"Қаттиқ дарёлар, мармар шамол"
Бўлим 19Ғорнинг сувли қисми қуруқ қисмидан қолишмайдиган даражада тармоқланиб кетган экан. Бир соат давомида дайверлар жуфт-жуфт бўлиб олдинга ва чуқурга қараб суздилар, картага фақат асосий тоннелларни ва сув ости залларини туширдилар. Бутун ғорнинг батафсил картасини тузиш ҳафталаб, ҳаттоки ойлаб вақт олиши аниқ бўлди ва шунинг билан ғор атрофидаги ғала-ғовур бир оз тинчиди. Ғор қайсидир маънода “нақшинкор” заллари бўйлаб айланиш, сув ости тоннелига тушиб чиқиш, картага янги участкани тушириш ёки шунчаки мутлақо қоронғида ва осойишта шароитда ўтириб, ўзига хос эътиборни талаб қиладиган у ёки бу амалиётлар билан шуғулланиш мумкин бўлган рекреацион ҳудудга айланиб қолди. Ғорнинг кўпчилик тармоқлари боши берк бўлгани сабабли, бундай “ғужланиш зонларини” айнан ўша ерларда қуриб, картага туширардилар. Кимдир ана шундай зонага қараб йўл олганда у мос келган белги қўярди ва компьютер схемасида у тўқ сариқ ранг билан ёниб турарди ва у ерга бориш мумкин эмаслигидан огоҳлантириб турарди. Джейн ҳам ўзига ғорда битта жой танлаб олди – бу жой узун ва жуда тор бўлган дарчанинг охирида бўлиб, унинг ичига фақат эмаклаб кириш мумкин эди, вақти вақти билан эса қоринда ўрмалашга ҳам тўғри келарди. Ана шу дарчанинг охирида жойлашган кианитли ковакка етиб олиш учун йигирма дақиқача вақт талаб этиларди ва олдинига Джейн бу ҳаддан ташқари узоқ вақт деб ҳисоблади, лекин иккинчи томондан бу ноқулайлик ўзининг устунлигига эга эди – ана шундай узун ва тор ин ичига тушганда у қўшимча зўр беришларсиз бу дунёдан ниҳоят даражада ажралиб чиқиш ҳис-туйғусини бошидан кечирарди, йўл давомида ҳам шуғулланадиган ишлар бор эди. У дарча охирида қалин юмшоқ адёл тўшаб қўйди, бошқасини деворга маҳкамлади ва энди у ерда қулай шароитда ўтириш ҳам, ётиш ҳам мумкин эди. Ҳозирги пайтда, роғатланиш бутун аъзойи бадани бўйлаб худди яйлов бўйлаб югуриб юрган ва озодликни соғиниб қолган кучукдай тарқалаётган пайтда у яна ўз дарчасига инига кириб, Томас томонидан ўртага ташланган гипотезани текширишни истаб қолди.
Томас билан машғулотлар қандайдир аста-секинлик билан бошланди ва борган сари янада тезроқ ва самаралироқ ўта бошлади. Джейннинг ажабланишига сабаб бўлиб, у табиати хира бўлган пайтда – парчаларни тўплаш истаги мутлақо йўқолиб, фанларни ўрганиш истаги қолган пайтда, лекин бир йил давомида ўрганиб қолган олдингидай ўткирлигини йзқотган пайтда Томас унга эътибор берди. Бу пайтда унинг ягона тилаги – бу истаклардан дам олиш эди. Истаклар ҳам тушунадиган саккизоёқларга ўхшаб ўз ин-инларига кириб кетишди.
- Тиззангга ўтир, мен сени кўтингдан ушлаб олиб итараман!
Джейн бутун гавдаси билан керишди – роҳатланиш деярли физик нуқтаи назардан худди қўлда ушлаб турган тошдай сезиларли эди – катта, хурсандчилик билан учқун таратиб турувчи, қўлдан оёққа, оёқдан қоринга, қориндан попишга кўчиб турувчи эпицентрли роҳатланиш эди. Джейн олдинига ана шу ҳаракат йўлини кузатиб турди, кейин эса тўхтатди. У қорнига ўгирилиб олди, ҳамма ҳаракатларини секинлик билан бажариб, унинг ихтиёрий ҳаракатидан юзага келадиган ҳар битта хуруждан, ҳар битта роҳатланиш кўринишидан лаззатланиб тиззасига ўтирди, Қайсидир лаҳзада у ҳаттоки ёнида қимирламай қотиб қолди, чунки роҳатланиш эпицентри унинг клиторидан ўтарди ва бундай ҳолатда ҳаракатланиш хавфли эди – оргазм хуруж қилиб огоҳлантиришсиз ёпишиб олиши мумкин эди. Бу тўлқин сонларига ўтиб кетганида у тамомила қорнига ўгирилиб олди ва орқа панжаларини йиғиб олди. Экор чидамасдан, лекин эҳтиёткорлик билан унинг кўтини кўтара бошлади ва орқасига жойлашиб олди ва унинг ёшига нисбатан катта бўлган нам асбоби попишига кирганида Джейн инграб юборди ва яқин икки дақиқа ичида умуман ҳеч нарса тўғрисида ўйлай олмади. Экор билан уни икки ҳафта олдин Кунга таништирди. Бунда у биринчидан энг яхши дўсти эканлигини, иккинчидан у билан Джейнга икковлашиб шуғулланадиган ишлари бўлишини айтди. Шундай бўлиб чиқди ҳам. Джейн унга жилмайганда Экор биринчи бўлиб қилган иши йўлбарсларга хос бўлган тарзда ҳамла қилгани бўлди. Унинг баданини ушлаб олиб,у очкўзларча унинг баданини ушлай бошлади, кейин тиззасига ўтириб унинг сонларини ялаб-юлқай бошлади, шортаси ичига қўлини тиқарди ва попишини сиқарди, кейин эса шортасини пастга тушириб унинг попишини иштони орқали ўпа бошлади, бунда иштондан келаётган ҳидни ичига ютиб, бурнини ва тилини клиторга, қов супачасига, попишини атрофига тиқарди... уларнинг биринчи учрашуви чўзилиб кетди, лекин уни ҳаммасидан кўра ҳайрон қолдирган нарса шу эдики, Экор умуман ҳеч қачон итаришдан ва эркаланишдан чарчамайдигандай туюларди. Ҳозир у биринчи сафаргидай юмшоқ ва эҳтиросли эди, бир пайтнинг ўзида маълум бўлишича у базадаги деярли ҳар битта қизни итариб юраркан. Айни пайтда у Джейннинг бадани ва сексдан роҳатланаётгани одамга ёқарди. У икки дақиқа давомида унинг орқа панжаларини ялаши мумкин эди ва бу ишга шунчалик берилиб кетардики, ҳеч нарса унинг хаёлини бўлолмайдигандай туюларди, кейин эса у эҳтирос билан унинг қўлтиғини ҳидлаб, яларди, сўнгра асбобини попиши ёки кўтини ичида қимирлатиб туриб кўкрагини сиқиб оларди Бунақанги итарувчан ва суйкаланувчан болани у ҳали нафақат кўрмаган, балки ҳаёлига ҳам келтирмаган эди ва ҳозирги пайтда уни айнан шу қизиқтириб қолди – нима сабабдан у шундай болани ҳаттоки хаёлига ҳам келтира олмагани? Цензура. Ички цензура, - ўзи топган жавобига ҳайрон қолди. Қайсидир дугонаси билан яқин орада бўлиб ўтган хат ёзишма хаёлига келди. Унга секс мавзусида бир нималар ёзганида Джейн жавоб тариқасида ғалати жумлаларни ўқиди – “секс мен ҳаётдаги асосий масала эмас” қабилида. Ҳозир-ку бундай жумлалар одамнинг ичидаги чуқур ўрнашган сексуал таъқиқлар ва комплексларни, жанговар ақидарастликни ошкор қилиши мутлақо равшан эди. Секс билан боғлиқ бўлган барча нарсага нисбатан нафратни ҳам назарда тутиш мумкин. Ахир мисол учун у дугонасига китобда саёҳатлар тўғрисида ўқиганини ёзганида, у ҳолда дугонаси сустгина маъқуллаб ёки мулойимлик билан эшитмаганга олиши мумкин бўларди, лекин ҳар ҳолда “саёҳатлар мен учун ҳаётдаги асосий масала эмас” дея олмас эди. Ахир бу ойдек равшан-ку. Ҳозир бу равшан эди, ўша пайтда эса Джейн ўнғайсизлик хуружини ҳис этди ва шу билан ўзиннинг фригидлигини мустаҳкамлади. Ҳаттокт ўзини бамайлихотир сезадиган ва шаҳватга берилган одам ҳам аслида сексуал ақидалар ва комплекслар билан тўлиб тошган бўлади ва Джейн Экорга қараб турган пайтидаги ўз реакцияларини кузатиб турган маҳалда бу айниқса яққол намоён бўлди. Мана у афтидан ҳеч қандай уятни ҳис қилмайди шекилли, яъни умуман ҳис қилмайди. У буни бекитмайди ва эҳтимол унинг миясига ҳам секс унинг учун ҳаётдаги асосий масала эканлиги тўғрисидаги фикр келмаса керак. Кимдир учун ҳаётдаги асосий мақсад – физика ва дайвинг билан шуғулланиш бўлса, кимдадир энг кучли истак-ҳоҳоишлар саёҳатлар ва мусиқа соҳасида ётади, Экор бўлса секс билан қизиқарди. Базанинг ихтиёрий жойида у ихтиёрий қиз бола ёки аёлнинг олдига келиб унга секс ёки эркаланишни таклиф қилиши мумкин эди ва у бу иш билан эртаю кеч шуғулланарди. Унинг тинмасдан панжаларни, кўтларни, кўкракларни, асбобларни, тухумларни ва попишларни ялаши, уни итаришга ёки унинг ўзи итариши учун бўлган ажойиб тарздаги интилиши – бундай фаоллик Джейн ҳозиргина эътибор берганидек унда жуда ҳам тадқиқотларча бўлмаган ажабланишни вужудга келтирарди. Бу ажабланишда негатив муносабатнинг аралашуви ҳам сезиларди. Мана расвогарчилик... Экор эрталабдан кечгача кунига ўн икки соатдан итариши ва ялаши тўғрисида ўйласанг, блядь, уни айблаш, норози бўлиш ҳиссиёти пайдо бўлади, мияга аҳмоқона фикрларнинг парчалари ўралашиб олади ва ҳаммаси нима сабабдан? Агар Марта эртаю кеч ўн олти соатдан генетика билан машғул бўлса, агар у катта иштиёқ билан генетика билан қизиқадиган ихтиёрий одамга унга қизиқ бўлган ҳама нарсани гапириб беришга тайёр турса, бу ҳол миясида ҳеч бўлмаганда иккита бурма-бурма бўлиб турган жойи бор одамда ҳурмат уйғотади. Лекин агар у ўн олти соатдан итаришиб, сиқилишиб, қисилишиб юрса... уни шунчалик таҳқирлашарди, уни оддийгина қилиб қувғин қилишарди. Ва у – Джейн ўзида ана шу дерьмони олиб юрибди-я.
