши керак, дарёдан эсаётган шамол сезилиши керак – сурат уч маротаба ўлчовли, жонли, довушларга, сезилмаларга, ҳидларга тўла бўлиши керак. “Қандай қилиб” саволига у қўлини силтаб ташларди, ҳудди гапиришни бас қилинглар, амалга оширинглар, дегандай. Ва улар “амалга оширишни” бошлардилар. Ва ҳақиқатдан ҳам – бу мавзуга кўп гапиришнинг ҳожати йўқ эди, чунки суратни ҳақиқий қилишга бўлган ҳоҳиш, натижага эришиш шарти учун ҳам зарур, ҳам етарли шарт эди – унинг қандай қилиб амалга ошгани эса, буни кейинроқ ҳам ўрганиб чиқса бўлади, ҳозир уларнинг олдида прагматик мақсад турибди.
Учинчи қадам умуман сирли экан – улар бир бирини ўша ялангликда топишлари керак эди! Томас билан машғулотларни бошлаган кунларидан биринчи марта, Серена, ўзининг имкониятларидан шубҳаланди, Берта ҳақида гапиришнинг ҳам ҳожати йўқ… Ва, ушбу шубҳалар ҳақиқатдан ҳам асосланган эдими, ёки аксинчами – шубҳаларнинг ўзлари тўсиқ эдими, ишқилиб, иккаласи ҳам битта жойда қотиб қолди – ҳафта ортидан ҳафта ўтарди, аммо натижа йўқ эди – яланглик бўм-бўш бўлиб қоларди. Томас унга ваҳимага тушмасликка, ялангликка ўрганишга, уни ўрганишга, ўтнинг устида юришга, лаззат олишга, дарёда чўмилишга, шамолни сезишга маслаҳат берди. Қолган машғулотларни у тўҳтатди, уларнинг харакатларида тўлиқ эркинликни тақдим қилиб, улар ялангликка ўрганишлари учун фақат кўп маротабали уҳлаб қолиш бўйича машқни қолдирди.
Кейин эса, у бу талабни ҳам олиб ташлади, уларга жисмоний фаолликка кўпроқ эътибор беришни маслаҳат қилиб. Машғулотларда танаффус бошланди, уларга бу ростдан ҳам зарур эди – улар бундай тўлиқ дастурдан сал ақллари озаётганди. Серена яна кунига икки соат катта теннисни ўйнашни, математика билан шуғулланишни, сузишни, сикишишни бошлади. Томас эҳтиросга ҳатто яқинлашишни ҳам қатъиян руҳсат бермади, шунинг учун у сикишишдан кўра, кўпроқ эркаланарди, сикишган тақдирда ҳам, қисқача тарзда – ярим дақиқа секс, ва танаффус. Берта синтезаторда мусиқани ёзишни, ўн метрдан сувга сакрашни, санскритни ўрганишни ва дзюдо билан шуғулланишни давом эттирарди.
Ҳордиқ ўн кун давом этди, ва Томас уларни бир ажойиб эрталабда ўзининг хонасига чақирганида, улар, ишга қайтиш керак эканини тушунишди. Улар энтузиазм ва олдиндан завқланишни ҳис этишарди, бунга Томас, уларнинг олдида Мерк билан қандайдир сейенларнинг ҳусусиятларини телефонда музокара қилиб, уларнинг қизиқишига сабабчи бўлди. Меркни улар биринчи марта кўришаётганди, аммо у ҳақида, бошқа дунёларга бирини борувчилардан бири сифатида эшитган эдилар. У ўттиз ёшдаги йигитга ўҳшарди, ҳеч бўлмаганда – ўттиз ёшдаги йигитнинг кўринишига эга эди, ва иккаласига қандайдир ғалати тарзда қараб қўярди, ҳудди тушунмаётгандай – нимага Томас уларга вақтини сарф қилябди. Уларнинг суҳбати деярли тушунарсиз эди, аммо бу қизиқтирарди. Сейенлар –Томас ва Мерк, АНнинг дунёларида учратган ва уларни ўрганаётган, одамсифат мавжудотлар эди.
- Биз ҳали биринчи қадамларни амалга оширмоқдамиз, - тушунтирди Томас қизларга. – биз кўп нарсани билмаймиз ва қўлимиздан келмайди. Йўналишларни тасдиқлаймиз, маҳаллий ҳудуднинг картасини чизамиз,агар шундай гапириш мумкин бўлса. Мўлжални топшга ўрганамиз, ҳавфсизлик тўғрисида унутмаймиз. Жуда тез тез суғурта қиламиз, ва шунинг учун секин олдинга силжиймиз.
- Нимадан суғурта қиласизлар? – Сўради Берта.
Томас қўлларини икки томонга очди.
- Мен қаердан биламан? Биз билмаслигимиз, ҳисобга олмаслигимиз, олдиндан кўрмаслигимиз бўлган нарсалардан. Агар шунчаки кузатсанг – бу ерда муаммо йўқ, аммо бу унчалик қизиқ эмас, бу олдинга силжиш билан ҳам, алоқа билан ҳам таъминламайди.
- Кузатишдан ташқари нима қиласизлар?
- Улар билан алоқага кирамиз, алоқага кириш учун эса – умумий бирон нимага эга бўлиш керак, тушунарлими?
- Кўришда бўлган алоқачи, бу умумий нарса эмасми? – Берта савол беришни давом эттирар эди.
- Йўқ. Алоқа бўлиши учун, биз уларни, улар эса бизни кўришлари керак, “кўриш” атамасига нисбатан ҳато ўйлама, бу ерда кўзларнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ, шунчаки биз “қараш” образига ўрганиб қолганмиз, шунинг учун шундай гапирамиз. Аслида эса, ўзаро алоқа амалга ошганда, битта идрок бўйича созлаш амалга оширилади, бунда биз – кўриш ва эшитишга ўрганган одамлар, “кўриш” ва “эшитиш” образларини сезамиз. Улар эса ўзларининг бирон нимасини ҳис этадилар – улар учун “кўриш” ва “эшитиш” бўлиб ҳисобланадиган, дунёни идрок қилишнинг бир тури, аммо, бу бизда мавжуд бўлган нарса эмас, айнан сейенлар билан биз ўзгача даражада яқин эканлигимизга қарамай.
- Қизиқ, - Серена ўйланиб қолди. – Аммо, нимага сен, улар ҳам биз каби шунчаки кўрмайди ва эшитмайди, деб ўйлайсан? Нимага сенинг фикринча, уларнинг идрок қилиш усули кўриш ва эшитишдан умуман фарқ қилади?
- Шунчаки, биз ҳар ҳил мавжудотлар бўлганимиз учун, биз ҳар ҳил дунёларда яшаймиз. Агар биз бир ҳил идроклардан ташкил топганимизда, биз чизиқлардан кесиб ўтишимиз керак бўлмас эди, биз шунчаки бирга яшаб, мулоқот қилардик – мана сен билан менга ўҳшаб.
- Чизиқни кесиб ўтиш?
- Бу ҳақида кечроқ. – Томас қўлини силтади. – Дунёларнинг бутун бирикмаси битта кенг далада жойлашган бўлиб, унинг устидан узундан узун, чексиз грядкалар-чизиқлар кетаётганини тасаввур этса бўлади. Биз, одамлар, бир нечта грядка юрамиз – сезилмалар, фикрлар, ҳиссиётлар, ҳоҳишлар ва бизга ҳос бўлган фарқлаш тури. Агар ушбу грядкалар аҳлатларга тўла бўлса, бизнинг ҳаётимиз ғамгинликлардан ташкил топиб, биз лойда итаришамиз. Ғамгинликлар бартараф этилса, улар тўғри ва чиройли, ва биз чизиқларимиздан югуриб, ЁИлар дунёсида яшаймиз. Қўшни ҳовлида бошқа грядка бор, аммо уларга етиш учун, издан чиқиб, бизнинг грядкаларимиз орасидаги ҳеч кимнинг мулки бўлмаган ҳудуддан зтишимиз керак, яъни – чизиқлардан ўтишимиз керак. Бу шунчаки аналогия, шунинг учун биз унга қараб иш тутамиз.
- Яъни, улар билан мулоқот қилиш учун, биз уларнинг грядкаларига ўтишимиз керакми?
