"Қаттиқ дарёлар, мармар шамол"

Бўлим 13

Аэробус бир меъёрда ғўнғилларди. Андрей уларни овқатланишганига бир соат бўлганига қарамай у ҳалигача зерикмаганини бирдан тушунди! Бунга сабаб унинг ёнида Йолканинг ўтиргани эмасди, шунчалик умрида биринчи марта унинг ичида давом этаётган ҳаёт шунчалик мазмунга бой бўлиб кетган эдики, ҳеч нарса билан шуғулланмай бир вақтнинг ўзида қизиқарли тарзда яшаш мумкин эди. Бу ҳайрон қоларли даражада эди. Бу ўзига хос жозибага эга бўлган ғалати эркинлик эди – унинг лаззати бирор нарсага – билимгами ёки мол-давлатгами ёки бирортаси билан алоқа қилишгами ва ҳоказо - эга бўлишдан вужудга келадиган эркинликнинг лаззатига ўхшамасди. Андрей ҳозирги пайтда унинг ҳаётини қизиқарлироқ қилиб турган омилларнинг “ҳисоб-китобини” қилиб кўришга уринди. Биринчиси – Йолканинг кетидан кузатиш. Бу ҳар ҳолда муайян фаолият эди ва Йолканинг бу ерда бор-йўқлигига боғлиқ эди. Ҳимолойга бўладиган саёҳат борасида олдиндан лаззатланиш – у Ҳимолойнинг бор-йўқлигига ва улар у ерга учиб бориши ёки учиб бормаслигига боғлиқ эди, нима бўлганда ҳам бу эркинлик қайсидир маънода етишиб бўлмайдиган очиқ сифатга эга эди ва бу сифат ҳеч нарсага боғлиқ эмасди. Ахир Ҳимолойга бўладиган саёҳат борасида олдиндан лаззатланишини бу саёҳат яқин орада бўлмаслигини билган тақдирда ҳам амалга ошириш мумкин эди-ку. Андрей худди ўзини Москвага учиб кетаётганини, Ҳимолойга бўладиган саёҳат эса бўлган тақдирда ҳам яқин орада эмас – ўн йиллардан кейин бўлишини кўз олдига келтирди. Кўнгил совиш рўй бермади, лаззатланиш интенсивлиги камайди, лекин кўпга эмас. Ана ўша етишиб бўлмаслик ва очиқликнинг сабаби ҳам шу бўлса керак.

Угдан кейин – болалар билан бўладиган бўлғуси машғулотлар борасида олдиндан лаззатланиш. Бу машғулотлар аллақачон ўзи учун машғулотларга айланиб бўлган эди – қизиқишлар сони кўпайиб кетди, Андрей денгиз оқимлари чизмасининг ёки глюкозо-аланин циклининг, синхрофазотрон тузилишининг ёки нанотрубкалар асосида қурилган космик лифт ишлашининг турли технологик жиҳатларининг ёки Ойда шаҳарлар қуришнинг истиқболларининг ўзига хос хусусиятларини ўрганиб чиқишга соатлаб вақт сарф қиларди. Болаларни ҳамма нарсага кетма-кет ўргатиб, унинг ўзи ҳам ҳамма нарса билан қизиқадиган бўлиб қолди – унинг қизиқишлари мисли кўрилмаган даражада ўсиб кетди ва ҳозирнинг ўзида у Деникиннинг “Россия исёнининг тарихи” билан Солониннинг “22 июнь” китобларини қайси бирини ўқишни билмай ёрилиб кетаётганди. Ёки Лависс билан Рэмбони очсамикан? Ёки бета-аланин қандай пайдо бўлишини аниқлаштирсамикан, ахир унга углеводород гуруҳидаги водород атоми қандай қилиб марказий углеродга кўчиб ўтиши тушунарсиз бўлди, ахир углероднинг валентлиги бор-йўғи 4 га тенг бўлса... балки аминогуруҳ ўз навбатида углеводород гуруҳидан кетиб қолган водород ўрнига кўчиб ўтар? У ҳолда ҳаммаси ўз ўрнига тушади... шу пайтнинг ўзида интернетга кириб ўз тахминларини текшириш истаги туғилди.

Истаклар рақобати, ўрнатилган одатлар ва қўрқувларга қарамай нафақат ноқулайликлар туғдирарди, нафақат бир пайтлар буридан эшагини ва унга ўхшамоқчи бўлганларни чарчатгандай асабга тегарди ва чарчатарди, балки бунинг акси – ғалати тарзда шаҳват уйғотарди ва ҳаттоки лаззатланиш пайдо бўларди... худди баданда, қаердадир томоқ томонда лаззатланиш пайдо бўлгандай... йўқ... ҳа, томоқда ва яна кўкракнинг юқори қисмида бир нарса ўйинқароқлик ва майингина ёқимли тарзда юмалаб юрарди ва қитиқларди.  Бу лаззатланишдан шу даражагача паст томонга ҳам таъсир қилардики, у пайтда асбоб ёқимли равишда кутилмаганда шишиб кетарди. Бу ёқимлилик одатдай бутун зўрайиш унинг ўзида мужаммассамлашган пайтдагидай эмас, бошқача бўларди, яъни пастда чуқурликдан ташқарига қараб йўналган бўларди. Бундай вазиятда у олдиндан оқизиб юборишдан қўрқмай узоқдан-узоқ итариши мумкин эди.