Экор унинг оёқларини деярли икки буклаб, баланд кўтарди, кейин устига ётди. Оёқларини бир оз эгиб, у юзини товонларига тиради, шундан кейин уларни ялаб-юлқаб шу аҳволда итара бошлади. Ҳар сафар у тўхтаганида ва айниқса асбобини чиқарганида шаҳват бир оз кучаярди ва фақатгина уч-тўрт сониядан кейин юмшоқ тарзда яна пасаярди, ва у яна ҳаракатланишни бошлаганида ёки асбобини тиққанида шаҳват қорин, попиш, кўт ичида пайдо бўларди ва бошқа нарсани ўйлаш қийинчилик туғдирарди.
Томас... унинг Джейнга бўлган иштиёқи бир лаҳзали, енгил ва ўз-ўзидан юзага келадиган бўлиб туюларди. Худди иш орасида, йўл-йўлакай у бирорта савол берарди ва қулоғининг учиб билан жавобни эшитар-эшитмас кетиб қоларди. Ўзининг юриш-туриши билан у ҳеч қанақа ўқитиш бўлмаётганлигини, балки улар шунчаки кам аҳамиятли жумлалар билан алмашиб туришганини уқтириб кетгандай бўларди. Фақат бир ҳафта ўтгандан кейингина Джейн унга бераётган саволлари ва маслаҳатлари билан у Томасни муайян йўналишга солиб юборганини тушуниб етди. Бу саволларни у худди ниҳоятда кам аҳамиятга эга бўлгандай берар эди. Афтидан унинг стратегияси ҳам ана шундан иборат эди – мияга ўрнашиб қолмайдиган даражадаги таъсир кўрсатиш, ҳаттоки таъсир кўрсатиш ҳам эмас, балки таъсир кўрсатишга таклиф деса бўларди. Бундай муносабат фақат шундай ҳолатда акс таъсир қилиши мумкин эдики, агар ўрганаётган одам мавзуга ҳақиқатан ҳам қизиқадиган бўлса ва ҳеч қандай рағбатлантирувчи далдаларсиз тегишли мавзуни мустақил ривожлантира оладиган даражада – ҳам назарий жиҳатдан, ҳам амалий жиҳатдан етарли даражада қатъийлик кўрсатса. Джейн ташаббус ҳам кўрсатди, қизиқаётганини ҳам кўрсатди ва Томас аста-секин уларнинг ўзаро мулоқотларининг кам аҳамиятли эканлигини унинг олдига келиб, кўпроқ суҳбатлаша бошлагани ва кўпроқ ушланиб қолаётганлиги билан намойиш қила бошлади.
Гап кам тутқич берувчи материал, яъни Ердаги мордлардан идрокларни ўзлаштириб олиш тўғрисида кетаётган эди. Джейн олдиноқ ва қийналмасдан катта қояни кўздан кечираётганида метинликни бошдан кечиришни уддасидан чиққан эди. Амалиёт хреносечениени, ана шу катта мордни хуш кўришни ва қоя ҳам сени хуш кўраётганига ишонишни вужудга келтиришни ҳамоҳанг қилишдан иборат эди. Джейн ўшанда ўн дақиқача ана шу идрокларда фикрини жамлашга ҳаракат қилганди ва натижасиз бўлганди. Омадсизлик унинг учун аҳамиятсиз бўлиб чиқди, чунки у ана шу тажрибадан деярли ҳеч нарса кутмаганди ҳам. Бу нарса унутилиб кетиши ҳам мумкин эди, агар икки кундан кейин мутлақо оддий вазиятда ўзи учун кутилмаганда мутлақо ғалати ҳиссиётни сезмаганида Шунга ўхшаш ҳолатни у эслай олмади ва бу ҳолат ўша пайтда эшитган метинлик тавсифи билан жуда ҳам ҳамоҳанг бўлиб чиққан эди. Бу ниҳоятда ажабланарли вазият эди. Олдинлари ҳеч унақа бўлмаган эди. Афтидан кўпчилик одамларда бундай ҳолат бўлмаса ҳам керак. Улар бутун умрини яшаб бўлиб, унинг кўримсиз ва саёзлигини фаҳмлашмайди Ана шу лаҳзадан кейин метинлик вақти-вақти билан пайдо бўладиган бўлди, ахир энди унда метинликни бошдан кечириш борасида тажриба бор эди ва “ўзингни ана шу ҳолатда эслаш”га қаратилган зўр беришни амалга ошириб кўрса бўларди, ва бевосита ана шу тажрибалар пайтида натижалар чиқмаганига қарамасдан метинлик ўз-ўзидан вақти-вақти билан пайдо бўла бошлади. Джейн бошқа амалиётлар билан боғлиқ бўлган бошқа “физик кечинмалар” борлигини тушунарди ва улар “Ер мордлари идрок ларининг бирлашуви” деб аталарди, лекин бу билим худди рангсиз, абстрактдай эди ва ўз орқасидан ана шу янги физик кечинмаларни синаб кўришга даъват қилмасди. Агар қояга қай аҳволда тикилиб қараган бўлса, худди шу тарзда ўрмоннинг узоқ жойига тикилиб қараш қандай туюлади деб Томас унга савол берди. Сўради ва шу заҳоти бошқа кимгадир чалғиди. Ва бир дақиқадан кейин умуман кетиб қолди. Лекин иики кундан кейин қизиқиб сўради – худди шу тарзда йўл-йўлакай ўрмон билан ишлар нима бўлаётганлигини сўради. Ўрмон билан ишларда деярли муайян ҳеч нарса йўқ эди ва Джейн бу тўғрисида ғамгин тарзда айтиб берди, лекин Томасни маълум бўлишича фақатгина натижа эмас, балки Джейн ана шу масалани ечиш учун қанақадир куч ишлатганми-йўқми, шу масала қизиқтирарди. Шунинг чун у Джейнга бир-иккита аниқлаштирувчи савол берди. Униг жавоблар қаноатлантирди шекилли. чунки у Джейнга ўрмонга қараётганда кўзларни бир фокусировкасини ўзгартириш ва ўрмонни алоҳида турган дарахтлар мажмуаси деб эмас, балки айнан “ўрмон массиви” деб қараш тўғрисида маслаҳат берди. Мен ахир “массив” сўзини бекор талаффуз этмадим-ку, деди у.
Экор уни яна қорнига думалатиб ётқизди, деворга суяниб устига ётиб олди,ўзининг пастки панжалари билан унинг тиззаларига тиралди, асбобини попишига тиқди, лекин итармади, асбобнинг бутун юзаси билан попишга босим вужудга келиши учун фақатгина бир оз тепага сурилди ва Джейннинг елкасини қўллари билан аранг маҳкам ушлаб олиб кўтини чапга-ўнгга қимирлата бошлади. Ана шу елкани ушлаш ва қорни билан уни деворга сиққани, панжалари билан Джейннинг тақимига тиралгани – шуларнинг ҳаммаси сексуал роҳатланишга шундай эротик шаҳват олиб кирардики , бунинг натижасида секс ёритилган идрокларнинг қудратли манбасига айланади. Болага эътибор бермасдан ўзингни ҳиссиётларинг тўғрисида ўйлаш клево эди.