- Йўқ. Тўғрироги – биз уларнинг ҳеч бўлмаганда битта грядкасини ўзимизга тортишимиз керак – ҳудди тортилаётган торни каби – тортиб, ўзимизникиларнинг ёнига қўйиш, ва ана шунда, бизнинг дунёларимиз ўртасида, сенинг жойингда алоқа шаклланади, кўприк, ёки, сен шундай кўприкка айланасан, деб айтса бўлади. Биласанми – “кучли ядер ўзаро таъсири” нима дегани?
- Албатта:) – Серена жилмайди. – Бу, протон ва нейтронларни ядро ичида ушлаб турадиган кучлар. Агар кучли ўзаро таъсир бўлмаганида, ижобий протонлар юқори даражадаги куч билан ҳар томонларга учиб кетарди.
- Сен, бу кучларнинг қисқа муддатли эканликларини биласанми?
- Ҳа. Агар протонларни бир биридан сал узоқроққа итариб юборса, кучли ўзаро таъсир бир зумда пасаяди, ва протонлар ҳар томонга учиб кетади – атом бомбасининг принципи шунга асосланган – секин нейтронлар ядро ичига кириб, протонларни итариб ташлайди, электрик итариш кучига нисбатан, кучли ўзаро таъсир пасаяди, ва ядро ҳар томонларга учиб кетади.
-Мана шундай ўҳшаш ўзаро таъсир идрок торларида ҳам мавжуд. Мана сен – соғлом қизсан, сен – яҳлит шаҳссан, ва сен идрокларнинг сгусткаларига парчаланиб кетмаябсан. Ва бу нарса, сенинг бешта торларинг маҳсус куч билан бирга қисилганлиги учун содир бўлмоқда – кучли ядер ўзаро таъсир билан ўҳшашлик бўйича, биз бу кучни “кучли” деб атаймиз – унча оригинал эмас, аммо тушунарли:) Ўлим, одамга нисбатан, секин нейтроннинг, торларни синдириб, уларни бир биридан тортиши каби таъсирнинг амалга оширилиши натижасида содир бўлади – бу жуда оддий таъриф, майли, ҳозирча шундай бўлсин. Зарб бир маротабали бўлиши мумкин, ёки ўлимга зарбларнинг бирикмаси келтириши мумкин – бундай ҳолда одам биринчи касал бўлиб, кейин ўлади. Агар протонни мавжуд бўлган ядрога жуда яқин тортса, у ушбу кучли ўзаро таъсир билан тортилади ва янги кимёвий элемент ҳосил бўлади. Агар ўз бирикманга яна битта торни тортсанг, сен, ҳам одамнинг ҳислатларини, ҳам ушбу тор таркибига кирган бошқа мавжудотнинг ҳислатларини ўзида бирлаштирадиган мавжудотга айланасан. Биз бундай тортилишни “идрокларнинг интеграцияси” деб атаймиз. Такрорлайман – бу жуда қўпол таъриф, аслида бу ерда ҳусусиятларнинг бир қатори бор, уларнинг айримларини биз яхши ўрганиб чиққанмиз, айримларини эса – унча эмас.
- Масалан, қайсиларини “унча эмас”? – Серенанинг қизиқиши юқори чўққига кўтарилди.
- Масалан –ҳар қайси тор ҳам ҳавфсиз равишда тортилиши мумкин эмас. Айрим торларнинг интеграцияси ўзингнинг бирикмангни ишдан чиқариши.
- Яъни… ўлдиришими??
- Албатта, ўлдириши эмас. Аммо буни ҳисобдан чиқариб ташласа ҳам бўлмайди.
- Вау…
- Бундай ҳавфли интеграцияларнинг белгилари бор, ва биз уларни ўрганиб чиқябмиз. Аммо ишдан чиқиш – бу дегани албатта ўлим эмас. Ишдан чиқариш, ундан кейин шаклланган конгломерат яна мустаҳкам бўладиган, торларнинг умуман қайта қурилишига олиб келиши мумкин, айтиш мумкинки, сен ўлимдан, ўлимнинг қандайдир аналогидан ўтасан.
- Бу шунчалик ҳавфлими?
- Унчалик эмас. Биз – етарли даражада кучли мавжудотлармиз. Бизда ўзимизни сақлаш инстинкти мавжуд, шунинг учун аслида, биз ҳақиқатдан ҳам ўлишимиз учун, ҳамма огоҳлантирадиган белгиларга туфуриб, ростдан ҳам кўп харакат қилишимиз зарур. Аслида…, - Томас синаётгандек Серенага қаради, кейин қарашини Бертага ўтказди, - аслида бу биз топган ЭНГ қизиқ нарса.
- Ўлимдан ўтишми?
-Ҳўш.., бу жуда ҳам драматик эшитилади, аслида ўлим вужудга келмайди – биз буни “перекомпоновка” деб атаймиз. Идрокларни оддий тарзда интеграция қилиб, биз, “ўзимизнинг даламизда”, ўша текисликда ётадиган, чизиқлардан ташкил топган мавжудотлар билан гаплашган ҳолда, харакатланишимиз мумкин. Мен, бу қизиқ эмас деб айта олмайман, бу жуда ҳам қизиқ, аммо қизиқроқ нарсалар ҳам бор, мен мана нимани айтмоқчиман. Перекомпоновка сени бошқа далага чиқаради, ва у ерда биз, ҳеч қандай одам ҳаёли тасаввур қила олмайдиган, дунёлар ва мавжудотлар билан учрашамиз, шунинг учун маҳсус тилни кашф қилишимизга тўғри келади, кўрганларимизни таърифлаш ва мустаҳкамлаш учун. Ўзингнинг далангда харакатланаётганингда, бундай тилнинг кераги йўқ, мен, мисол учун, бизнинг текисликдаги бошқа дунёдан қандайдир торни интеграция қилсам, унда биз учун таниш бўлган идрокларга нисбатан автоматик созлаш рўй беради, аниқроғи– мен у ерда яшайдиган мавжудотни, у ҳудди одам, бундай ҳол сейенларда бўлганидай каби, ёки океанда оқимда, ёки акранликлардагидай қисқичбақа, ёки нурсиз ярақлаётган муҳит бўлганидай – бундай тарзда биз одатда этерларни кўрамиз, балки эртага сен, уни бурнида думи бор бўрилар яшайдиган дунёни кашф этарсан – менимча, ҳаммаси бўлиши мумкин:), аммо шундайми ёки йўқми, биз томондан идрок қилинадиган нарсани биз ўз дунёмизнинг атамаларида таърифлашимиз мумкин, ва биз мулоқот қилганда, унда мен ёки овозни, ёки рақсни ёки яна бирон нимани идрок қиламан, у ҳам бизнинг дунёдан тушунарли эквивалентга эга бўлади, ва унда ҳам, у бизни қандай идрок қилаётганини таърифлаш учун эквивалент топилади...
- Тшунарли, - бошини ирғади Берта. – Перекомпоновкада бундай нарсалар содир бўлмайдими?
- Йўқ. Биз буни “вертикал йўналтирилган дунёларга саёҳат” деб атаймиз, чунки бунда биз “ўзимизнинг даламиздан” чиқмаймиз, ҳудди шартли равишда “паст” ёки “баланд” далаларга кўчаётгандай бўламиз, ва у ерда бундай ўзаро ёндашиш амалга ошмайди, шунинг учун …, - Томас қўлларини икки томонга очди, - шунинг учун ҳаммаси анча қийин, ҳозир бу ҳақида гапиришнинг ҳожати йўқ.
- Мен бу атамани эшитганман – «вертикал йўналтирилган дунёлар», - минғирлади Серена. – Энди ҳаммаси тушунарли.
- Сизларга ҳали бунга етиш учун анча вақт керак, бизнинг дунёмиз далаларида ҳам қизиқ нарсалар етарли.
Томас ушбу мавзуни тугатмоқчи бўлди шекилли, аммо Берта уни тўҳтатди.
- Чизиқларимизнинг тасмалари орасида нима рўй беради?
Томас сирли равишда унга қараб, жилмайди.