Андрейнинг нигоҳи Йолканинг тиззаларига тушди ва Йолка унинг устида ўтириб уни ўша ерда, уммон қирғоғида клёво итарган пайтини эслаганида унинг асбоби янада таранглашди. Хўш, яна нима? Яна бирор нарса бормиди. Ҳа, айтмоқчи ана шу лаззатланишнинг ўзи – бу ҳам унинг ҳаёти тўлиб-тошганлигининг бир қисми-ку. Роҳатланишни бошдан кечириш бу қизиқарли нарса ва у қандай мавжуд бўлиши ва ривожланишини тадқиқот қилишга бўлган тоза илмий қизиқиш маъносидагина эмас, балки ҳайрон қоладиган бошқа томони бор - фақатгина ана шу роҳатланишни бошдан кечириш фактининг ўзи уни шундай ҳолатга олиб келардики, унинг ҳаёти худди бир оз қуюқроқ, оч рангдаги суюқликдай жуда интенсив равишда тўлиб тошгандай эди.

   Бунинг устига мавжуд истаклардан ташқари яна қанақадир истаклар бор эди, лекин қанақалиги тушунарсиз эди. Қизиқ... Бирор бир муайян нарсани истасанг, доим шундай бўлган, у бир бошқа гап, бу ерда эса... Андрей қотиб қолди ва ўзининг бошидан кечираётганларини англаб етишга киришиб кетди, ва бу ўз-ўзидан қизиқарли эди – мана сенга! Яна ҳаётни тўлдириб турган жиҳатлардан бири бу кузатиш жараёнининг ўзи эди. Худди қўриқхонадаги қуюқ чакалакзор ичида ўтириб ҳайвонларнинг юриш-туришини, бир пайдо бўлиб яна йўқолиб қолишини – идрокларни ўзини, ҳис-туйғуларни  кузатишнинг ўзи ҳаётнинг тўлиб-тошганлиги ва қизиқарли эканлигини ифода этади. Олдинлари қандай бўлар эди? Олдин бундай бўлмаганми? Ҳозир кузатиш мумкин бўлган ҳайвонлар олдинлари йўқмиди? Йўқ, қўриқхона олдин бўм-бўш эди. У олдинлари аниқ шундай бўлмаганлиги эсида, лекин аслида қандай бўлган? Бир талай жўшқин идрок лар нинг қоришмаси орасида зерикиш нималигини кўз олдига келтириш ғалати эди! Зерикиш каби ўта беъмани ва ўлимтик нарса йўқ бу дунёда. Зерикиш бу ўлим. У ҳам ўлиш мезони, сенинг ҳаётинг фожиаларча синиб бўлгани, нишабликка қараб кетгани белгисидир, ва зерикишни ўзини бошдан кечириш ўлим билан баробардир.  Андрей олдинлари мисол учун автобус ёки электричкада кетаётганида зерикишдан қандай қилиб азият чекканини эсласа, бадани жимирлаб кетарди. “Вақтни ўлдириш” учун арзон кроссвордлар, детектив китоблар сотиб олганини эслади. Охуеть! Ахир одамлар ҳам ана шундай яшайдику, агар воқеаларнинг бир-бирига тўғри келиб қолиши бўлмаганида... ваҳимадан баданини қора тер босди. Ахир воқеаларнинг бир-бирига тўғри келиб қолиши бўлмаганида у ҳозир ҳам ана шундай мурда аҳволида бўларди. Лекин узоқ вақтга ана шундай  мулоҳазаларга чалғиш одамга ёқмайди – ундан ҳам қизиқроқ нарсалар бор эди. Ахир қандай қилиб у бирор нарсани ҳоҳлаши, лекин нимани аниқ ҳоҳлашини билмаслиги мумкин? Бу савол уни айни пайтда жуда қизиқтирарди, ҳаттоки тиззаларга қараб бақрайиб туриш ҳам одамга унчалик хуш ёқмасди. Потенция ичидаги истакми? Истакни бошдан кечиришга тайёрликми? Истакни бошдан кечиришга бўлган ҳоҳишми? У гўё ҳамоҳангликни топишга ҳаракат қилиб ўзини у ёқдан бу ёққа ташларди. Бу сўз бирикмалари маъно жиҳатдан бир-бирига яқин эди. Афтидан охиргиси аниқроқ эди: истакни бошдан кечиришга бўлган ҳоҳиш. Шунингдек уларни бошдан кечиришга тайёрлик. Жуда ажойиб, тириклаштирувчи ҳолат. Унинг таъсирида тўғри маънода ўтиргинг келмасди, ўрнингдан сакраб туриб атрофга югуриб, сакраб, ўқиб, ёзиб юргинг келарди – гўёки унинг истаклари намоён бўлган ва унга таниш бўлган ҳамма йўналишлар уларни амалга оширишни бошлаш учун эмас, балки шунчаки уларнинг борлигини сезиб туриш учун ҳозирги пайтда бир оз бўлса-да озуқа олиб туришгандай эди. Бу худди... ўз аъзойи-баданингни ҳис қилишдай эди! Мана ҳозир мен ҳам қўлимни, оёғимни, бармоқларимни, асбобимни сезиб турибман, лекин уларни фаол ҳаракатга келтиришни ҳоҳламаяпман – сезиб туриш ва ҳаракатланишни ҳоҳлаш  одамга хуш ёқади ва мен аъзойи-баданимни микроҳаракатлар эвазига ҳис қиляпман. Истаклар аъзойи бадани! Бу фикр табиий умумлаштириш сифатида ўз-ўзидан пайбо бўлди. Менда истаклар аъзойи-бадани бор. Мен уни сезаман – ҳаммасини, бутунлигича, худди аъзойи баданимни ҳар бир қисмини сезаётгандай. Бунинг ҳаммаси истаклар “микроҳаракати” туфайли рўй беряпти. Охуеть қилса бўлади! Андрей ортиқча ўтира олмади, Йолкани қўлидан ушлаб олиб ва ўз-ўзини гапини бўлиб, унга очиқ-ойдин бўлган ҳамма нарса тўғрисида гапира бошлади. ана шу нарсаларни тушуна оладиган, бу нарсалар аллақачон маълум бўлган бир одамнинг сенинг ёнингда бўлиши шунчалик охуительно эдики  - Андрей негадир бунга шубҳаланмасди, бир сонияга скептик фикр унинг миясига ўралашиб олди – унга ҳақиқатдан ҳамма нарса тушунарлими ёки у фақатгина мулойимлик билан тинглаяптими?