Фокуси ўзгарган кўзлар билан ишлар янада жадалроқ кетди, биринчи куниёқ Джейн кашфиёт қилди – ўрмонга тикилиб қарашнинг ўнинчи дақиқасида шундай ҳис-туйғуни бошидан кечирдики, уни тил билан таърифлаб бўлмасди. Кейинчалик Джейн бу ҳолат ҳар битта янги физик кечинмани (ФК) бошдан кечираётганда вужудга келадиган мутлақо табиий ҳолат эканлигини тушунди – тўғри келадиган ҳамоҳанг сўзни топишни ҳам иложи йўқдек туюларди. Метинлик билан ишлар бошқача эди, чунки “метинлик” сўзини уни бошдан кечиришдан олдин эшитган эди, ҳозир эса у саросималикни ҳис қилди ва шу пайтнинг ўзида бу ҳиссиёт йўқола бошлади. Кутилмаганда ҳамоҳанг сўзни топишдаги эҳтиёж қатъийлашиб кетди, ўткирлашди ва ҳамоҳанг сўз лангарга ўхшаб янги кечинмани илинтириб олаётганлигининг, унга ҳеч қаерга йўқолиб қолмасликка имконият бермаётганлиги манзараси пайдо бўлди. Агар кечинма ҳозир йўқолиб кетса бошқа ҳеч қачон пайдо бўлмаслиги борасида енгилгина саросима пайдо бўлди ва бу ҳам ҳол янги ЁИ лар ва ФК лар учун хос эди. Бу ғала-ғовурда Джейн ниҳоят ўзини ўнглаб олди, тинчланди, ва вақтни йўқотмасдан яна тикилиб қарашни давом эттирди. Бу тикилишни энди “ўша ҳолатга” “сакраб чиқиш” билан тўлдириш мумкин эди ва ҳис-туйғу қайтиб келиши керак эди.
Ҳис-туйғу бир неча бор қайтиб келди, сўз эса қандай топилмаган бўлса шундай топилмаганлигича қолди.Шу заҳоти югуриб бориб Томасни топиш, унга кашфиётини гапириб беришни истаб қолди, лекин Джейн ўзини ушлаб қолди – чидамлиликни, осойишталик билан лаззатланиш-пойлашни тарбиялагиси келди ва бундан ташқари тажриба энди бошланаётган эди. Эртаси куни Томас Джейннинг ҳикоясини эшитиб бўлгач, “хўш-хўш”, қидир каби жумлаларни ишлатди ва саунада йўқ бўлиб қолди. Джейн буни шунчаки ана шу ФКни келтириб чиқаришни давом эттириш керак, унга яхшилаб ҳис-туйғулашиб кетиш керак ва ҳамоҳанг бўлувчи атама пайдо бўлишини кутиш керак. Ва у топилди. Сўз ўзидан-ўзи пайдо бўлди – шунчаки олди ва шундай ҳис-туйғу билан бирга пайдо бўлдики,унинг ўрнига бошқа сўзни ҳам ишлатиб бўлмасди – “ғадир-будурлик”. Джейн Томасга бу сифатнинг номи “ғадир-будурлик” эканлигини айтганида ўзининг устидан кулиб юборди, лекин у шунчаки бошини силкитди ва бу айнан ғадир-будурлик эканлигини тасдиқлади.
- Қизиқ бўлаяпти-ку, мен ғадир-будурликни топдим!
- Сен ғадир-будурликни эмас, “ғадир-будурлик” сўзи билан ҳамоҳанг бўлган ва сенга ЁИ лар оламига саёҳат қилиш учун янги имкониятларни очиб берадиган янги идрокни топдинг, буни нимаси кулгили? – ҳайрон қолди Томас.
Ғадир-будурлик ажойиб эди. Аниқроғи – ана шу ғадир-будурликни бошдан кечириш, албатта, лекин Томас қуйидаги вазифани белгилади – шамолни кузатиш.
- Шамолни кузатиш?? Джейн ҳайрон қолди, лекин Томас бу ўйинларни ўйнашга ҳуши йўқлиги аниқ эди ва ҳеч қандай изоҳ бермади.
Шамолни кузатиш. Бля! Қандай қилиб уни кузатиш мумкин, агар у кўринмас бўлса! Бир дақиқали саросималик пайдо бўлди. Томасга етиб олиб сўрагиси келди, лекин Джейн ўзини қўлга олди ва ечим шу заҳоти пайдо бўлди – Джейн энг биринчи куни бу ерга таксида келганида, юқори майдончада шамол майда чанг-тўзонли уюрмаларни ҳосил қилаётган эди. Велосипедни олиб, у дарвоза олдига келганди. Сканер қилувчи инфрақизил нур кўзнинг рангдор пардасининг кўринишини текшириб унинг юзини силади ва у ташқарига чиқди. Шамол тошлар узра эсиб турарди ва бу сафар ҳам Джейн ўт устига ўтирди ва шамол томондан кўтарилаётган майда чангни кузата бошлади. Бу иш оддий бўлиб чиқмади, чунки шамол хуружлари доимий эмас эди ва иккита навбатдаги кўтарилаётган чанг булутлари орасида вақт кўп ўтаётганди. Лекин яна бир нарса бор эди – қанақадир бошқа нарса. Лекин айнан нима? Джейн яна фикрини бир жойга тўплади ва фикрни бир жойга тўплашни хреносечение билан қўллаб-қувватлаб ишончларни, хуш кўришларни келтириб чиқаришда дааом этди. Ўн дақиқа ўтгач майда уюрмаларни хуш кўриш барқарор даражада бўлди, гарчи кучли бўлмаса ҳам – уч-тўрт кўрсаткичга арзирди.
Улар ҳам Джейнга нисбатан хуш кўришни бошдан кечираётганига ишонишни келтириб чиқариш бирмунча мураккаб бўлиб чиқди. Джейн қорнига ётди ва шамол орқа томондан эсиши учун ва чанг кирмаслиги учун кўзларини қисиб йўлнинг чанг босган қисмига яқинроқ сурилди. Кейин яна бир оз сурилди. Кейин яна. Кейин ўзини тозаликда айблаб шундоқ йўлнинг ўртасига ётиб олди. Энди чангли микро-протуберанецлар шундоқина унинг бурни олдида чапдан ҳам, ўнгдан ҳам пайдо бўларди ва иш ниҳоят бошланиб кетди. Маълум бўлишича, ҳатто шамол йўқ бўлганда ҳам чанг йўлда ҳеч қачон тинч ҳолатда бўлмас экан. Бир-бирига қалашиб кетган чанг зарраларининг доимий юпқа булутчалари мавжуд бўларкан. Лекин бари буларнинг барчасида бир нарса етишмасди. “Шамол эмас” – шундоққина қулоғини устидан эркак овоз эшитилди. Джейн қайрилди ва кутилмаганда сакраб туриб кетди. Орқасида ҳеч ким йўқ эди.
Таассурот кучли эди. Бир неча дақиқа у буталар орасида ҳеч ким беркинмаганига ишонгиси келмасди. Лекин биринчидан, буталар ҳаддан ташқари узоқда эди, овоз шундоққина қулоғини тепасида янграган эди, бу овоз тинч, баланд бўлмаган ва аниқ равшан эди – гапириб тургандан кўпи билан бир метр узоқликда. Джейн агар унга кимдир шунга ўхшаш воқеа у билан бўлиб ўтганлигини гапирса, яъни Джейн мутлақо ишонадиган бирорта одам гапириб берса Джейн қийин аҳволда қолиши мумкинлигини тушуниб етди.бундай одамни очиқдан очиқ ёлғонда гумонсирашни у эплай олмасди. Унинг ҳикоясига... у ҳам ишона олмасди, ҳеч қанақасига, ҳеч кимга ишона олмасди. овозли галлюцинацияни баҳона қилишга тўғри келарди. Балки бу ерда галлюцинация бўлгандир? Боринг ана... умуман бўлиши мумкин эди... “шамол эмас”? Бу жумла бирор нарсани англатиши мумкинмиди? Бу энди албатта галлюцинация доирасидан ташқарига чиқадиган вазият эди... Шамол эмас...
Джейн тиззасига ўтирди, кейин шошмасдан, чангини қоқиб умуман ўрнидан турди. У тикилиб қараб турмоқчи бўлгани шамол эмасди. Бу шамол кўтарган чанг уюрмалари эди, лекин ҳеч қанақасига шамолнинг ўзи эмасди ва айнан шу ҳол ҳамма вақт уни ич-ичидан кемирарди. Охир оқибат мана шундай ғалати эффект сифатида намоён бўлди. Ҳар ҳолда шамолни қандай қилиб тикилиб кузатиш мумкин экан?
Тоғларда иссиқ кунларда – агар узоқдаги қорайиб турган ён бағирларга қарасанг, қизиб турган ҳаво тепага кўтарилаётганини кўриш мумкин, лекин бу шамол эмас, иссиқ ҳаво бўлади.
Джомсомда шамол чошгоҳдан бошлаб узлуксиз ва кучли эсиб туриб, чангли жойларда ўзи билан бутун бошли чангли булутларни олиб кетарди Бу ҳар ҳолда яқинроқ лекин барибир шамол эмас, чанг булутлари эди. Сувни масалан бўяш мумкин, лекин ҳавони қандайдир йўл билан бўяш мумкинмикан? Бўялган сув сувлигича қолади, бўялган ҳаво ҳам ҳаволигича қолади. Ахир чанг ҳам қайсидир маънода бўёққа ўхшаган нарса-ку! Чангга бўялган ҳаво. “Чангли” бўёқ... Джейн қайрилди ва ўз хонасига кирибк етди – у ечим топилганлигини тушунган эди, фақатгина уни бир оз охиригача ўйлаб чиқиш, охиригача эзиш лозим эди.