- Энг қизиғи ўша ерда рўй берадида:) Олдин биз бу жойни – жонсиз ҳудуд, деб ҳисоблар эдик, ва қайсидир маънода шундай ҳам. ДНКга жуда ҳам ўҳшаб кетади, унинг кам қисми – уч фоизга яқини – экзонлар, оқсилларни қуришда иштирок этадиган, нуклеотидларнинг кетма-кетликларидан ташкил топган, қолган ҳаммаси эса – интронлар, ва узоқ вақт давомида, генетиклар интронларни – генотипнинг энг керак бўлмаган қисми, деб ҳисоблашган, кейин эса, энг қизиғи – уларда тўпланган, бўлиб чиқди. Яқин ётадиган чизиқларнинг ҳар қандай бирикмаси ҳам дунёни ташкил этмайди. Биз билмаймиз – дунё ташкил этадиган чизиқларнинг фоизи қандай эканлигини, чунки бунинг учун, чеккагача бориш керакка ўҳшайди, аммо биз ҳозирча билмаймиз, ушбу чекканинг бор йўқлигини, бироқ биз томондан картага чизиб олинган ва ўзлаштирилган фазоларга қараганда, бу фоиз янада кам, генотипдагига нисбатан – балки ўндан бир фоиздир, аммо аслида буни ҳисоб китоб қилиш жуда қийин, чунки биз промежуточ. чизиқларни эмас, кўпроқ уларнинг эквивалентларини ҳисоблаймиз, чунки интрон чизиқлари аниқ эмас, ва уларнинг кесилиши, онгнинг хиралашиши каби бошдан кечирилади.
- Унда нимага интрон чизиқлари – бу энг қизиғи?
- Сабаби шундаки, сен у ерга кўчиб бориб, аммо у ерда айрим вақтга ўрнашишга вақт топганингда, бундай ҳолатда сенинг вертикал кўчишинга олиб келадиган кучлар сенга таъсир қилишни бошлар экан. Бундай кучлар турли интрон жойларда ҳар ҳил.
- Демак – денгизга чиқиб, таниш бўлмаган оқимларнинг таъсири остига тушадиган елканга ўҳшарканда?
- Таҳминан шундай. Аммо бу ҳақида гапиришнинг ҳожати йўқ – биринчи қирғоқ ёнида ўзлашиш зарур, кейин эса… агар сиздан кимдир ҳоҳлаб қолса...кейин маълум бўлади.
Томас билан суҳбат қизларда зарур бўлган таассурот қолдирди, ва яланглик билан тажрибалар олдинги матонат билан давом этди, ва кейинги бир нечта кун улар жуда ҳам ғалати иш билн шуғулланишди – ўтли ялангликка келиб, унинг четларига қараб тарқалишарди, масалан Берта шарқий чеккасига борса, Серена эса – жанубийга, кейин эса улар бир пайтда марказга қараб юришарди. Ялангликнинг марказига келиб, улар секин бошларини бурашарди – Серена ўнгга, Берта – чапга, ва улар бир бирини кўриш нуқтасига келишганларида, тўҳтаб, бир бирининг кўзларига дарров қарашмасдан, ҳудди тананинг ҳар ҳил қисмларида қараши билан сакрагандай, айрим вақтда кўзларига қараб, бир бирининг кўзларига тўғри қарамагунларича, бир бирини қараб чиқишарди. Кейин икки томонга юриб, ҳаммасини қайтадан бошлашар эди. Соатма соат. Кун ортидан кун. Соат тўққиздан бошлаб эса – кўп маротабали уҳлаб қолиш – эллик, юз марталаб.
Аммо ялангликда улар олдиндагидай йлғизликда юришар эди. Ягона, аҳамиятли тараққиёт бўлиб, ялангликка эришиш энди анча осон эканлиги эди, ишончлироқ равишда, ва улар ялангликда узоқроқ вақт давомида қолишар эди. Деярли ҳар бешинчи уҳлаб қолиш натижа билан тугарди, аммо бу, улар эришаётган натижам эмас эди.
Томас уларнинг юришига, улар ялангликда бир бирини албатта топишлари борасида ишончни туғдиришни қўшиб қўйди, ва тажрибанинг кўринишини озгина ўзгартирди. Энди улардан биттаси, масалан Серена, ялангликка биринчи бўлиб чиқиб, атрофига қарарди, ва Бертани кўрмасди. Бунда у бир жойда туришни давом эттириб, Бертанинг аниқ пайдо бўлиши тўғрисида ишончни туғдиришни давом эттирарди. Бир дақиқа ўтгач, Берта пайдо бўларди.
Яна икки кун – ва яна натижасиз.
- Майли, эртами кечми, биз буни енгиб ўтамиз, - Томас, қизларни яна ўша ялангликда йиғиб, тинчлантирди. – Келинг, мусобақа уюштирамиз. Мени биринчи кўрган қиз, мендан совғага эга бўлади – мен уни акранликларга саёҳатга олиб бораман. Балки яна этерларга ҳам.
Серена ва Берта кўтларида ғимирлаб қолишди.
- Ҳўш, нимага ўтирибсизлар, олға – биринчи ким бўлса, саёҳатга шу боради! Ва яна – ушбу дақиқадан, сиз – рақибларсиз, ҳамма нарсада. Бир бирингизни ҳеч қаерда ўтказиб юборманг – биринчи бўлиб кириб, биринчи бўлиб чиқишга харакат қилинг. Бир бирингиз билан теннис ўйнанг, ким биринчига сузинг, курашинг, бир бирингиздан йигитларни олиб қўйинг,кимдир сикишмоқчи бўлганида, сизлардан қайси бирингиз етакчи, қайси бирингиз – ночор бир дум эканини ниҳоят аниқланг!
Кейинги бир нечта кун ичида Базада енгил равишдаги ақлдан озиш юз бера бошлади – Берта ва Серена бир бирининг кетидан юриб, етакчи бўлиш учун курашардилар, ва бу тассурот қолдирар эди! Улар қайсидир эшикнинг ёнига келишса, яқин келажакда бу эшикка киришга умид қилмаса ҳам бўлар эди – ойнадан кириш ёки айлана зинадан чиқиш осонроқ эди. Агар сен икки қўй учрашган кўприкнинг олдига борсанг, айланиб ўт, акс ҳолда, уларнинг биттаси билан сувнинг ичига тушиб қоласан. Серена анча чаққонроқ эди, аммо Берта ўзининг озгина кўпроқ ҳажмли, мушак оғирлиги билан бунга қарши чиқа оларди, ва бу машғулотлар уларнинг иккаласини шубҳасиз жисмоний томонлама чиниқтиришди – кейинги куниёқ уларнинг ҳамма мушаклари оғриб ётганди, аммо масалани ҳал қилишда улар бир қадамга ҳам силжишмади – яланглик ҳамма харакатга қарамай, бўш эди.
- Майли, бугун Мерк учиб келади сегодня, - улар – ҳозир унитазда ким сийиши борасида принципиал саволни ҳал қилишаётган пайтда, Томас ёнларидан ўтиб бораётиб, уларга гапирди. Берта ғолиб чиқди, аммо ҳозир унинг сийгиси келмаётганлиги сабабли, у шунчаки унитаз устида ушланиб қолишга харакат қилаётганди, бу пайтда, у ердан Бертани итариб ташлашга кўзи етмаган Серена, шунчаки унинг устига чиқиб олиб, тантанали қийқириқлар билан, унинг бошидан оёғигача сийиб ташлади.
Эшитилган янгилик уларни бир дақиқада яраштирди, ва Берта, сийиб ташланган кийимни устидан ечиб туриб, қизиқди – бу уларга нимаси билан аҳамиятга эга.
- Биз у билан ушбу ишни сизларнинг ўрнингизга қилиб кўришга харакат қиламиз, - жавоб берди Томас. – Сиз иккалангиз жуда ҳам кам иродалисизлар, бу ерда дўстона муносабат ва мамнуниятда ҳаддан ташқари ялқовлашиб кетдингиз.
Кечки соат тўққизда, холлдан ресторанга олиб кирадиган эшик ёпилиб қолди, ва овқатланишни ҳоҳлаган ҳамма, айланиб киришларига тўғри келди – ҳавзадан. Икки дақиқа ўтгач, йиртилган футболкани қурбон қилиб (бугунги кун ичида таҳминан йигирманчи, парчаларга йиртилган футболка), Берта олдинга ўтди. Унинг ортидан, деярли кучи қолмаган Серена эмаклаб кирди. Томас ва Мерк, ёзувлар ва чизмалар билан қандайдир қоғозларни кўрган ҳолда, камин олдида ётишган эди.