Бу фикр унчалик хавфли ёки дардчил эмасди – у бор-йўғи қолган фикрлар билан бир қаторда эди – бошқа соғлом ва равшан фикрлар орасидаги яна бир соғлом фикр эди. Агар у пассив ҳолатда, эшитилганни ўз тажрибаси билан солиштириш имконияти бўлмаган ҳолда эшитаётган бўлиб чиққанида... йўқ, умидсизлик юзага келмади! Янги истак юзага келди – тушунтириш, янада батафсилроқ гапириб бериш, ҳис қилишга ёрдамлашиш, ўргатиш, ўртоқлашиш каби истак юзага келди. Ўргатиш ва ўзидаги борини бериш – бу охуительно эди, бу идрок ларнинг янги оламини, хуш кўришларнинг хуружини, шуҳратпарастлик негизида мавжуд бўлган оғриқсиз орзу-умидлар хуружини, бор кучини сарф қилиш ҳиссиётини юзага келтирди. Андрей Йолканинг ана шундай тажриба эга бўлмай қолиши мумкинлигини фараз қилганида бир сонияга ҳам, блядь, бир сонияга ҳам  ўзидаги мағрурликни ёки ундан устунлик ҳиссини сезмаганлигини тушуниб етганида сал бўлмаса нафаси ичига қайтиб кетай деди.  Бу даҳшатларча аъло даражаги туйғу эди, ана шу мағрурлик ёки устунлик ҳиссиёти у ҳозиргина бошидан кечирган ҳис-туйғуга нисбатан қандайдир совуқ-ёпишқоқ, жирканч, заҳарли эди. Буни қандай аташ мумкин – ёрқин хуш кўриш, жонини фидо қилиш, ўзидагини бировга бериш истаги, гапириб бериш, тушунтириш, бунга бир ёки икки соат вақт ажратиш – гар унга қизиқарли бўлса нима фарқи бор, ахир у Йолкага ўзи бошдан кечирганларини, ўзини забт этган нарсалар тўғрисида гапириб беради-ку... Бу садоқатдир! Тўппа-тўғри, блядь, бу садоқат. Садоқат. Клёво. Мана бу ҳаётни нафақат тўлақонли, балки бўғзига сув тиқилгундай даражагача тўлдирадиган, чийиллагунча, бутун дунёни остин-устун қилиш истагигача тўлдирадиган нарсадир. Бу нарса аъзойи-баданнинг, фикрларнинг ва ҳиссиётларнинг мутлақо ҳаракатсиз ҳолати билан ҳамоҳанг бўлади. Блядь. Бунинг учун яшашга арзийди. Бу қолип. Шундай бўлса-бўлар. Бунинг учун айнан яшашга арзийди. Бу қолип. Нима фарқи бор? Бунинг учун яшашга арзийди. Бу ҳаттоки мақсад эмас, бу ҳаётнинг ўзидир, бу ҳаёт оқиб ўтадиган ўзаннинг айнан ўзидир. Бу қолип. Жин урсин, бу шунчалик охуительний.

- Вақтичоғлик қилмоқчимисан? – Йолкани унинг ёнидан туртди.

- Яъни?