Чанг билан бўялган ҳаво. Лекин у ҳозиргина чангли майда уюрмаларга қараганида унда бу ҳолат шамолни тикилиб кузатиш бўлмаганлиги борасида қатъий ойдинлик бор эди, ҳозир ҳам бу ойдинлик бор. Лекин у пайтда чангга бўёқ сифатида эътибор бермаган эди ва қандайдир ўзига мустақил бўлган нарса сифатида кузатган эди. Балки чангни талқин қилиш ўзгаришидан натижа ҳам ўзгарар? Джейн майда юк халтасини олди ва хонадан чиқиб кетди. Йўл-йўлакай у ўйлаб кетаётганди.
Қандай талқин қилинишига қараб туриб ўзгариш... фақат талқин қилишга боғлиқмикан? Тлақин қилиш – бу сўзлар, фикрлар, бу ўз-ўзидан ҳеч нимани ўзгартира олмайди. Ишонч... мана ишонч кўп нарсани ўзгартириши мумкин... талқин қилиш бўлса ишончга таъсир қилиши мумкин. Бевосита бўлса ҳам таъсир қила олади – у ёки бу талқин қилишга эга бўлинса, у ёки бу ишончни келтириб чиқариш осонроқ бўлади. Ишонч кўп нарсани ўзгартиради.
Джейн болалигида чайқалгандан кўнгил айнишига қарши машқ қилганини эслади. Уни чайқалишдан жуда кучли кўнгли айнирди. Эндигина автобус олдига келганида у кўнгил айниш хуружини пайқаб қоларди ва бу ҳол уни қизиқтириб қолди. Демак – гап фақат чайқалишни ўзида эмас, балки яна чайқалишдан кўнгли айнишига бўлган ишончида ҳам – шундай қилиб ёпиқ занжир ҳосил бўлади. Шунда у ана шу ишончни бартараф этишга ҳаракат қилди ва натижада кичкинагина бўлса ҳам фарқ топилди. Шунда у агар узоқ вақт давомида иссиқ ваннада ётса, кейин эса бирдан туриб кетилса, бош айлана бошларди ва чайқалишга ўхшаш ҳиссиёт пайдо бўларди. Джейн бу ҳолатдан машқ қилишда фойдаланишга қарор қилди ва яқин орада тез туриб кетишдан бош айланиши ва чайқалишдан кўнгил айнишига қарши курашиш йўлини топди. Ўшанда – муваффақиятнинг дастлабки аломатлари пайдо бўлганда у ана шу курашда тамомила ғалаба қозонишига бўлган ишонч хуружини бошидан кечирди. Натижада ишончни янада мустаҳкам қилган қатъият пайдо бўлди ва бу қатъият ишончни кучайтирди – яна ёпиқ занжир ҳосил бўлди, лекин у бошқа йўналишда ёпилди. Ишонч кўп нарсани ўзгартиради. Метинликни ҳам у амалиёт натижасида бошидан кечирган эди. Бу амалиёт тоғ ҳам унга нисбатан хуш кўришни бошидан кечираётганлигига бўлган ишончни ўз ичига олган эди. Ғадир-будурлик билан аҳвол ҳам шунга ўхшаш эди.
Қолганини у бошқа фикр ва ҳис-туйғуларга чалғиб шошилмасдан охиригача ўйлаб чиқаётган эди. Бир соатдан кейин иллюминатор ойналарида таниш тоғлар кўринганда, яқинда бўладиган тадқиқот борасидаги олдиндан лаззатланиш ўткирлашди – яъни “олдиндан лаззатланиш” “чийиллаш” билан алмашди, натижада Джейн ўзини тутиб тура олмади ва вовуллаб юборди.
У айнан чанг билан бўялган шамолни кузатаётганига бўлган ишонч чанг уюрмаларига хос бўлган идрокларни бартараф этишга ва айнан шамолга хос бўлганларини ажратиб олишга ёрдам беради. Бу мантиқан тўғри ва ойдин эди,гарчи унчалик ишонарли бўлмаса ҳам,чунки унинг идрок ларни бошқалардан ўзлаштириб олиш тажрибаси ҳали жуда кам эди – муайян эксперимент талаб қилинарди.
Китобни очиб у буларнинг ҳаммаси тўғрисида ўйлашни бас қилди ва Джомсомга келиб тушганидан кейин ўша ерга – шамол шунчалик сезиларли ва кўз илғайдиган даражада бўлган қуриб қолган дарё ўзанига югуриб боришдек талвасали истагини мамнуният билан бартараф этди. У ерда шамолни тирик, ўзига мустақил мавжудот сифатида кўриш жуда осон эди.
Ёзда, муссонлар даврида дарё қирғоқдан қирғоққача тўлиб-тошади – улкан водийнинг бутун сатҳи бўйлаб тўлиб-тошарди ҳозир эса дарё ўзани майда тош ва қум билан қопланган эди, деярли ҳамма ёғи очиқ ҳолда ва шамол билан тешиб ўтувчи қуёшга очиқ эди. Қуёш водийга соат тўққизларда ташриф буюрарди ва майин шамол бўғиб ташловчи иссиқ билан алмашади, бу иссиқни чошгоҳларда пайдо бўладиган ва кечга бориб кучаядиган шамол ҳайдаб чиқаради шунинг учун Джейн дарёга икки-уч соатлардан кейин боришга аҳд қилди, ҳозирча эса... ҳозирча баъзи бир биокимёвий масалаларни саранжом саришта қилиб турса бўларди.
Кеча генетикларда навбатдаги шов-шув бўлиб ўтди, унинг моҳиятини Джейн жуда ёмон тушунди. Устига устак Марта ва Джеррининг изоҳларига ишониш учун уларнинг ҳолати ҳаддан ташқари офигевший эди, шунинг учун Джейн шунчаки ўзига кечки баённомани ёзиб олди. Умуман олганда у расмий жиҳатдан бошқача аталарди – янгиликлар сводкаси деб, лекин генетикларнинг янгиликлар сводкаси олдиндан Эд томонидан оширилган “баённома” деб аталарди. Бир пайтлар у генетиклар ўз кашфиётини тақдим қилаётганидаги мағрурлик устидан ҳазиллашган эди, кейин эса бу сўз шундай қолиб кетаверди – эҳтимол айнан ана шу кашфиётлар ниҳоятда муҳим бўлгандир.
Янги кашфиётнинг моҳияти шундан иборат эдики, “типратиканлар” нинг қонида бир нарса топилибди, аниқроғи ҳаммасиникида эмас, бир неча йил давомида денгиз морд-базаларида яшаганларида - уларнинг бутун бошли авлоди яқинда Тепаликка кўчиб келган эди ва ҳимолой кенгликларида елиб-югуришга ошиқаётган болакайларни ҳеч бўлмаганда икки ҳафтага ушлаб қолиш учун Джеррига ўзининг бутун афсункорлигини ва сеҳргар сифатидаги бутун кучини ишлатишга тўғри келди. Бу икки ҳафта давомида улардан зарурий анализларни олиб зарурий тестларни ўтказиш лозим эди, модомики “мутлақо зарурий” тестлар ва анализлар сони тугалиш тенденцияси мавжудлигини кўрсатмаган экан, типратиканлар ўзларига база ҳудудида вақтичоғлик қилиш учун жой ахтардилар. Уларнинг теварак атроф муҳитга боғлиқ бўлмаган шахсий қизиқишларининг кўплигини ҳисобга олиб ва Базада ҳақиқатан ҳам ўрмалайдиган ва кўришга арзийдиган жойлар, айниқса ғор очилганидан ва унинг сув ости қисми очилганидан бери кўришга арзийдиган жойлар бўлганлигини ҳисобга олиб буни амалга ошириш қийин эмасди. Джейн коммюникени у ёғидан бу ёғигача варақлаб чиқди – бор-йўғи уч бет, лекин жуда кўп кам тушунарли атамалар ва тушуниш ниҳоятда қийин бўлган мутлақо даҳшатли кўринган формулировкалар натижасида вужудга келган кам тушунарли эмоционал реакциялар... лекин доим шундай бўлади – генетиклар бирор нарсани топиб олсалар, уларнинг оммавий тарқатиш билан ишлари бўлмай қолади – улар янгиликларини шундай даҳшатли кўринишда намоён этадиларки, уларни фақат ўзлари ва бошқа базалардаги ҳамкасблари тушуниши мумкин бўлади холос, шунинг учун Джейн ана шу сўзлар тўплами эмас, балки бевосита шахсий суҳбат пайтидаги тушунтиришлар орқали изоҳга эга бўлишни афзал кўрарди.
Порфиринли бирикмалар... Джейн асосий янгиликлар шулар атрофида тўпланганини тушунди. Порфирин бу шунчаки оддий ва жуда чиройли нарсадир. Пиррол молекуласи олинади, ундаги углероднинг тўртта атоми ва азотнинг битта атоми бир-бири билан халқа бўлиб бирлашган ва уларнинг ҳар бири яна биттадан водород атомига эга бўлади. Кейин азот атомини қуршаб турган иккита углерод атомлари ўзларига бириктирилган водород атомидан қутуладилар ва “СН” группасига ёпишиб оладилар ва пирролнинг тўртта молекуласи буни амалга ошириб бўлгач ва бир-бири билан “СН” группаси орқали боғланган ҳолда ҳалқадаги ўз навбатига тургач порфирин ҳосил бўлади. Бу тушунарли. Кейин эса... металлар... буниси ҳам тушунарли. Порфирин бу лиганд, яъни металлар атоми билан алоқа қила оладиган органик молекула ҳисобланади. Порфирин ичига металл атомини жойлаштириб киборгга ўхшаган нарса олиш мумкин – металл билан қуйилган органикани олиш мумкин ва бундай порфиринли киборг ҳайвонлар ва ўсимликлардаги жуда кўплаб ва муҳим ферментлар таркибига киради. Масалан, порфиринли халқа марказида атмосферадаги азотни боғлаш жараёнида иштирок этадиган тугунакли бактерияларнинг махсус оқсили ичида темир атоми жойлашган бўлади. Агар бундай бўлмаганида қолган нарсалар ҳам бўлмасди, чунки олий ўсимликлар атмосферадан азотни тўғридан-тўғри ўзлаштира олмайди. Ахир азот молекуласи жуда мустаҳкам-ку. Бироқ ана шу бактериялар порфирин ёрдамида молекулали азотни қайта ишлашга қобил бўладилар, кейинчалик уни ер ичида кимёвий бирикмалар кўринишида сақланади ва бу бирикмалар ўсимликлар метаболизмида иштирок этиши мумкин, ундан кейин эса – ана шу ўсимликларни истеъмол қилувчи ҳайвонлар метаболизмида ҳам иштирок этиши мумкин.