- Томас, соат тўққиз бўлди, биз уҳлашга кетябмиз, сиз бизга ёрдам берасизми?
- Берамиз, боринглар.
- Аммо биз ҳозир кетябмиз, сен уҳламайсанми?
- Боринглар.
- … яъни сиз бизга ҳозир эмас, кечроқ ёрдам берасизларми?
- Айнан ҳозир, боринглар. – Томас, деярли қоғозларини ўрганиб чиқишдан узилмай, ўзиникини такрорлар эди.
Кўп соат давом этган курашдан чарчоқ биринчи Серенани ҳолсизлантирди, ва у совуқ душ остига кетди. Беш дақиқадан кейин, иш, ҳотиржам ҳолати тикланган эди. Берта бундан икки ҳафта олдин, агар у харакатсиз ётса – сезиш йўқоладиган даражада – биринчи қўл бармоқларида, кейин панжаларда, ва ҳоказо, бошлаш нуқтасига осон тушишини Серенага кўмак сифатида айтди. Ҳаддан ташқари эҳтиросланишдан у икки марта жуда узоққа ўтган шекилли, ва навбатчи уни уйғотмаган. Учинчи марта у диққатини жамлаб, яшал ялангликка тушиб қолди. У бу ерга ўн марта тушиб қолиб, ҳар гал, англанган тушнинг – нақадар ўзгача ҳолат эканлигидан ажабланарди! Ўта ҳушёр, равшан ҳолат, ва шу билан бир пайтда – туш! Серена атрофига қаради – ҳеч ким йўқ. Афсусланишнинг бир зумдаги чақнаши йўқотилди. Қизиқ – Томас қасон пайдо бўларкан? Ёки Меркми? Ва ўзи бу қандай бўлади, агар улар уҳламай, ўтириб гаплашаётган бўлишса? Афсусланишнинг ўтган чақнашидан онг озгина хиралашди, ва Серена ялангликка ўтириб, ёритилган жисмоний тарбияни амалга ошира бошлади, ва ҳар битта акт билан онг тозаланар эди, ва бир нечта дақиқадан сўнг бутундай тиниқ бўлди. Серена панжаси билан ўтнинг устида ўтказарди, ўтчаларни юларди, уларнинг таъмини кўрарди – ҳаммаси ҳақиқий, шундай бўлса ҳам, бу туш. Атрофига яна бир марта қараб, у ялангликнинг умуман бўш эканлигига яна бир бор ишонч ҳосил қилди. У, Берта ҳам ҳозир ялангликда ўтириб, ҳеч балони кўрмаётганлигини тасаввур қилиб, кулиб юборди. Қизиқ – улар қандайдир тарзда бирлаштириш керак бўладиган иккита ҳар ҳил ялангликни шакллантиришганми, ёки яланглик битта бўлиб, улар қайсидир сабаб бўйича бир бирини кўришмаябдими?
Серена туриб, дарёга борди. Сув ўзгача эди – ҳушўёрликда бўладиган сувга ўҳшамасди. У оғирроқ, янада симобли туюларди. У ўтириб, кафтини сувга тиқди – сув ростдан ҳам ҳушёрликдагига нисбатан янада ботқоқ бўлиб кўринарди, ва бирдан бу сув умуман қотиб қолди! Унга ҳозир ҳам қўлни тушириб, чайқаш мумкин эди, аммо шу билан бирга сув қаттиқ – бу иккита нарса қандай қилиб намоён бўлаётгани ақлга сиғмасди. Бир нечта сониядан сўнг, киндикдан тепада ва бошда қаттиқлик вужудга келди, саналган сониялар ичида қаттиқлик ўнгача кучайди! Серена дарёдан ўзини бир четга олиб, кўзини олди – қаттиқлик юмшаб, ёқимли бўлди. Кўзи дарёнинг устига тушган ҳар гал, қаттиқлик бир зумда кучаярди, ва у қарашини бошқа жойга қаратганида, пасаярди. Тушда кузатиш, ҳушёрликдагига нисбатан анча табиий ва осонроқ ўтишини билдирармикан бу?
Кўзини яна ялангликка ташлаб, Серена фақат шабада остида чайқалаётган ўтларни кўрди. Ўрмондан ҳеч ким чиқмасди, ва шу пайтда, ўрмоннинг, у ҳушёрликда кўришга ўрганган эмаслигига эътибор берди. Бир ниманинг ўзгарганлиги тўғрисида ўзига ҳисобот берди. Тушуниб бўлмайдиган жойда, ҳудди унинг ичида ғалати, ташвишли бирон нима пайдо бўлгандай. У ушбу ҳиссиётни бартараф этишга, йўқотишга харакат қилди, аммо у фақат кучайиб борарди, ва ниҳоят Серена унинг бўйни, ҳудди кимдир қисиб қўйгандай, қисилганини сезди. Бир нечта сониядан кейин, унинг боши ўзининг иродасига қарши чапга буралишни бошлади. сал қўрқинч пайдо бўлди, бироқ бу таниш белги эди. Агар унга қулоқ солса, танадан бирдан чиқишларда юз берадиган атавистик қўрқинч туйғуси, саналган сониялар ичида параноидал кучга етиши мумкин, шунинг учун Берта ва Серена бундай қўрқинчни бартараф этишни ўрганиш учун бундан бир ой олдин айрим вақтни сарфлашган, шунинг учун ҳозир ушбу юзага келган спазмни йўқотиш осон бўлди. Бош чапга, тўқсон градусга қайрилиб, Серена буни қандай ўзгартиришга харакат қилмасин, ушбу ҳолатда қотиб қолди. Ва тўсатдан – у кўзларига ишонмасди – унинг олдида Берта пайдо бўлиб қолди! У ўрмондан чиқмади ва ялангликнинг четидан келмади – шунчаки у ҳозиргина йўқ эди, ҳозир эса мана у шу ерда!
Берта ҳам унга тикилиб қараб турар эди, ҳудди шундай ҳайратланишни бошдан кечираётганга ўҳшаб. Ва унинг табиий бўлмагана ҳолда туриб, ҳудди бирон нимага ушланиб қолишни, ёки аксинча – ўзидан бирон нимани ташлаб юборишни ҳоҳлаган ҳолда, сал қўлларини чайқаётганига қараганда, Серена, унинг ҳам бошини нимадир ушлаб олиб тураётганини тушунди. Демак...бу Томас ва Меркнинг иши! Аммо уларнинг ўзлари йўқ.
- Сен мени кўрябсанми? – Бертанинг паст ва ўзига ишонмаган овози эшитилди.
- Кўрябман, сен ҳам мени кўрябсанми?
- Мен ҳам.
Улар бир бирига ён тарафи билан, ҳавф туғилганнинг биринчи белгилари пайдо бўлганида икки томонга қочиб кетишга тайёр бўлган, қисқичбақаларга ўҳшаб, иккита Даун сингари турарди.
- Қизиқ, мен ҳам “ахмоқона” кўринишга эга бўлсам керак, - яна сўради Берта.
- Нимага «мен ҳам», - Серена гапни бошлаётганди, кулиб юборди, унинг кетидан Берта ҳам кулиб юборди, ва ушлаб турган куч пасайишни бошлади.
- Мен кулаётганимда, мени ушлаб турган куч пасайиб кетмоқда, - гапирди Серена.
- Менда ҳам. Мени ушлаб турган нарсани сен кўрябсанми?
- Йўқ.
- Мен ҳам.
- Жуда самарали мулоқот қилмоқдамиз …
Ва уларнинг иккаласи баланд овозда кулиб юборди.
- Агар сен мени яна бир марта кулдирсанг, балки мен умуман озод бўларман, - деб гапирди Серена, ва шу заҳоти тушунди, уни кулдириш керак эмаслигини, ўзи шунчаки – ҳеч қандай сабабсиз кулиши – шунчаки ҳоҳлаганидан кулишни бошлаши мумкинлигини тушунди, ва онгдан тушиб қолмаслик учун, кулгусининг даражасини назорат қилган ҳолда кулишни бошлади.