- Қўшнимнинг юзига қараб тур.

Йолкадан ўнг томонда чала уйқу, чала уйғоқ ҳолатда ёки малайлик, ёки хитойлик ўттиз яшар бир йигит ўтирарди. У йигитга қараб ўгирилди ва унинг қулоғига бир нима деди. Уйқу аломатлари унинг юзидан бирланига ғойиб бўлди ва у ёғочдай қотиб қолди. Йолка яна бир нима деди, у эса жавоб берди. Ярим дақиқадан сўнг Йолка Андрейга қараб юзланди.

-                      Менга унга сўришим мумкинлигини айтдим. Шу ернинг ўзида. У Сингапурдан экан ва менга жуда қшрқишини ва уялишини айтди. Мен эса қўрқадиган ҳеч нима йўқ дедим – чироқ ўчирилган, биз унинг оёғига кўрпа ташлаймиз ва мен худди унинг тиззалари устида ётгандай бўламан. У эса уялаётганини ва қшрқаётганини таъкидлади, лекин бу нормал ҳол – бундай ҳам позитивроқ реакцияни кутиш амри маҳол эди, шунинг учун ҳаракатимни бошлайман.

Йолка кўрпани олди ва оёғини Андрей устига, бош томонини эса сингапурликнинг тиззасига қўйиб ётиб олди.

-                      Ҳа, айтиш эсимдан чиқибди, - деди у бошини кўрпа тагидан чиқариб, - мен унга сен менинг йигитим эканлигингни ва мен сўришни яхши кўришимни билишингни, мен ҳозир уникини сўришимни ва менга ёқимлироқ бўлиши учун сен менинг оёқларимни силаб туришингни айтдим.

Энди Андрей бир оз ёғочдай қотиб қолди. Уларнинг иккаласи – у ҳам, сингапурлик йигит ҳам ўз кўзларини қаерга яширишни билишмасди., шунинг учун аҳмоқона равишда ҳаракатлардан бир оз қимирлаб турган кўрпага тикилиб тураверишди. Беш дақиқадан кейин Йолка кўрпа тагидан чиқди ва ўтирди.

-                      Тугатди, - деди у, лабини ялаб. – Уникини менимча умрида биринчи марта сўришган шекилли, шунинг учун узоқ вақт чидади. Мард экан. Энди тескарисига.

У оёғини қўшнисиникига қўйди ва у итоаткорона уларни ушлаб олди. Андрей ойна олдида ўтиргани учун Йолка кўрпа билан ўраниб ўтирмади. Кўзининг қири билан Андрей сингапурлик йигит мулойимлик билан улар томонга қарамаётган эди. Шундай бўлса ҳам унга ҳам хотиржамроқ бўларди.

Катманду паст бўйли патриархал шаҳарча бўлиб чиқди.Тамэль – туристларнинг тўпланадиган жойи бўлиб, етарли даражада шинамгина эди, бироқ улар шу жойдан бир оз узоқроққа бориб жойлашдилар – жуда ҳам шинам,лекин жуда ҳам қиммат бўлган отелда жойлашдилар.

-                      Умуман ҳақ тўламаймиз, - деб тинчлантирди Йолка. – Бу отел фондга тегишли ва бўш ўринлар кўп. Декабр – мавсум пайти эмас ва отел юз фоизга тўлмайди.

Катмандудаги декабр ойи Россиядаги декабр ойига сира ўхшамас экан. Кўй ойлик ғамгин кўримсизлик, аъзойи баданни тешиб ўтадиган шамоллар ва суяк-суягинггача ўтиб кетадиган совуқлар ўрнига кундузи бу ерда юмшоқ ва деярли жазирама қуёш чиқиб туради, шу сабабдан шиппак, шорта ва футболка кийиб юриш ҳар жиҳатдан қулай ҳисобланарди. Қуёш ботгандан сўнг сезиларли даражада совуқ тушарди, лекин полартекдан қилинган куртка, узун шим ва кроссовка кийиб олса яна иссиқ ва клёво бўларди.

-                      Декабр ва январ - бу ерда Непалда энг совуқ ойлар ҳисобланади. – деб изоҳ берди Йолка.- шундан кейин баҳор бошланади, ёзда уч ой кетма-кет ёмғирлар мавсуми бўлади, лекин одатда кечалари ёғади, шунга қарамай барибир иссиқ бўлади. Кузда яна иссиқ ва қуёшли кунлар бошланади.

-                      Ҳозир ҳам қуёшли-ку!

-                      Ҳа, иқлим жуда зўр, шунинг учун биз бу ерда кўпинча тўпланамиз.

-                      Шу ерда Катмандуда дарс берамизми?

-                      Йзқ, катмандуда ҳам бизнинг курслар мавжуд, лекин сен Тэнгбочеда ишлайсан. Қолаверса биз шу ерда эканмиз... “ўқдай отилиб чиққан” болаларни кўргинг келяптими? – Синчков назар билан қаради унга Йолка.

-                      Кимга отилган??