Хлорофилл ҳам порфиринга эга – марказида магний атоми бор бўлиб, бундай бўлмаганида фотосинтез ҳам бўлмасди. Темирли порфирин цитохромларда – нафас олиш жараёнларида қатнашадиган оқсилларда, шунингдек миоглобин ва гемоглобинда мавжуд... умуман порфирин билан билган тақдирда .... жуда кўп яхши нарсаларни амалга ошириш мумкин., хўш, улар нимани топишибди?
Джейн белгилар, рақамлар, формулалар ва атамалар чакалакзори орқали ўтиб кетишга ҳаракат қилди, лекин генетика билан цитологияни у деярли яхши билгани билан умумий биокимё соҳасидаги билимлари ҳали етарли эмас эди. Ванадий... Қайсидир болакайнинг қонида топишибди... унинг оти... Марти Моран... демак унда ванадийли порфиринлар топишган. Нима қилибди? Ванадий бўлса ванадий... ванадий ҳам кобальт ҳам порфиринли комплекслар таркибида учрайди. Ёки у бирор нарсани адаштирдими? Мартичи?... Джейн кам аҳамиятли ахборотга кўз югуртириб чиқди – болакай туғилишидан бери фридайвингга қизиқар экан, яъни аквалангсиз шўнғишга... эҳтимол юз метрларгача шўнғиса керак, нима қилибди – декомпрессия муаммолари фридайверларга тааллуқли эмас, улар шўнғиш пайтида нафас олмайдилар-ку.... қизиқ у сув тагида қанчагача нафас олмасдан юриши мумкин экан?
Энциклопедияни очиб Джейн қидирув ойнасида “порфиринли комплекслар”ни терди. Йўқ, хато йўқ эди – у ерда ванадий ҳам , кобальт ҳам бўлар экан. Демак бу қандайдир ўзига хос кашфиёт бўлиб ҳозирча уни генетикларнинг ўзи тушунтириб бера олмайдилар... Джейннинг нигоҳи мониторга тақалди ва фикри ярим йўлида тўхтаб қолди. Ванадий... ҳа ванадий учрайди, лекин қаерда? Аниқроғи – кимда?? Асцидиялардами!
Энди ҳаммаси бўлмаса ҳам, балки умуман кўп нарса ҳам эмасдир, лекин нима бўлганда ҳам асосийси аниқ бўлди. Одамларда ванадий порфиринли лигандлар билан хелатли комплекслар таркибида учрамайди, балки асцидияларда учрайди, асцидиялар ўзи нима? Джейн аниғини билмасди лекин бу денгиз ҳайвонлари эканлигини биларди. Мана шундай қилиб уммонни яхши кўрадиган ва денгиз мушугига ўхшаб шўнғийдиган, афтидан уммон ичига кириб кетиш , уни ва денгиз мордларини хуш кўрадиган болакайда ванадийли порфирин топишибди. Фақатгина бу эмас... устига устак олини ҳам бор экан... буниси энди умуман даҳшат деса бўлади!
Уммон сувида эритилган олтин минглаб тонна билан ўлчанади ва бундан шу нарса келиб чиқадики типратиканнинг организми денгиз моллюскасига ўхшаб ана шу олтинни ўзлаштириш ва уни порфиринли комплексларда ванадий билан биргаликда қўллаш йўлини топган. Агар ванадий тўғрисида бирор нима билсак, порфириндаги олтин тўғрисида табиатнинг ўзи ҳам ҳеч нарса билмайди, бунақаси ҳеч қачон бўлмаган, яна бу Мартида қандай хусусиятлар топишар экан?
Джейн компьютерни ўчириб қўйди – барибир бошқа ҳеч нарсани тушуниб бўлмасди, кераги ҳам йўқ эди. Энди нонушта қилиб олиш ва шамол кетидан қувишда давом этиш мумкин эди. Джомсомга орқасини қилиб ва юзи билан Юқори Мустанг томонга қараб Джейн уч соатдирки шамолни тикилиб кузатарди. Олдинига ҳаммаси одатдагидай ва содда эди: шамолга нисбатан хуш кўришни келтириб чиқариш. Буни қилиш осон. Болалигидаёқ у эркаланса бўладиган илиқ шамолни, иссиқ кунда салқин шамолни, ҳаттоки аёзли ва қуруқ қиш шамолини яхши кўрарди, агар ҳарорат минус беш градусдан пастга тушмаса у шорта ва футболка кийиб айлангани чиқарди ва бу билан қўшниларнинг ва ота-онасининг қаҳр-ғазабли таажжубини келтириб чиқарарди. Аёзли шамол унинг ярим яланғоч баданини ялаб ўтарди ва унга заррача зиён етказмасди. Джейн кулги билан иссиқ кийиниб олган одамларга назар соларди. Улар совуқдан эмас аниқроғи ўзининг телбалигидан совуқ ейишар эди. Совуқ ўн градусга етганида шамолнинг таъсири критик нуқтага етарди ва ўн дақиқадан ортиқ айланиш ноқулай аҳволга солар эди. Қайсидир пайтга келиб Джейн кайфияти ёмон бўлган тақдирда ёки ёмон ухлаганида ёки оргазмдан кейин совуқ айланишлар вақтида шамол кучайган пайтда унинг мушаклари беихтиёр кучанишига, бутун бадани худди спазматик ҳолатда қисилиб бир гувалага айланиб қолгиси келаётганини сеза бошлади. Бунда исиниш рўй бермасди, тетик, энергияга бой, итаришга мойил бўлган пайтида эса қисилгиси ҳам келмасди, мушаклари бўшашган ҳолатда бўларди ва у деярли совқотмасди. Бир сафар у йигирма даражали совуқда кроссовкаларда, шорта ва футболка кийиб айланиб келмоқчи бўлди- шунчаки кўчага чиқиб, совуқдан таъсирланиб, қайтиб келиб иссиқ ванна қабул қилмоқчи эди – бу шунчаки тажриба эди ва бу тажрибадан у ҳеч нарса кутмаётган эди. Уйдан чиқиб у қор уюмлари орасидаги сўқмоқдан юрди ва одатдагидай ажабланган йўловчиларнинг реакцияси устидан кулиб кетаётганди, бирдан кутилмаганда ўзи ҳам ажабланиб қолди – муздай совуқ шамол хуружларига, совуқ унинг бармоқларини музлатиб қўйганига, яланғоч сонлари ва билакларидаги терисини совуқ куйдираётганига қарамасдан, айнан ёқимсиз ҳис-туйғуларни сезмаётган эди. Кашфиётчининг кўтаринки руҳини бошдан кечирган ҳолда у йўлида давом этди ва яна беш дақиқа олдинга қараб йўл босди. Баъзида терининг совиб кетиши совуқ олдиришга ўтиб кетмаслиги учун баданининг яланғоч қисмларини ишқалашга тўри келарди, лекин умуман олганда унинг аҳволи хавф туғдирмасди ёки ёқимсиз бўлмасди. Ҳавонинг уюрмасига тушиб қолиб бадани ғужанак бўлиб оларди ва унинг миясига бундай бадан реакцияси табиий ва соғлом бўлиб кўринмаслиги тўғрисидаги фикр келди ва у шамол унинг баданидан бемалол ўтиб кетаётганини, уни совутмасдан ва ҳаттоки тегиб ўтмасдан сингиб ўтаётганини хаёл қилиб бўшашишга ҳаракат қилди, мутлақо,максимал даражада бўшашишга ҳаракат қилди
Ўшанда у йигирма дақиқалаб йигирма даражали совуқда айланарди, иссиқ ваннада у кейинчалик бир соатлаб исиниб ётишига қарамасдан кейинги шамоллаш ҳам бўлмасди, ёқимсиз хотиралар ҳам бўлмасди. Ўшандан бери унинг шамолни қабул қилиш қобилияти кучайди ва энди таранг оқимларга нисбатан хуш кўришни келтириб чиқариш жуда оддий иш бўлиб қолганди. Кўзини юмиб, у шамолни албатта кўриш мутлақо шарт эмаслигини тушуниб етди! Бу аҳмоқлик қаердан келди ўзи? “Тикилиб қараш” сўзига ҳамоҳанг бўлган сўзлардан албатта, лекин тикилиб кузатиш жараёнининг таркибига объект устидан визуал кузатиш кирган бўлса ҳам бу биринчидан объектга қараб созланиш қулай бўлиши учун, иккинчидан пайдо бўладиган физик кечинмаларни ана шу образга боғлаб қўйиш, улар орасида ассоциатив алоқа ўрнатиш ва келажакда объект образи ёритилган омил бўлиб қолиши, қайсидир маънода ана шу ҳолатнинг “включатели” сифатида бўлиши учун киргандир. Агар шамол билан алоқа унинг босимини, унинг хуружларини сезган ҳолда амалга оширилган бўлса – нима фарқи бор – у шамолни кўрадими-йўқми? Охир оқибат кўриш бу бор-йўғи эволюционлашган баданий ҳис-туйғу ҳисобланади ва ўзининг табиатига кўра бошқа тактил идроклардан ҳеч нимаси билан фарқ қилмайди.