- Нима, нима, ниманинг устидан кулябсан? – Берта, тушунмаган ҳолда, сўрашни бошлади.
- Ҳечниманинг устидан – шунчаки кулишни ҳоҳлагин ва куласан!
Берта бир нечта сонияга ўйланиб қолиб, кулишни бошлади. Бир дақиқа ўтгач, Серена, уни ушлаб турган кучнинг умуман йўқолганини тушунди, ва унда у кулишни тўҳтатишни ҳоҳлади, ва кулгу ўтиб кетди.
- Бу билан ўйнама, агар сен озод бўлсанг – тўҳтат, - Бертага маслаҳат берди у.
Эни улар яқин бориб, бир бирини диққат билан кўришлари мумкин эди.
- Кўзлар, - Берта ўзларининг кўзлари томонига бармоғи билан кўрсатди. – Кўрябсанми?
Серена Бертанинг кўзларига тикилиб қараб, кутилмаганликдан ва чирой туйғусидан лол қолди. Бертанинг бадани, ҳушёрликда бўлганидан ҳеч қандай фарқ қилмаётган бўлса, кўзлар ўзи билан милтиллаётган, ғаройиб чуқурликдаги кўлчаларни намоён қилар эди.
- Нимагадир, мен бир биримизнинг кўзимизга тикилиб қарамаслик керак, деб ўйлайман, - минғирлади Серена.
- Балки, - кўнди Берта. – Кел, ҳозирча, ундай қилмаймиз.
- Умуман тушунарсиз – Мерк ва Томаснинг буни қандай қилаётганларини, аҳир улар уҳлашябдику!
-Умуман тушунарсиз.
- Миям ишламаябди.
- Ҳа.
- Шу билан бирга аниқлик жуда тиниқ!
- Ҳа.
- Жуда ғалати. Мен онгнинг аниқлиги ва ЁИларнинг аниқлиги бирга келишига ўрганиб қолганмиз, аммо бу ерда – йўқ.
- Яна, онгнинг аниқлиги бўлиб, ЁИларнинг аниқлиги бўлмайдиган ҳолати ҳам бўлади.
- Тўғри. Бу ерда эса – ҳудди ҳаммаси тескаридай – ЁИларнинг аниқлиги шундай табиий, эгилувчан, оқадиган, онг эса, юки ҳаддан ташқари кўп бўлган ташувчига ўҳшаб судраиб келмоқда.
Берта ўйланиб қолди.
- Балки, бу, биз ҳушёрликда онгимиз билан мақсадга мувофиқ равишда кўп йил мобайнида машқ қилиб, ЁТда эса - қилмаганимиз учун бўлаётгандир.
- Кейинги гал ўзимиз билан ўқув китобларини оламиз:) – ҳазил қилди Серена.
- Кейинги гал буни ўзимиз амалга оширишга харакат қилишимиз керак!
- Ҳа. Аммо тушунарсиз – айнан нима қилиш керак? Ўзингни бўйнингдан ушлашинг керакми?
- Гап бўйиндамас, - Берта, яна кимнидир қидираётгандай, атрофига қаради. – Менинг ўйлашимча, бўйиндаги бу сезиш – ўзидан ўзи ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган, шунчаки йўл йўлакай таъсир.
- Мен ҳам шундай деб ўйлайман, фақат… фақат бу “ўйлаш” эмас, бу аниқлик. Жуда ҳам зўр лаззат, аниқлик шундай осон даражада юзага келганида!
- Ҳа, розиман, эбу аниқлик.
- Демак, агар бизда, бундай ҳолатда аниқликка йўл бўлса, унда шундан фойдаланиш керак!
- Тўғри, - жонланди Берта, - биз ҳозир, тасодифан АТга тушиб қолиб, ўзини, ўз ҳоҳишлари ёрдамида бошқаришнинг ўрнига, мушаклари ёрдамида харакатланишга харакат қилаётган, одам сифатида йўл тутмоқдамиз. Агар биз аниқликка эришгимиз келса, – унга эга бўлишни ҳоҳлашимиз зарур.
- Яхши – демак, мен ҳозир мақсадга мувофиқ нимани амалга оширишим борасида аниқликка эга бўлишим керак, кейинги гал ҳаммасини мустақил равишда амалга ошириш учун.
- Мен биламан.
- Мен ҳам!
- Шунинг учун гапиришнинг ҳам ҳожати йўқ.
- Ҳожати йўқ, аммо мен ҳар эҳтимолга қарши айтаман, - қарши чиқди Серена, – биз бўлмағур нарсалар билан шуғулланишни бас қилиб, натижада биз бир биримизни кўришни бошлаган, ушбу жараённи қайта бошдан кечиришимиз зарур.
- Қизиқ! – Сенинг фикринг менинг аниқлигимга қарши эмас, аммо мен уни бошқача тарзда ифодалаган бўлардим: биз ўзимизнинг танишимизнинг таъмини эслаб қолишимиз керак, биз бир биримизни шу ерда, ялангликнинг устида кўраётганимизга ўрганиб қолишимиз керак.
- Кел, ҳушёр бўлгандагидай қиламиз? Кел, ялангликда юрамиз?
- Зўр фикр!
Улар икки томонга юриб кетишди, ва Серена Берта билан ким биринчи юришини келишиб олиш кераклигига эътибор берди, шунчаки у биринчи бўлиб юришни ҳоҳлаганди, ва бу ҳоҳиши тўсиққа тақалиб қолди, кейин эса ушбу тўсиқ йўқолиб қолди.
- Сен мени биринчи ўтказиб юборишга қарор қилдингми? – Бақирди Серена.
- Ҳа. Ва сен бу ҳақида, сенинг қаршилигинга қаршилик йўқолгани учун билдингми, шундайми?
- Ҳудди шундай!
- Биз бақирмай тура олмаймиз – барибир ҳаммаси эшитилади! – Улар бир вақтда қичқириб, кулиб юборишди.
- Хўп, кел!
Серенанинг ҳисоблаганича, улар ялангликда юриб, улар бир бирини кўришини ўрганишини машқ қилгунларича икки соатча вақт ўтди.
- Икки соатча ўтган бўлса керак, менимча, - ниҳоят гапирди Серена.
- Мен тушунмайман, бу ерда вақтни қандай қилиб ҳисоблаш мумкин. Ҳар битта актга бир дақиқани сарфлашимиз тушунарли, ва биз юзтага яқин харакат қилдик – демак, бир ярим – икки соат. Аммо бу қандай жисмоний аҳамиятга эга… бу жуда катта савол, аҳир вақт – бу аниқ бўлмаган тушунча. Мен учун, ҳар ҳолда.
- Мен вақтни тушунтириш учун бир нечта ёндашувларни ўқиганман …
- Ва ҳеч балони ҳам тушунмагансан, деб ўйлайман:), - кулиб юборди Берта.
Улар ялангикда юришни тўҳтатиб, дарёнинг ёнига ўтириб олишди.
- Онг ажабланарли даражада мустаҳкам. Ғаройиб. – Серена ўзининг баданини, дарёни, дарё ортида тоғларни, Бертани кўриб чиқарди – ҳаммаси жуда ҳам мустаҳкам, аниқ эди, ва бунинг ҳаммаси туш экани борасида аниқлик бор эди.
- Менинг ўйлашимча, бу ерда вақт умуман йўқ, чунки жисмоний жараёнлар йўқ, - давом эттирарди Берта. – Вақт, белгили, циклик, масалан, атомли дунёда вужудга келадиган жараёнлар орқали белгиланади, бу ерда эса атомлар мавжуд эмас.
- Яъни, биз атомлардан ташкил топмаганмиз...шайтон урсин. Биз ўзи нимадан ташкил топганмиз?? – Серена, қандайдир қўрққан ҳолда, оёғини ушлаб кўрди.
- Билмайман. Ҳозирча билмайман, аммо атомлардан эмаслиги бу аниқ. Атомлардан бизнинг танамиз ташкил топган, аммо унинг бу ерда бўлиши ҳам мумкин эмас. Бу ерда биз учишимиз мумкин, бу эсингдами?