-                      Кимга эмас, шунчаки “ўқдай отилиб чиққан”. Бу шундай болаларки, улар курсларнинг ўтиши жараёнида шу дажаражада қизиқиб кетишган бўладики, биз уларни мактаб-интернатга йиғиб яна қўшимча ўқитамиз. Кейинчалик улар сертификатимизни олишади. Бу сертификат Непалда ва фақатгина Непалда эмас, жуда юқори баҳоланади, шу сабабдан келажакда улардан кимдир фан соҳасига ёки бизнесга ёки бошқаришга ўзини уради, кимдир эса бизга ишлашни ўзига эп кўради.

Мактаб Катманду водийсидан ташқарида жойлашган бўлиб, машинада уч соатлик йўл масофада, катта тибет монастири ҳудудида жойлашган эди.

- Бизда улар билан симбиоз бор, - деб тушунтирди Йолка. – Биз уларга ижара, яшаш, овқат ҳақини тўлаймиз, уларга эса катта бўлмаган пул ҳам жуда зарур, бундан ташқари бизнинг туяқушлар ва роҳиблар жуда ҳам бир-бирини топишишган.

- Туяқушлар?

- Биз олдимизга жуда кичкина ёшда келган, “ўқдай отилиб чиққан” ва бизнинг мактаб-интернатларда қолиб, шу ерда катта бўлаётган болаларни шундай деб атаймиз. Бундан ташқари типратиканлар бор, лекин улар бошқача...

Ундан бу ёғига, типратиканлар мавзусига Йолка эътиборини қаратмай қўя қолди.

Интернат билан қўшилиб кетган монастир ҳақиқатдан ҳам ёқимли, тинчлантирадиган ва бир вақтнинг ўзида тетиклаштирадиган тассурот қолдирарди. Сарғиш-тўқ-қизил рангли кийим кийган ва кулимсираб турган роҳибларнинг чеҳралари ёш ўғил ва қиз болаларнинг броун ҳаракатига ўхшаш ҳаракатлари билан жуда ҳам уйғунлашган эди. Бу болалар орасида Андрей ўз таажжубига европалик болаларни ҳам кўриб қолди.

-                      Ҳа, биз бу ерга болаларни турли давлатлардан олиб келамиз. Нима қилибди – бу ерда жуда зўр-ку..., - деб тушунтирди Йолка.

Бу ерда ҳақиқатдан ҳам жуда зўр эди – ҳовлида ҳам, монастир атрофида ҳам, салқинва қуёшли ўқув хоналарида ҳам асосан осойишталик ҳукм сурарди ва дафтар ҳамда китобларнинг шатир-шутури эшитиларди холос. Андрей бундай шароитларга кўникмаган эди.

-                      Мен бунга кўникмаганман. Менинг дарсларимда одатда шундай ғала-ғовур бўладики! Бу ерда эса интизом бор экан...

-                      Бу интизом эмас, - деб тўғрилади уни Йолка, синфхонадан чиқаётиб. – Бизда интизом йўқ. Интизом куч билан босиб туриш учун керак, бизда эса бировни ва бирор сабаб билан куч билан босишга ҳожат йўқ – болалар бу ерга уларни мажбуран олиб келганликлари учун эмас, балки бу ерда уларга ўлгудай қизиқарли бўлганлиги учун келишган. Олдинига улар бу ерга ҳаммасидан кўра етиб келишни орзу қилишган, кейинчалик эса ҳаммасидан кўра бу ерда қолишни орзу қилишган. Бу ерда у ёқ-бу ёққа елиб-югуриб, вақтичоғлик чилиш учун уларга вақт етарли бўлади, шунинг учун улар бу ерда ўз қизиқишларига тўлалигича бериладилар.

Улар яна синфга киришди ва Андрей ҳозиргина эшитганлари билан хаёлан рози бўлди – туяқушлар ҳақиқатдан ҳам дарсда айтилаётган гапларга жуда қизиқиб қулоқ тутишарди ва ўқув материалини шу заҳотиёқ ўзлаштириб олардилар. Эркин мунозаралар бирданига пайдо бўлиб, ҳамма нарса очиқ-ойдин бўлганда ва мавзу яна давом эта бошлаганида бирданига тугатилар эди. Ҳа , фарқ бениҳоя катта эди. Олдинига Андрейга айнан шу ерда – ана шу тирик қизиқиш муҳитида дарс бергиси келди – лекин кейинчалик у бундай ролга ҳали тайёр эмаслигини тушунди, чунки болаларнинг саволлари етарли даражада жиддий ва ўткир эди, шунинг учун ўқитувчидан фақатгина ўз мавзусига тегишли бўлмаган билимларни ҳам талаб этарди.

-                      Сен бундай қила олмас эдинг, - деди гўё уни фикрини билиб олгандай Йолка. Бундай деб у қайсидир болакайнинг кутилмаган саволига айни пайтда жавоб бераётган ўқитувчига қараб имлади.

-                      Ҳа, лекин мен буни ҳоҳлайман!

-                      Ҳоҳласанг – ўқи!

-                      Ўқияпман!