Кўзини юмиб, Джейн тикилиб кузатиш жараёнини бошлади ва шу ерда уни яна фикр-хаёллар чалғитди. Ундай бўлса алоқанинг ўзи нима кераги бор? Унинг кулгиси келди. Маълум бўлишича,у умуман ўзининг ғорида узун дарчанинг охиридаги ўз жойида, умуман ҳеч қандай шамоллар бўлмайдиган жойда ўтириб олиб шамолни тикилиб кузатишни амалга оширса бўларканми? У ўзини орқага ташлади ва чалқанчасига ётиб олди. Йўқ, бу мулоҳазаларда хато бор. Биринчидан агар ҳатто ҳақиқатдан ҳам шамолни абсолют қоронғуликда ва абсолют шамолсиз шароитда тикилиб кузатиш мумкин бўлса бу дегани бу имконият айнан унинг учун мавжудлигини билдирмайди. Балки келажакда у мос келган физик кечинмаларга осонлик билан сакраб чиқиб оладиган бўлганида у бу ишни ихтиёрий шароитларда бажариши мумкин бўлиб қолар... бу нарса афтидан шундай эди, ахир метинликни бошдан кечириш ҳозир унда фақатгина тоғни кўрмаганида эмас, балки улар тўғрисида ўйламаётган пайтида ҳам рўй берарди! Кечагина у томошабоғ учун “лайлак уяси” ғоясини ўйлаб топганида ва компьютерга ўтириб чизмасини чизганида ўлчамларга рақам қўйиб чиқаётганида у шрифтнинг катталигида хатога йўқ қўйди ва бутун экранга унинг олдида қўрқинчли, каттакон, йўғон, бақувват бир рақами пайдо бўлди. Бу “бир”га қараб у кутилмаганда метинлик домига кириб кетди. Ғалати йўл билан шундай келиб чиқаётгандики, У жуда кичкина бўлиб кўришга одатланиб қолган нарсасини бирданига катта бўлиб кўриши, яъни монитордаги рақамни кўриши биланоқ шундай интенсивликдаги метинлик пайдо бўлдики, у буни олдинлари бошидан кечирмаган эди ва ўша лаҳзадаёқ ундан кейин янада ажабтовур ҳис-туйғу пайдо бўлди ва бу туйғуни Джейн шу заҳоти идентификация қилди, чунки у тўғрисида олдинлари кўп ўқиган эди – бўшлиқнинг ўрта доираси. Демак – олдинига шунчаки ана шу ҳис-туйғуга етиб келганида “уйғониш”, уни бир неча бор бошдан кечириб эслаб қолиш зарур эди.Шундан кейин аъзойи баданнинг ўзи у ёки бу вазиятларда уни қайта намоён қила бошлайди, айниқса агар сен ғамгинликлар қатъий равишда номақбул бўладиган, ЁИ ва турли қизиқишлар эса ҳар томонлама қўллаб-қувватланадиган турмуш тарзини олиб борсанг. Бу биринчидан эди… яна иккинчиси ҳам бор. Иккинчидан шамол билан бевосита мулоқот қилишнинг зарур эмаслиги тўғрисидаги олдинги мантиқ бутунлагича шундай фаразга асосланганки, бизнинг кўзларимиз – бу айнан ривожланган тери ҳисобланади ва ундан ортиқ эмас, кўриш эса ташқаридаги ёруғлик тўлқинларини сезиш холосдир. Бу эса ундай эмас. Кўриш – бу фақатгина биз анатомия курсидан ўрганишимиз мумкин бўлган маълумот эмас. Худди тоғ бир уюм тош бўлмагани сингари ва одам шунчаки гўшт бўлаги бўлмагани каби. Агар кўзлар ёруғликни қабул қилувчи бўлганида эди, унда нимага битта одамнинг кўзига қараганда у тўнка ёки ўлимтик эканлиги очиқ-ойдин билинади, Томас ёки Флоринданинг кўзларига қараганда эса дарҳол сизнинг олдингизда сирли, кучли, ёрқин бўлган ажойиб мавжудотлар тургани сезилади. Ҳамма нарсани кўзга эмас, мимикага ағдариш каби катта васваса вужудга келади, лекин у асоссиздир. Шунинг учун ҳозирча тикилиб кузатиш, яъни тақлид қилиб ўрганиш, ўзида идрок ларнинг бирлашуви рўй бериши учун шароит яратиш мақсадида визуал мулоқотнинг назарий жиҳатдан жуда ҳам зарур бўлмаса-да, амалий мақсадда жуда муҳимлиги тўғрисидаги тўхтамга келиш мумкин, айниқса Джейн каби енгил вазнли қизлар учун...
У кўзини очди ва давом эттирди. Шамолни хуш кўришни келтириб чиқариш – бу осон. У чанг билан бўялган шамолга тикилиб қарарди ва уни бутун аъзойи бадани билан ҳис қиларди ҳамда унга нисбатан очиқлик ва хуш кўришни бошидан кечирарди. Таранг, клевый мавжудот. Алғов-далғовли ички диалогни бартараф этишга ҳожат қолмади – у деярли йўқ эди ҳам... мана шу ерда янги чалғитиш вужудга келди. Джейн яна кулиб юборди – тажрибанинг бошланишини бир оз муддатга сурадиган, лекин пайдо бўлган ойдинликдан шунчалик қувонч етказадиган яна битта қизиқарли фикр, яна кичкина кашфиёт. Идрокларни тақлид қилиб ўзлаштириш шартлари ичида “алғов-далғов ички диалогни бартараф этиш” дегани бор. Агар фикрлар у ёқдан-бу ёққа сакраб юрса, қайсидир ташвишлар безовта қилса ёки режалар ёки умидлар безовта қилса – бундай шароитда идрокларни тақлид қилиб ўзлаштиришни амалга ошириб бўлмайди ва Джейнга бу ҳол енгиб бўлмайдиган тўсиқ бўлиб қолиши мумкиндай туюларди. Бир неча йил аввал қайсидир китобда...ҳа, бу Кастанеда эди – у ички диалогнинг тўхтатилиши мистик тажрибанинг ҳал қилувчи шарти эканлигини ўқиганди, лекин ўша пайтдаги барча уринишлари тамомила муваффақиятсизлик билан тугаган эди. Ички диалог қутурган от мисол бўлиб чиқди, ҳеч бўлмаганда икки сонияга ундан қутулишнинг иложи йўқ эди. Бу даҳшатли ҳол эди ва бундан ташқари Кастанедани ўқиган ва бундай муаммоларга дуч келмаган, ички сукунатни осонлик билан ҳис қилиш ва “йиғилиш нуқтасини силжитиш”ни уддалайдиган танишларига нисбатан ҳавас пайдо бўларди. Фақатгина бир йил ўтиб яна бир марта танишлари билан учрашганида у бирданига худди ўзига келгандай бўлди ва мана бундай гердайган тажовузкор “ҳашарот”ларда ҳеч қанақа “йиғилиш нуқтасини силжитиш” бўлиши мумкинлигини тушунди? Мана бу ўзининг муҳимлик ҳиссиётини ҳақоратланишидан қўрқиш билан, турли хил фикс-ғоялар билан ва бошқа-бошқа турли хил ахлат билан тўлиб-тошган мешларда яна қанақа “сукунат” бўлиши мумкин. Мана бу бўм-бўш картондан қилинган кўзлар ортида яна қандай ҳаёт бўлиши мумкин? Ҳозир бирданига у “ички сукунатни” келтириб чиқариш борасидаги машқларга бир дақиқа ҳам сарф қилмасдан (!!) у деярли бу нарсани уддасидан чиққанини фаҳмлади. Нима учун бундай бўлганлиги ҳам очиқ-ойдин эди. Чунки у бир йилдан ортиқ вақт давомида ҳеч кимга ҳеч нарса қарздор эмас, ҳеч ким олдида ва ҳеч нарса учун жавоб бермайди, ҳеч кимдан қўрқмайди, келажакдан қўрқувни бошидан кечирмайди, ўзига қизиқ бўлмаган ишни қилмайди ва фақат ўзига қизиқарли бўлган ишларни бажаради ва бу қизиқишлар жуда кучли бўлиб, ёритилган идроклар унинг ичида асаларидай ғижилашиб юришади, шу сабабдан агар бирорта одам нафақат эртаю кеч, балки тушида ҳам ташаббускорлик, қизиқишлар дунёсини, хуш кўришни, олдиндан лаззатланишни бошидан кечирса, ҳоҳлаган одаминг билан итаришсанг , тугатмасанг, ўз аъзойи баданингни чиниқтирса ва бундан роҳатланса ва ҳоказо ва ҳоказо бўлса, бундай одамда алғов-далғовли, хаёлдан кетмайдиган ички диалог қаердан ҳам бўлиши мумкин? У ерда бундай бўлмаслиги ҳам керак?