Берта, ҳолатини ўзгартирмай, ер устида кўтарилди ва ундан бир метр нарида осилиб қолди. Серена хингирлаб, ҳудди шу нарсани амалга оширди. Улар сув томонга силжиб, энди тўғри оқимнинг устида “ўтиришарди”.
- Биз ҳозир мавжуд бўлганимиз – бу атиги, биз шундай эканлигимизга бизнинг ишончимиз. Наҳотки бу сенга аниқ эмас?
- Сен гапирганингда, менга ҳаммаси аниқ туюлади.
Серена диққатини жамлади, ва унинг калта иштони йўқ бўлди, оёқларининг орасида эса, катта, ўттиз сантиметрли, қалинлиги саккиз сантиметр бўлган қўтоқ чиқиб турар эди. У , ҳайратланиб унга қараб, астойдил қўлларига олди.
- Қўлимдан келди…, - у тушунмай гапирди.
- Уни тортгин! Мен ҳам ҳоҳлайман. Ҳа яна, мени шундай қўтоқ билан сикиб ташлагин, бутун умр орзу қилгандим буни.
Серена Бертанинг остига ёпишишга харакат қилди, аммо осилиб турган ҳолатда буни амалга ошира олмади.
- Ҳаёлларим жуда ночор:), - у кулиб юборди. – Мен ўзимга тасаввур эта олмайман – ҳавода осилиб туриб, қандай сикишиш мумкинлигини – ҳар доим бирон нимага таянгим келади, бунинг зарурияти йўқлигини билиб турсам ҳам. Кел, ўтга кўчамиз.
- Нима учун…, - Берта ўйланиб гапирди. – Мен шундай ҳам қила оламан.
Бир нечта сониядан сўнг иккита негр бола пайдо бўлиб, Бертани бир вақтда амига ҳамда кўтига сикишни бошлади, иккалласининг қўтоқлари катта эди.
- Сен буларнинг ҳаммасини, ҳудди бутун ҳаётинг давомида шуғулланганингдай, бошқарябсан! – Қичқириб юборди Серена.
- Шунчаки сен – экстравертсан, мен эса камтаринман, менинг сенга нисбатан, кўпроқ тасаввурда яшашимга тўғри келади, - Берта, узилиб кетаётган овоз билан жавоб берди. – Қандай мазза… оҳ, қандай мазза – мана шундай сикишмоқ...ўлчовлар ҳам, айтганча, аҳамиятга эга эмас.
Негр болаларнинг қўтоқлари бир нечта сантиметрга кичрайди, аммо Бертанинг инграшларига қарагандай, унинг лаззат олиши бундан камаймади.
- Аҳамиятга эга… катталиги эмас, сен олишни кутаётганинг, шу нарсани...оласан ҳам натижада…
- Берта, тугатма! Ҳой, эҳтиёт, танаффус қилгин, сен бу ерга сикишиш учун келганмисан? Агар сен тугатсанг, бизнинг жуфтимиз парчаланади, мен эса бу дунёларни иккита бўлиб тадқиқот қилгим келади, яна бировнинг нуқтаи назари бўлиши учун, бўлганлигини бир биримизга тасдиқлашимиз мумкин бўлиши учун.
Ҳоҳламаётганини кўрсатиб, Берта диққатини жамлади ва негр йигитчалар йўқолди.
- Нақадар нооддий, умуман тиниқ ва ўтказувчан ҳиссиётлар, - ҳаёлсираб гапирди у. – Мен АТда аниқ сикишаман, ҳеч бўлмаганда, айрим пайтларда:)
- Сикишасан, албатта сикишасан, аммо ҳозир эмас.
- Ҳозирчи, нима?
Бу саволга Серенанинг жавоби йўқ эди.
- Айтганча, сен ҳушёрликка қайтиб, биз ҳаммасини эслашимизга ишончинг комилми?
- Ишончим комил эмас. Аммо умид қиламан.
Улар яна жим бўлиб қолишди.
- Ҳушёрлик оламида қандайдир ҳаммаси кўп эди – китоблар, сузиш, теннис, тажрибалар, бу ерда эса – қирғоқ устида балиқ сингари...хўп, майли. Биз ҳозир дунёнинг фақат тор қисмини кўрябмиз – ялангликни, ўрмонни, дарёнинг бир қисмини ва тоғни. Кейин нима?
- Ким билсин…
- Тадқиқот қилиб кўрмаймизми?
Серенани бу фикр аниқ қизиқтираётганди, аммо Берта унча ҳоҳиш билдирмасди.
- Тадқиқот қилиш…, - паст овозда гапирди у, - ҳа, тадқиқот қилиш ҳам мумкин, фақат…
- Ҳўш, нима?
- Фақат, ниманидир тадқиқот қилишинг шубҳали.
- Нимага экан? Биз уча оламиз, биз ҳозир анави тоғлар устидан ҳам учиб кета оламиз. – Серена аниқ бир жойда ўтира олмасди.
- Учиб кетишимиз мумкин…, - ҳоҳламай туриб, рози бўлди Берта, - аммо мен сенга буни қилишни маслаҳат қилмасдим.
- Аммо… нимага, шайтон урсин?
- Ўзинг ўйлаб кўр, ўйлаб кўр. Бу ерда қандай “тоғлар орти” бўлиши мумкин? Серена, бу ерда география йўқ, сенга бу тушунарли эмасми? Биз АТлар дунёсидамиз, бу ерда умуман бошқа дунё. Ҳеч қандай “тоғлар орти” йўқ.
- Яъни, қанақасига йўқ, - тушунмади Серена. – Унда нима бор?
- Ҳечнима йўқ.
- Қайси маънода?
- Тўғри маънода, тўғри – у ерда ҳечнима йўқ, бу аҳир аниқку, сен ростдан ҳам ёш болага ўҳшайсан. Ҳеч қандай яланглик йўқ, дарё ва тоғлар ҳам йўқ – буларнинг ҳаммаси, биз уларни мияда ушлаб турганимиз учун мавжуд, чунки Томас буни миямизга киритган. Тоғларнинг ортида нима бор экан? Биз “тоғларнинг ортида жойлар”нинг образини яратмаганмиз, шунинг учун ҳам у ерда ҳечнима йўқ, мен билмайман – бунинг қандай идрок қилинишини, агар ҳоҳласанг – харакат қилиб кўр, қандайдир оқ хира бирон нима бўлса керак, эҳтимол, ҳушингдан кетишинг мумкин, шунинг учун текшириш билан кутиб тур.
Серена ўзини, ўзининг жойида эмасдай ҳис қиларди.
- Қандайдир ноқулай бўлди, - тан олди у. – Яъни буларнинг ҳаммаси, биз буни ҳаёлда қувватлаб тураётганимиз учун мавжудми...йўқ, Берта, нимадир тўғри келмаябди.
- Нимаси тўғри келмаябди?
- Деталлар.
- Нима?
- Қара, - Серена ялангликка бармоғи билан кўрсатди.
Серена яланкликка учиб бориб, унинг устига қорни билан ётди.
- Бу ерга қара!
- Ҳўш?
- Қара – ўтчалар, ер ғувалачалари, ўтда тишчалар, тушунябсанми?
- Ҳа. Биз буларнинг ҳаммасини ўзимизга тасаввур қилмаганмиз.
- Айнан шундай.
Берта ўйланиб қолди.
- Иккита варианти мавжуд. Биринчиси – биз тасодифан танланган дунёга эмас, балки биздан олдин кимдир ўзининг ҳаёллари билан шакллантирган дунёга тушиб қолдик. У ёки улар ушбу ўтчаларни ўйлаб топишган…
- Нима, ҳар битта ўтчани ўйлаб чиқишганми? Йўқ, бунинг иложи йўқ. Юз минг ўтчани ўйлаб чиқишганми? Йўқ.
- Мен бунинг иложи йўқлигига ҳозирча ишончим комил эмас, - ўзининг гапида турарди Берта. – Минг ёки ўн минг – вақт масаласи…
- Яъни Томас бу ерда ўн йил ўтириб, ўтчаларни ўйлаб чиққанми? – Кулиб юборди Серена.
- Ҳа, тўғри келмаябди… Тўҳта, фикр бор!
Берта учмай, шунчаки битта жойдан йўқолиб, бошқа жойда пайдо бўлди – ўрмоннинг энг чеккасида.