-                      Ўқийвер...

Шу пайт Андрей олдинига кўзи илғамаган, табиий туюлган бир жиҳатга эътибор берди – баъзи бир болалар қип-яланғоч ўтиришарди!

-                      Бу ерда яланғоч юриш расм қилинганми? – деб шивирлади у чамаси сакииз яшар яланғоч болага ишора қилиб. Унинг ёнида эса ўғил болага ўзининг сонларини тегизиб худди унга ўхшаб яланғоч битта қизча ҳам ўтирарди.

-                      Бу ерда кимга қанақа юриш ёқса, шундай юриш расм бўлган. Ўқитувчилар албатта роҳибларни хижолат қилмаслик учун кийиниб юришади, болалар эса ҳоҳлаганича.

-                      Зўр..., - Андрей шундай деб жавоб бера олди холос. – Эҳ мени ҳам ёшлигимда ана шундай мактабга олиб боришганида эди!

-                      Э-ҳе, сен унда фақат қизларга бақрайиб ўтирган бўлардинг...

-                      Фақат эмас. Мен айтмоқчи эдимки, фақатгина қизларга эмас, - деб жилмайди Андрей.

Коридорда бир қатор китоблар қўйилган токчали жовонлар бор эди. Бу китоблар орасида ташқи кўринишдан бир хил бўлган, фақат китобнинг тикилган жойидаги босиб солинган нақши билан ажралиб турган “XXVаср дарсликлари” ажралиб турарди. Андрейга бундай нашрларни олдинроқ кўриш насиб этганди. Биринчи дуч келган жилдни қўлига олиб, у китобнинг ичи қўл билан ёзилган – турли хил рангдаги ва турлича ҳуснихат билан ёзилган ҳар хил белги ва ёзувлар билан тўлиб-тошганлигини аниқлади. Худди атайлаб шу мақсадда  китоб матнининг ўзи тўрттала томондан ҳам қисилган эди, шу сабабли китоб варағи майдонининг ярмидан кўп бўлмаган жойини эгалларди. Юзаки ўқиб чиққанда ёзувлар етарли даражада асосли эди – интернетдаги алллақайси ресурсларга ссилкалар, тузатишлар, қўшимчалар, мисоллар, тушунтиришлар.

-                      “Дарсликлар”нинг чекланган нашрини ички фойдаланиш учун босмадан чиқарамиз, чунки бундай қилиш қулай – китобни олиб уни варақлаб, қайси белгилар қўйилганлигини кўриб чиқиш учун қулай. Бу ерга ўзгартиришлар киритадиган ҳар бир кимса уни е-мэйл бўйича муҳаррирлик гуруҳига юборади, ва одатда у матннинг электрон кўринишига киритилади ва кейинги нашрда асосий матнда қатнашади. Лекин баъзида сайтдаги электрон кўринишни ўқигандан кўра мана бундай китобларни ўқиш қизиқроқ бўлади, - деб тушунтирди Йолка. – Китобни ўқиётган ва унда ўзгартиришлар қилаётган одам одатда китобнинг охиридаги махсус варақда ўзи тўғрисида маълумот қолдиради. Мана масалан, - деди Йолка тўқ-қизил рангда ва майда қилиб ёзилган ёзувларга тикилиб, - ҳозир текширамиз бу ким бўлган экан.

Китобни охирини очиб, у ана шу рангдаги намунани ва ҳуснихат билан дастхатни топди.

-                      Хў-ў-ў-ш... Бу Мишель Фор экан. У бу китобни... йигирма икки йил аввал ўқиган экан! Бақувват китоб эканми, - Йолка ҳурмат билан китобни қўлида айлантирди..

У ҳақиқатдан ҳам мустаҳкам қилинган эди.

- Яна икки юз йил хизмат қилади, ундан кам эмас. Мен айтмоқчи муаллифни танийман. Бу Тарденнинг ўқувчиси ва у ҳозирги пайтда бизда Чилида ишлаяпти.

-  “Бизда” дегани у ҳам курсларда дарс беради деганими?

- Йўқ, “бизда” дегани бу... умуман олганда бошқа нарсани билдиради.

- ҳозирги пайтда дарсликлар ёзиладими?

- Албатта! Фан олдинга интиляпти, бизнинг ўзимиз ҳам бунга кўп кучимизни сарфлаяпмиз. Ёзиляпти, ёзилганда қандоқ...

- Мен баъзиларини сайтдан ўқигандим, - деб гап қўшди Андрей мамнуният билан. – У ерда ҳамма нарса аста-секинлик билан , шошилмасдан, бутун тафсилотлари  билан тушунтирилгани менга ёқади – тез бўлмаса ҳам, шу туфайли ҳамма нарсани тушуниб етасан ва бундан кейин ўқишни давом эттиргин келади.