Джейн ана шу фикр орқали вужудга келган ойдинлик ичида гўёки сузиб юргандай эди: қизиқарли ҳаёт билан яшаётган одамда алғов-далғовли хаёлдан кетмайдиган ички диалог бўлиши мумкин эмас. Бу шундоқ ҳам тушунарли ҳаттоки далилларсиз тушунарли – очиқ-ойдин тамом-вассалом. Ярим йил олдин бўлиб ўтган бир воқеа эсга тушди. ЎшандаЭнди билан Лобсанг унинг ҳузурида қандайдир билетлар билан боғлиқ бўлган масалани муҳокама қилишган эди. Джейн қулоқ солди – гап яқинда базага келган ва бир оз вақт давомида ғўрлик аҳволига тушиб қолган бир одам тўғрисида эди. У ҳозир асл ҳолига қайтиб кун давомида ўзининг қизиқишлари билан шуғулланаётган экан. Лобсанг Эндидан ўша одамга билдирмай туриб жуда катта ният билан интилаётган жойига – қаергадик Чилининг жанубидаги жойга - билет олиб бера олиш имкониятини ва учиб кетиш олдидан ўша ерга учиб бориши мумкинлигини, уни у ерга киритишларини айтишни сўраётган эди. Бирданига буларнинг ҳаммасини айтиб қўйса у яна ғўрлик аҳволига тушиб қолиши мумкин экан. Энди ўшанда ғалати жумлани гапирди ва бу жумла Джейнга шунчаки ҳалати эмас, балки бесўнақай бўлиб кўринган эди, боз устига Энди ғайритабиий даражада интеллектуал жиҳатдан тараққий этган одам бўлгани учун бундай жумлани эшитиш ғалати эди. Энди ўшанда – йўқ, ҳозир ундай қилишни ҳоҳламайман, бунинг фойдаси йўқ, ҳозир нима учун шароит бундайлигини тушунтира олмайман – шунчаки шундай ойдинлик бор деб тушунтирган эди ва улар бошқа нарсалар тўғрисида сўзлаб кетишди. Бир неча дақиқадан сўнг Лобсанг қайтадан сўради – Агар ўша одам ғўрликдан қутулиш учун реал ёки ўзи ўйлаб топган тиришишларни амалга оширганида, лекин натижа барибир чиқмаган ҳолда барибир унга шундай совғани қилиш қилиш яхши бўларди деган маънода Эндига тушунтирди, чунки ўша ҳолда бу одам орттирадиган тажриба уни ўз ҳолига қайтариши мумкин бўларди. Бундай вазиятда ҳақиқатдан ҳам у ҳоҳлаётган нарсасини шундоқ ҳам олишини олдиндан айтиб қўймаслик мақсадга мувофиқ бўларди, акс ҳолда у бўшашиб фаол ҳаракат қилишни тўхтатиб қўйиши мумкин эди. Ҳозирги вазият эса бошқачароқ эди – бу ерда одам ғўрликдан қутулиб бўлган, у қизиқишлар билан банд бўла бошлаган ва бундай вазиятда у жуда ҳам ҳоҳлаётган нарсасини шундоқ ҳам олишини олдиндан билса у бўшашмаслиги, балки аксинча унинг қатъийлиги ва ҳаётдан олаётган лаззатини кучайтириши мумкин эди. Ҳозирда Джейн ўша пайтда Энди гапирган нарсани ўзи тамомила бошидан кечирди – у сўз ва далилларда ўзининг намоён бўлишини талаб қилмайдиган ойдинликни бошидан кечирди, гарчи бунинг устига ақл-идрокли ойдинликка эришиш истаги бор бўлган бўлса ҳам, у шунчаки юмшоқ ва мияга ўрнашиб қолмайдиган даражада эдики Джейн ақл-идрокли ойдинлик ЁИ ли ойдинлик бўлган тақдирда ҳеч қандай тиришишсиз пайдо бўлишига нисбатан ойдинликни бошидан кечирди. Бу яна битта кашфиёт эди – ақл-идрокли ойдинлик ЁИ ли ойдинлиги бор одамларда енгил ва табиий тарзда ўзини намойиш қилар экан. Кашфиётлар матрицали РНК даги занжирли рибосамалар каби бирин-кетин вужудга келарди. Шу пайт яна биттаси пайдо бўлди! Агар ақл-идрокли ойдинлик енгил кечмаса ва ЁИ ли ойдинликдан кейин ўз-ўзидан пайдо бўлмаса, бу фақат ЁИ ли ойдинлик сифатида бошқа нарса қабул қилинганлигини билдиради, масалан механик ойдинликка йўлдош бўлиб келадиган ақидавий фикрлар. Яна битта маржон бугунги ипга тизилиб қолди ва Джейн яна кулиб юборди – тажриба ҳали бошланмаган бўлса ҳам шунча кўп янгиликлардан хабар топди! Яна битта ойдинлик пайдо бўлди – ана шундан юмшоқ ва тиниқ роҳат-фароғат пайдо бўлди, томоғида лаззатланиш пайдо бўлди, юракда ҳам, шу заҳоти юракдан чап қўлига, кўкрагига, чап елкасига, томоғига қараб тилла иплар чўзилиб кетди – янги ойдинлик шундан иборат эдики, ўзингни идрок ларингни тадқиқот қилишнинг умумий хусусиятлари ана шулардан иборат бўлар экан – албатта юз фоиз бўлмаса ҳам тадқиқот пайтида пайдо бўладиган бир қатор кашфиётлар юзага келади. Яна битта ойдинлик шунда эдики, агар тадқиқот пайтида бутун бошли майда кашфиётлар вужудга келмаса, демак сен тадқиқотни бошқа нарсага нисбатан амалга ошираётган бўласан, масалан шахсий мағрурлик ҳиссиёти билан ишга туширилган механик фаолиятни ёки кўзга кўринган тадқиқотчи мақомини олиш истаги ва шунга ўхшаш бўлмағур истаклар сабаб бўлиши мумкин. Хаёлий жим-житликда бир оз ўтириб ва кашфиётлар кетма-кетлиги тугаганига ишонч ҳосил қилиб, Джейн яна тажрибага қайтди. Шамол унга нисбатан хуш кўришни бошидан кечираётганига ишончни келтириб чиқариш. Бу масала оддий эди. 140 тали ишончни келтириб чиқариш мураккаброқ эди. Энди бўлса – ана шу идрок ларни сақлаб туриш, шамолни тикилиб кузатиш, уни ҳис қилиш ва кутиш лозим эди.
Мана шу тақлидда Джомсомга орқасини қилиб ва Юқори Мустанг томонга юзини қаратиб ўтирганича Джейн шамолни учинчи марта кетма-кетига тикилиб кузатарди. Бу уч соат узоқ давом этди. Лекин Джейн интенсив ва чуқур шароитда яшаб ўтилган вақт билан йўқотилган, юзаки яшаб ўтилган вақт орасидаги фарқни ажрата оларди. Чарчаганлик – мана бу энг оддий ва энг кўрсатмали мезон эди. Ажабланарлиси шунда эдики, оддий одамлардан ҳеч ким менингча ишонмаслиги мумкин, лекин сенинг ҳаётинг қизиқишлар ЁИ лар билан тўла бўлса, чарчаганлик пайдо бўлмайди. Мана ҳозир Джейн ноқулай тош устида ноқулай аҳволда кучли шамол остида жазирама иссиқда уч соатдан бери ўтирибди ва ҳеч қандай натижа йўқ бўлса ҳам чарчаганликни сезмаяпти – йўқ, яъни умуман чарчаганликдан дарак йўқ. Шу пайтнинг ўзида у аниқ биладики, тажриба бор... – ҳаттоки ярим соат ана шу ерда ўтириш уни тамомила ҳолдан тойдирарди, бир соат эса мутлақо чидаб бўлмайдиган даражада бўларди – у чинқириб қочиб кетарди.
Чарчаганлик йўқ эди, чунки ҳаёти тўлиб-тошган эди. Олдиндан лаззатланиш, қатъийлик, дадиллик,ташаббускорлик, қизиқарли фикрлар, гипотезалар вужудга келади. Бунақанги интенсив ҳажмда хуш кўриш пайдо бўлаётганидан роҳатланиш юзага келади. Шодиёналик, ҳайвонийлик, алмашилиб келувчи метинлик ва ҳаттоки бир марта ишончни келтириб чиқаришни машқ қилиш вақтида бўшликнинг ўртадаги доирпаси пайдо бўлди. Ишончни келтириб чиқариш бўйича тиришишларнинг ўзи жуда ёқимли бўлади, худди олдинлари қайсидир сабабларга кўра эътибор бермаган қайсидир мушагингни машқ қилаётганингга ўхшаб.