- Бу ерда қара!
Серена унинг олдига кўчди.
- Қара!
Берта яна ўтчаларга кўрсатарди, ва Серена, ялангликнинг, ўрмонга тақалаётган томони хира эканини кўрди. Бу жуда ғалати кўринарди, ҳудди кимдир ўт билан расмни ўрмон бмлан расмга ёпиштириб қўйгандай, аммо бирикадиган жойларини яхши ёпиштиримагандай.
- Мен тушундим, шекилли, - бошини ирғади Берта. – Миллион ўтчаларни тасаввур қилишнинг ҳожати йўқ. Битта квадратли метр етарли, кейин эса у билан бутун ялангликни қоплаш мумкин.
- Яъни квадратли метрлар ўҳшаш?
- Менинг ўйлашимча, ҳа.
- Текширишни амалга ошириб бўлмайди, ўт жуда текис, такрорланишини биз топсак бўладиган, оддий бўлмаган ўтчалар йўқ.
- Зарурияти йўқ, - Берта қатъий равишда гапирди. – Мен ҳаммасининг ҳудди шундай эканлигига ишончим комил, бироқ ушбу бутун, яратилган расмда у бўлмаган бирон ниманинг борлигини анлашни бошлаябман – бу панорама сингари, унда тамошабинлар олдида биринчи ҳақиқий буталар ўсиб, панорама деворига яқин эса улар билинмайдиган тарзда чизилган суратга айланишади.
- Дарёми?
- Дарё, - бошини ирғади Берта. – У ҳақиқий. Ўзим тушунмаябман, нимага ишончим комил эканини ва бунинг нимани англатишини, аммо у – ҳақиқий мавжудот, расм эмас.
- “Расм”миш, - минғирлади Серена, ўтчани узиб, уни юзига яқинлаштирди. – Жуда ҳам ҳақиқий...нима бўлди сенга??
Берта овозсиз кулишни бошлади.
- Нимага кулябсан?
- Эврика! – Ниҳоят гапирди Берта. – Исбот тайёр:)
- Ниманинг исботи?
- Ўтчани яна бир марта узиб олиб, қара – нима қолишини!
Серена астойдил ўтчани олиб, уни ўзига қараб тортди, унинг енгил қаршилигини сезиб, кучлироқ тортди ва уни узиб олди, аммо...узиб олинган ўтча унинг қўлларида қолганлигига қарамай, ўтчанинг қолдиғи бўлиш керак бўлган жойда, бутун ва шикаст етказилмаган ўтча чиқиб турарди!
- Оҳо! – Серена сўз топа олмади.
- Мен тўғри бўлиб чиқдим – шунчаки расм.- Тантанали равишда гапирди Берта.
- Унда менинг қўлимда яна биттаси қаердан?
- Ҳамма қолгани қаердан бўлса, шу ердан, семиз қўтоқлар қаердан бўлса, шу ердан – сен биласан, ўтчанинг сенинг қўлингда бўлиб қолиши кераклигини, ва у қўлингда пайдо бўлади.
- Тушунарли. Дарё, демак…
Уларнинг иккаласи дарёнинг олдига кўчиб бориб, унинг қирғоғида ўтириб олишди.
- Дарё умуман бошқача… мен буни сезябман, аммо тушунмаябман – қандай қилиб.
- Мен ҳам.
Бир нечта дақиқа улар секин оқимга қараб ўтиришди.
- Биламан!
- Нимани?
- Унинг жонли эканини қандай қилиб билиб олишни биламан! – Берта яна хурсанд эди. – Кузатиш!
- Тушундим!
Берта “кузатиш” сўзини гапирганидан кейин, аниқлик бирданига пайдо бўлди. Ўтни кузатиш ҳечнимага олиб келмасди – қараб ўтирасан, ҳолос. Оқаётган сувни кузатиб ўтириш қаттиқликнинг ва яна бирон ниманинг бир уюм тусларини келтириб чиқарарди.
- У нафақат қаттиқ.
- Кўзгу…, - Берта шубҳа билан гапирди.
- Тўппа тўғри. Кўзгу. Акс этувчанлик. Ушбу сўз жуда ҳам мос келябди!
- Акс этувчанликни бошдан кечиргим келябди.
- Бошладик.
Ва ўн – ўн беш дақиқа ичида улар, оддий дунёда ҳеч қандай аналоглари бўлмаган, янги идрокка кўникишарди, ва фақат «акс этувчанлик» сўзи ушбу идрок билан резонансда бўлиб, уни кучайтириб, аниқ идрок қиладиганга айлантирарди.
- Демак, биз ҳозир ўзимизга дарёнинг идрогини интеграция қилмоқдамиз.
- Менга қара, дарё ҳақиқий бўлса керак! – Қичқирди Серена. – Онт ичаман, у ҳақиқий!
- Хўп, мен ҳозир нима ҳақида…
- Йўқ, сен тушунмадинг! У бизнинг маънода ҳақиқий, яъни бизнинг ҳушёр бўлиш дунёмизда!
- А, шайтон…
- Аҳир биз ҳам ҳушёрлик дунёсидамиз. Умид қиламан…, - ўзига ишонмай, қўшиб гапирди гапирди Серена ва уларнинг иккаласи кулиб юборди.
- Бор-бор. Агар бирон нима нотўғри кетаётганида, Томас бизни аллақачон чиқариб юборган бўларди.
- Тўппа тўғри. Бу дарё мавжуд… яъни бирон ниманинг мавжуд эканлигини гапиришимиз мумкин, уни “прото-дарё” деб атаймиз. Прото-дарё, у бир нечта дунёни кесиб ўтиши маъносида мавжуд. У бизнинг дунёмизни кесиб ўтади, ва биз уни одатда дарёни қандай идрок қилсак, шундай қабул қиламиз – унинг таъми, ранги, босими ва бошқалари мавжуд. Прото-дарё, биз ҳозир мавжуд бўлган дунёни ҳам кесиб ўтади, ва бу ерда у биз томондан ранги, оқими, акс этувчанлиги, қаттиқлиги бордай идрок қилинади, аммо,масалан, таъми аниқ йўқ, босими ҳам йўқ, бошқа кўп ҳислатлари йўқ, ва у атом ва молекулалардан ташкил топмаган – атом ва молекулалар – бу, прото-дарё ва бизнинг дунёмиз кесилиб ўтадиган бир нима.
- Аниқроғи – биз “ўзимизники” деб ҳисоблашга ўрганиб қолган дунёнинг, - Берта қандайдир кўп маъноли тарзда гапирди.
- Тўғри…
- Сенинг фикринг тушунарли. Мен унинг ёки тўғри ёки ҳар ҳолда тўғри бўлишига яқин эканлигига ишончим комил.
- Таҳмин қилишим мумкин, масалан гипотеза тарзида, прото-дарё ва прото-одамнинг турли дунёларга ўзининг проекцияларига эга эканлиги ҳақида, - давом эттирарди Серена. – Ва идрокларни интеграция қилиш орқали…
- …биз ўша дунёларда саёҳат қилсак бўлар эди!
- Тўғри. Аммо, шу билан бирга, илтимос, эсингдан чиқарма, биз одам бўлмай қолиб, бошқа бир нимага айланамиз.
- Қўрқинчли туюлмоқда, - эътибор берди Берта, - бироқ менинг ҳисоблашимча, бундай бўлмайди…
- Ҳозир, биз ҳудди қўлимизни қандайдир саватга солиб, у ердан билимларни олаётганга ўҳшаймиз:)
- Ҳа… озгина ўҳшаб кетади. Мана қара – мана ҳозир биз қаттиқликни ва акс этувчанликни бошдан кечирмоқдамиз. Аммо биз одам бўлганча қолдик.
- Ҳа, ҳудди шундай. Аммо дарё тарзида ҳам саёҳат қилмаябмиз.
- Саёҳат қилмаябмиз, лекин, балки биз бунинг учун зарур бўлган бирон нимани қилмаётгандирмиз, аммо ҳозир энг асосийси шундаки, идрокларнинг интеграцияси бизнинг моҳиятимизни ўзгартирмаябди – мен одамман ва сен одамсан.