- Бизга тез бўлиши керакмас, - йўл-йўлакай қандайдир яширин маъно билан деди Йолка ва бу яширин маънони Андрей илғаб ололмади, лекин сўраб олишни ҳоҳламади, боз устига унга тезроқ билишнинг кераги ҳам йўқ эди. – ҳақиқатдан ҳам мана шундай китоблар бўйича секин-аста сурилиб, ҳаммасини тушуниб борганинг анчагина одамга хуш ёқади – бунда ўзингни қасридаги ўчоқсимон уй печкаси олдида ўтирган ўн саккизинчи асрдаги қайсидир олим-оқсуяк қилиб сезасан. У ўтириб олиб шошмасдан... кемиради, нима эди-я, нимани кемирарди... худо билади, умуман ўзининг тадқиқотларини ўтказиб ҳеч қаерга шошилмайди, ва гоҳ электрни кашф қилади, гоҳ магнетизмни, гоҳ лазерни... айтмоқчи лазерни бирмунча кейинроқ ва шахсий қаср муҳитида топишмаган шекилли.

 Китобни қўлида ушлаб туриб, Андрей уни жойига қўйиб қўйди ва шу заҳоти ўтириб уни параграфма-параграф ўқиш истагини бошидан кечирди. Кутилмаганда қувончли фикр пайдо бўлди - “Менинг истаклар аъзойи баданим”. Ҳақиқатдан ҳам бундай қиёслаш жуда яқин ва тирик бўлиб чиқди – ихтиёрий истакнинг иннервацияси қайсидир “аъзойи-баданнинг” бир қисмини ҳаракатга келтириш билан ҳамоҳанг бўлиб бошдан кечириларди.

Саволлар жуда кўп эди – унинг бўлажак иш жойи тўғрисида, у ердаги тартиб-қоида тўғрисида, умуман Непалдаги ҳаёт тўғрисида ва ҳоказо ва ҳоказо, шунинг учун улар Тамэлга етиб келишганида ва “Мандап”га овқатлангани жўнашганида саволлар ҳали тугамаган эди.

Йолка уни иккита эркак ўтирган стол олдига етаклади. Йолка сўрамасдан ўтиргани ва уларнинг атрофидаги дунёвий аҳмоқлик ва кўримсизлик билан кескин фарқ қилиб турадиган кўз ифодасига қараганда бу одамлар “ўзимизники” эканлигини тушунди.

-                      Томас, - деб таништирди биттасини кўрсатиб Йолка. – Иккинчисини тақдим қилиб ўтирмади, у ҳам ўз навбатида индамади. – Андрей Тэнгбочедаги курсларни олиб боради., - деб тушунтирди Йолка. Эркаклар ҳеч нима дейишмади ва уни хотиржамлик билан кўздан кечиришарди. Жиддий эътибор объектига айланиб қолган Андрей яна ўзининг қўрқувлари ва тахминларига хилоф равишда хижолат бўлмади, қўлидаги вилка ёки бошқа нарсани спазматик равишда айлантирмади, кўзини олиб қочмади ёки аксинча – жавоб тариқасида ўткир назар билан қарамади. Осойишта ишонч ҳиссиёти ёқимли эди ва унинг кетидан кузатиш ҳам қизиқарли эди. Ҳа, унинг “идроклар қўриқхонаси” аниқ равишда “ҳайвонот” билан тўла бошлаганди!

Кутилмаганда қўшни столда баланд товушдаги русча нутқ эшитила бошланди – ёшлари ўттиздан элликкача бўлган олтита ёки еттита эркак ва хотинлар бир нима баланд овозда муҳокама қилишарди ва Андрей беихтиёр уларнинг гапларига қулоқ тутди.

-                      Биринчи никоҳ кечаси эри хотинига айтяпти – кел сен бу ишни қўлинг билан..., у эса – қилолмайман, менинг қўлим чарчади, идиш-товоқ ювган эдим!

Кучли кулги уларнинг столини ларзага келтирди.

-                      Оҳ, ойижон,... – деди ана шундай анекдот билан хижолатда қолгандай ўзини ёлғондакам айблаш билан тутган ҳолда йигирма беш ёшлардаги лўппи хотин.

-                      Ҳалиги нарса-чи, ҳалиги..., - жағини лўкиллатиб деди бошқаси, - мен нима демоқчиман, нима учун Васька кечки овқатга келмади, у афтидан Натальядан яқинликни талаб қилган, у эса бермаган бўлса керак!

-                      Сен қаердан биласан?

-                      Сен шуни аниқ биласанми? Йўғ-э, эр-хотин бўлишган бўлса бериши керак, бўлмаса қандай...

Андрей худди уни ювинди билан устидан қуйиб юборишгандай аҳволда эди. Уларнинг тажовузкорона, тентаксифат ва чеҳраларидаги ифодаси ақл билан мақтана олишмаслигини кўрсатиб турган бошқа туристларнинг кўринишидан кескин фарқ қилишарди...

-                      Русларми, - деб ёки сўради, ёки шунчаки гапирди Томас.

-                      Ҳа, - бош силкиди Андрей. – Мен секин эсдан чиқараяпман...

Шу вақт қўшни стол атрофида тинчланишиб овқат ейишга киришиб кетишди.