Ҳозир натижадан дарак берувчи бирорта ҳам кўрсаткичнинг йўқ бўлганига қарамай, Джейн ўзини ҳайрон қоларли даражада дадил ҳис қиларди, “катталарга” ўхшаб деса бўларди, лекин ана шу катталар қанчалик ўлимтиклигига ишонч ҳосил қилганидан бери бундай қиёслаш долзарб бўлмай қолди... у ўзини жужа жиддий деб ҳис қиларди. Жиддийлик. Ўйинқароқлик ва қувонч, ҳайвонийлик билан ҳамоҳанг бўладиган ўша жиддийлик. Флориндадаги, Фоссадаги ва бошқаларда мавжуд бўлган ва у ҳавас қиладиган ўша жиддийлик. Майда типратиканларда ҳайрон қоларли даражада яшайдиган ўша жиддийлик. Ана энди шу жиддийлик унда ҳам намоён бўлмоқда, бундай ҳол жуда зўр эди. Бу сафар у шамолдан яна ҳеч қандай натижа ололмаса, жиддийликни кўп соатлаб бошдан кечириш ўз-ўзидан унинг ҳаётидаги оламшумул воқеа бўлади-ку! Бу вазият жуда тинчгина, иш орасида вужудга келди ва ҳозиргача унда ана шундай вазиятларга мос келувчи одатдагидай эмоционал кўтаринкилик руҳига йўқ эди. Кўзни юмиб “э,худойим” дегиси келмасди, шунчаки бўлиб ўтган воқеани тасдиқлаш – унинг ҳаётида ҳозиргина жуда, жуда аҳамиятли ҳодиса рўй берди – у ниҳоят жиддийликка эришишни уддасидан чиқди ва ЁИ лар тўғрисидаги китоблардан олган назарий маълумотларга кўра бу гўёки буғда юрадиган двигателни ички ёниш двигателига алмаштиргандай гап эди.
Джейн яна ва яна бундай бирликка ҳайрон қолди – тўла ойдинликда бош ўзгаришлар амалга ошаётган эди, катта аҳамиятли ёриб ўтишда, тўла осойишталик , ҳаттоки хотиржамлик, конструктив қатъият ва дадиллик – у ҳозир қилаётган ишни давом эттириш, ҳозир яшаётгандай яшаш.
Соат бешлардан ошганда қоронғу тушди ва Джейн бирдан ҳозир қилаётган нарсасига ўзига-ўзи ҳисобот берди – ахир бу ҳақиқий қаттиқ ҳужум эди-ку. Демка у қаттиқ ҳужумларни ҳам амалга ошира оларкан. Натижага эришиш истаги ҳам оддий истак эмас ва шунчаки кучли истак ҳам эмас – бу ҳақиқий циклон эди.
Бугун бошқа ҳеч нарса рўй бермаслиги аниқ бўлгани сабабли, Джейн шу билан якунлашга ва Джомсомга қайтиб боришга қарор қилди. Дарвоқе, нима учун айнан Джомсомга? Ахир Муктинатхга, бир марта бориб кўрган микро-маконга борса ҳам бўларди-ку. Кўпроқ ўша ерга боргиси келарди, чунки у ерда ўзимизникилардан кимнидир учратиш мумкин эди,лекин иккинчи томондан Джомсомдан шу ергача бир соатлик йўл, Муктинатхгача эса уч соатлик йўл эди. Умуман ҳоҳлаган тақдирда Джомсомдан ҳеч қаерга чиқмаса ҳам бўларди – ён бағирдан тепага чиқиб ўша ерда ҳоҳлаганингча шамолга кўз тикиб ўтираверасан – шамол у ерда етарли, фақат чангсиз.
Ўзининг истакларини тарозига солар экан у шамолни инерция бўйича кузатишда давом этарди. Фикрлагани боис тикилиб кузатиш мукаммал бўлмади ва бундан ташқари зим-зиё қоронғиликда бўялган шамол деярли ажратиб бўлмайдиган бўлиб қолди – фақат кучли тарзда ёйилиб кетган доғлар кўринарди холос, лекин... умуман олганда бу қизиқ ҳол эди – агар айнан ҳозир, кечаси ана шунақа “ёйилиб кетган шамолга” тикилиб кўрса-чи? Ахир ўрмон билан бўлган аҳволда кўзни фокусини тўғрилаш ёрдам берди-ку. Айтмоқчи... агар кўзни фокусини тўғрилаш ёрдам берса, демак... яхши фокуси тўғриланган кўз билан қараш кўпроқ халақит беради шекилли... бу эса шу деганики, қояга ёки ўрмонга ёки шамолга қарашнинг ўзи кўриш функцияси сифатида аҳамиятга эга эмас, у фақат чалғитади, агар фокуси тўғриланган кўз идрокларни тақлид қилиб ўзлаштиришга ёрдам берса, бу ҳол объектларни фарқлашдан иборат бўлган кўз функцияси ушбу ҳолатда иккиламчи эканлиги тўғрисидаги гипотеза фойдасига иш беради, шунинг учун “кўриш” - кўзнинг ягона функцияси бўлмасдан, бошқа функцияси ҳам бор бўлиб, унинг ҳисобига тоғ ёки ўрмоннинг идрокларини “илғаб олиш” ва унинг ҳисобига одамнинг кўзига қараб туриб унинг тўғрисида шунчалик кўп маълумот айтиш мумкин бўлади. Шу пайтда айнан шундай бўлди ҳам. Қандайдир хира-оқиш, нам нарса сезилди. Бир лаҳзага пайдо бўлди ва йўқолди, лекин бўлгани аниқ эди, ҳа аниқ эди. Яна бир марта. Джейн мутлақо диққат-эътибори бир жойга тўпланган эди, худди бу унинг идрок ларни тақлид қилиб ўзлаштиришдаги учинчи эмас, бир юз учинчи тажрибаси бўлганидай – ҳеч қандай ҳаяжонланиш, ҳеч қандай чалғитувчи фикр-хаёллар – у шунчаки бир ерга тўпланган ишонч ва хуш кўриш, тажрибани охиригача етказиш қатъияти мужассамлашган бир гувалачага айланди. Яна у пайдо бўлди. Худди кўринадиган образ сингари, лекин образ эмасди. Йўқ, албатта образ бор эди – хира, оқиш-сарғиш, бир оз нам, ҳатто худди структуранинг образи ҳам бордай эди – мия кўринишидаги ғордаги халқобларга ўхшаш, лекин бу образлар – бу деярли янги идрок нинг автоматик равишдаги йўлдошлари эди – худди пайдо бўладиган сўзларга ўхшаб – табиий йўл билан янги идрок билан ҳамоҳанг бўладиган тавсифлар пайдо бўлади – сўз кўринишида ҳам, образ кўринишида ҳам. Чақмоқ кетидан чақмоқ. Яна пайдо бўлди. Оқиш-сарғиш ранг, худди кўриниб тургандай, гарчи аслида унинг кўзлари ҳеч нарсани кўрмаётгани мутлақо равшан эди. Шунчаки аниқ образ – шу сабабли бу идрокни “оқиш-сарғишлик” деб атаб бўлармикан? Бир неча марта талаффуз этди. Йўқ. Оқиш-сарғиш ранг – бу бор-йўғи ёрдамчи образ, лекин у янги идрок билан сезиларли бўладиган даражада ҳамоҳанг эмас. Айнан ўша сўз, ўша образ топилса, ҳамоҳанглик аниқроқ, равшанроқ бўлади. Нам оқиш-сарғиш қандай нарса бор? Нима учун айнан нам ва нима учун мияга ўхшаш стркутураларнинг шаклида бўлиши керак? Бу нарсани у қаерда кўрган эди? У ерда сув бор эди – шунинг учун нам, у ерда мияга ўхшаш бир нарса бор эди... мияга келсак – фақатгина ғор бўлиши мумкин, ҳа, ўша сталактитлардаги халқобларга жуда ўхшайди, лекин нам... у ерда сув фақат пастда, қудуқда бор эди ва ҳеч қандай оқиш-сарғиш нарса у ерда йўқ эди, лекин образ турли хотиралардан ташкил топиши мумкин, шунинг учун... бассейн. Тепаликдаги бассейн – у ерда сунъий грот ичида сув ҳам бор, гумбазининг ранги ҳам оч, лекин унчалик ўхшамаяпти. Джейн ана шу образларни ва сўзларни бирма-бир текшириб чиқаётганида у жуда диққат билан тикилиб кузатишни тўхтатмасликка ва ўзини ўша чақмоқлар пайтидаги ҳолатини эслашга ҳаракат қилди. Яна бир чақмоқ. Образ йўқолди ва сўз ҳам йўқолди. Қаердадир яқин атрофда... Бош бино ичидаги майда ҳовуз – нам, ҳа, атрофидаги бордюр оқиш-сарғиш рангда эди, ҳа, яна чақмоқ ва ҳар битта чақмоқ билан шундай ғиссиёт пайдо бўлардики, худди у ердан ҳам қандайдир тирик мавжудот ёриб кирмоқчи, йўл қидириб топмоқчи, пайпаслаб деворни боши билан сузмоқчи бўлгандай,ана шу ҳиссиёт шамол – унга қараб ёрилиб кирмоқчи бўлган тирик мавжудотлигига бўлган ишончни кучайтирди, яна чақмоқ! Бордюр, намлик, оқиш – сарғиш ранг – яқин қолди... бордюр... мармардан қилинган... мармар,мармар,мармар. Нам тортган оқиш-сарғиш мармар. Мармар. Мана у. Мана у, блядь! Энди позитив ҳис-туйғуларнинг хуружидан хавотир олмаса бўларди. Мармар! Джейн ҳозир худди мусиқадай янграётган бу сўзни роҳатланишнинг тимсоли сифатида талаффуз этарди, мармар,мармар,мен “мармарлик”ни топдим, мен энди шамол – мармарли эканлигини билдим, яна битта эшик очилди ва мен унга кираман, шамол эса менинг ичимга киради, ҳаммаси мана энди бошланаяпти.
<<Бўлим 18 Бўлим 20>>