- Балки, эээ...моҳиятимиз ўзгаришни бошлаши учун интеграция қилинган идрокларнинг критик оғирлиги зарурдир?
- Балки, - бошини ирғади Берта. – Бўлиши мумкин…
Улар жим бўлиб қолиб, ўйланиб қолишди.
- Ҳудди мана шундай қилиб, - бошлади Серена, - қанчадир йиллар олдин, мана шу ялангликда, одамлар ўтириб, ўйлашган – балки ундай, балки бундай, деб. Балки, улар ўз йўлини мана шу ердан бошлашгандир.
Кутилмаганда, Серена унинг ҳолати ўзгарганини сезиб қолди, унинг ўзи буни қандай бошланганини сезмай қолди. Бу тортаётган, олдинга чақираётган бир нима эди, ҳатто озгина ғамгин, йўқотиш ҳиссиёти кучайишни бошлади, ва Серена ҳавфни ҳис эта бошлади. Ҳудди шундай ҳолат, у дайвинг билан шуғулланишни бошлаб, онг устида назоратни йўқотиш даражаси бошқариладиган равишда пасайишни тўҳтатганида, у ушбу лаҳзани қўлдан бой берганида содир бўлганди – ўша пайтда уни сергаклаштирган, ва тепага чиқишни бошлашига сабаб бўлган, ваҳиманинг ўткир туйғуси вужудга келганди. Ҳудди ушбу, чуқур ваҳима туйғуси ҳозир ҳам ўсишни бошлади, ва у орқасига ўгирилиб, тўғри ўзининг олдида Бертанинг ташвишли юзини кўрди, унинг кўлча кўзлари олдингидан ҳам ёрқинроқ чақнаб турарди! Солнечное сплетение атрофидаги кучли спазм уни оёғидан тушириб юборди, ёки, унга шундай туюлдими, у бутун иродасини ва кучини йиғиб, ва деярли ҳечнима кўрмаган ҳолда, қўлини қарегадир Берта томонга чўзди, ниманидир пайпаслаб, бор кучи билан ушлаб олди, ўзига тортиб, ўз қаергадир тепагами, ёки бир четгами силжиб кетди – аммо силжиб кетди, ва ҳудди тўсиқ йиртилиб кетгандай бўлди, ва бир сониядан сўнг, улар ақлдан озган ҳолатда, иккаласи кроватларидан сакраб туриб, ҳайдалган отлар сингари нафас олиб, бир бирига бақрайиб қараб туришди.
Кутилмагандан, уларнинг уҳлаб қолишини кузатадиган ёрдамчидар ҳам сакраб турди, ва кейинги довушсиз саҳна қадамларнинг шовқини билан бузилди. Кимдир уларнинг хонасига келаётганди, битта одам эмас, иккитаси. Яна ваҳима ўсишни бошлади, аммо Серена уни силтаб юборди – у уйида эди, Базада, бу дунёда унга ҳечнима қўрқичли эмас эди. У эшикнинг ёнига бориб, уни қадамларга қараб очди, ва шундай бўлса ҳам, Томас ва Меркнинг келаётганини кўриб, енгил нафас ола бошлади.
- Ҳаммаси ажойиб ўтди, - уни Томас шу заҳоти тинчлантирди. – Ҳаммаси жуда яхши. Сизларга етмаган ягона нарса, бу ҳушёрлик ва атрофга қараш. Агар биз бу дунёларни шундай ўрганганимизда.., - у кулиб юбориб, Меркга қаради.
- …унда биз аллақачон йўқ бўлардик, - у деярли бефарқ тарзда гапни тугатди.
- Ҳа, бўлмаган бўлар эдик, - рози бўлди Томас. – Агар сиз дарёнинг – бизнинг дунёда бизга таниш бўлган, бошқа дунёда бизга нотаниш бўлган ҳусусиятларга эга, жонли ва ҳақиқий мавжудот эканлигини тушунган бўлсангиз, унда нимага сиз бундай эътиборсиз бўлдинглар? Ўзингизга тасаввур қилинг, шундай бир саёҳатчи бизнинг дунёмизга бош сўқиб, йўлбарсни кўриб қолса. Унинг дунёсида прото-йўлбарс – ёқимли мавжудот, унинг қулоғини эркалатидиган ёки яна нималардир, бизникидачи? Бизникида йўлбарс уни еб қўяди.
- Тушунаман…, - чўзиб гапирди Берта. – Дарё шунчаки ўзи бизни ушлаб олишга харакат қилди!
- Албатта, - тасдиқлади Мерк. – Бу ерда душманча муносабат, ёмон мақсад, умуман ҳеч қандай мақсад йўқ – бу шунчаки одам категориялари. Тўғри келадиган аналогия мана бундай – ўзининг дунёсида, прото-дарёнинг протекцияси шундай қилиб, бунда ёқимли бирон нимани сезгани учунгина, одам бизнинг дунёмизда дарёга сакраса нима бўлади? Дарё уни тошларга уриб, чўктиради, ҳамма гап шу, ва бунда ҳеч қандай ўйланган мақсад йўқ – шунчаки табиат қонунлари.
- Тушунарли, - бошини ирғади Серена. – Нима, сен нимани кўрсатябсан?
Берта Серенани қўлидан ушлаб, қаергадир деворга кўрсатаётганди.
- Нима? Мен тушунмаябман.
- Эсингдами, тажрибани нечида бошлаганимиз?
- Тўққиздан ўн дақиқа ўтганда, кейин яна иккита омадсиз харакат бўлди, демак тўққиздан таҳминан ўн беш – йигирма дақиқа ўтганида...
Серена ярим гапида, соат осилиб турган деворга қараб, қотиб қолди. Улар йигирма бешта кам ўнни кўрсатишаётган эди.
Ўша туни Томас уҳлаб қолишлар билан тажрибаларни тўҳтатишни таклиф қилди, умуман бир ҳафта дам олишни тавсия қилди. Серенанинг ташвишларига қарамай, буни амалга ошириш қийин бўлмади – тезда уҳлаб қолиш билан АТга секин, қадамма қадам кетиш ўртасида танлаш мумкин бўлган ўша асосий лаҳзада, улар ўзларини жуда ишонган ҳис этишарди. Битта сакраш – ва сен уҳлаябсан.
Кейин бошқа тажрибалар бўлди, чизиқларнинг кесиб ўтилиши санъатини ўзлаштириш, кундузи улар назарияни ўқиб, шу билан бирга узларининг қизиқишлари билан шуғулланган ҳолда, полигонларда машқ қилишарди, тунда эса, акранликларга ўтиш қобилиятини амалга оширишарди, аниқроғи, Берта амалга оширарди, Серена эса бир жойда тўҳтаб қолди. Ўша пайтда, ялангликдагидай каби, у ҳечам тугатадиган қадамни амалга ошира олмади – акранликларнинг дунёсини “кўриш”, ёки, айтишганидай, уларнинг дунёсини “йиғиш”, ва Томас унга, у айтгандай, “монастирга кетишни” маслаҳат берди – қоянинг ичига бир-икки ҳафтага кетиб, ушбу дунёнинг одатдаги идрокларидан ўзини бутунлай узиш, кўрадиган ҳамда эшитадиган идрокларидан. Унинг фикрича, бу унинг ҳушёрликнинг оддий идрокларида фиксациясини пасайтириб, қандай бўлса ҳам “дунёни”, шунчаки таассурот олиш ҳоҳишидан, йиғиш талабини ўткирлаштириш керак эди. Ва бу натижасини берди, анча қийинчиликлар билан эришилганига қарамай. Бундай аҳамиятли, сенсор депривацияни бошдан кечириш жуда қийин эди – Серенанинг, оддий ҳаёт фаолиятидан мустақил бўладиган, ҳаётининг таркиби унча кўп эмас бўлиб чиқди. “Сен зерикишдан ўлиб қоладиган, ёки лифтда қолиб кетадиган одамлардансан”, - деб гапирар эди Томас, алоҳида яшашининг бешинчи кунида унинг азоб чекаётган инграшларини голофонда эшитаркан. Ва мана – силжиш. Дунё йиғилган – унинг, одамлар дунёси ортидаги биринчи дунёси, ва ҳаммаси энди бошланмоқда.
<<Бўлим 22 Бўлим 24>>