-                      Биз олдинги ойда иккита педофилни қамадик, - деди котлетасини еб туриб сочлари оқарган эркак.  – уларни қамашдан ва бичиб қўйишдан нима фойда, уларни тўртга бўлиб, қатл этиш керак. Мен шундай ўйлайман, тўртга бўлиб қатл этиш керак, тамом-вассалом! – У вилкасини котлеиага суқиб олди ва у ликопчадан сирғалиб кетиб, ҳасратланиб ғижирлаб юборди.

-                      Эй худо, ўзинг кечир, бу қанақасига тўртга бўлиб қатл қилиш-а? – деди гўёки бутун умри давомида юзини эргономик бўлмаган технологик жараёнда ишлатган хотин. – Тўрт марта бичиш деганими, ёки, тушуна олмаяпман, Пётр Лексеич.

Эркаклар кулиб юборишди

-                      Сен Веруня, асосларни билмайсан, - деб давом эттирди у насиҳатомуз оҳангда. – Тўртга бўлиб қатл қилиш дегани бу унинг қўлини, оёғини, кейин ҳалиги нарсасини, кейин эса қулоғини узиб олишни англатади. Бурнини ҳам олдинлари сургун қилинганларнинг бурун тешигини узиб олишгандай узиб олиш, ундан кейин эса калласини ҳам узиб олиш мумкин.

-                      Калласини эса айнан қолдириш мумкин, майли ўзининг бузуқ ишлари билан ҳеч нарсасиз шуғулланаверсин!

Яна стол узра қаҳқаҳа эшитилди.

-                      Ваҳшийларча ақлли камбағаллик, - деди қисқагина Томас.

Андрей худди ўзини чуқурга кўмилгандай ҳис қилди. Севимли ватанининг шарпаси унинг олдида ўзининг тўлалигича даҳшатларча маҳобатлиги билан гавдаланди.

-                      Мен у ёққа қайтмайман, - деб шивирлади Андрей.

-                      Нима учун, - жимгина эътироз билдирди Йолка. – Биз Росстяда ҳам курслар ташкил қилганмиз, Францияда ҳам, нима учун йўқ бўлсин? Шунчаки сал тартибга риоя қилиш керак холос. Сен эса уларни ўзинг билан қиёслаяпсан, мана шунинг учун ҳам ана шундай ўз муносабатингни билдиряпсан. Булар шунчаки чиқиндилар, бунақалар аслида жуда қўп тарқалган, уларнинг орасида эса болалар ҳам учрайди, ва шу болалар ҳам турлича бўлади.

-                      Сен ўзи улар нималар деяётганингни биласанми! Ахир бу мутлақо пиздецку! Улар одам ўлдирувчилар, ҳаммаси – хотинлар ҳам, эркаклар ҳам бир бўлиб! – Андрей қўшниларнинг суҳбати мазмунини гапира бошлади, лекин Томас уни тўхтатди.

-                      Биз русчани тушунамиз.

-                      Паранойя оқими ҳозирги пайтда кучга кирган, бунақаси олдинлари ҳам бўлган-ку, яна неча марта..., - деб рози бўлди Йолка билан Томас. – Россияда ҳам йигирманчи асрларда бунақасини бошларидан кечиришганди, нақ етмиш йил давомида хунрезлик, умумий ақлдан озиш. Кейин эса тўлқин орқага қайтди, лекин ростини айтса кўпга эмас ва яна бошқаси ўз ишини бошлади, лекин ҳечқиси йўқ, буниси ҳам йўқ бўлади.

-                      Тасаввур қилиш қийин, - тишларини қисиб деди Андрей.

-                      Албатта, сенга тасаввур қилиш қийин, сенинг ҳаётинг йигирма йиллик оралиқни ўз ичига олади ва ҳозирги пайтдаги, айни пайтдаги бор нарсалар умрбод қоладигандай туюлади. Лекин бу умрбод эмас, бу нарса бизга ҳам боғлиқ. Мана масалан сен, афтидан биз билан қоласан шекилли, шундай эмасми?

-                      Қайси маънода? – тушунмади Андрей.

-                      Шу маънодаки, сен улар каби руссан, мана шу тўлқин ўтиб кетган пайтда сен тийрак ва қизиқувчан одам бўлиб қоласан ва сенинг ёнингда бошқа руслар - ва фақатгина руслар эмас – улар ҳам қолишади ва сендайлардан маданиятнинг тикланиши бошланади.

-                      Наҳотки, - деб хижолат бўлди Андрей, - мен ҳали рус маданиятини тиклай оладиган одамга унча ўхшамайман.

-                      Ҳамма гап мана шу “ҳали”да. – деб гапга қўшилди Йолка. – бўлажак цивилизациянинг умуртқасини ким яратади? Сен эмас, балки ақлли тоғажонлар ва холажонларми? Болаларга хос чемодан бўлиш ёқадими? Бу ёғини ўзинг ҳал қиласан.

Андрей нима деб жавоб беришни билмади.

-                      Мен “рус маданияти” тўғрисида гапирмаяпман, - деб давом эттирди Томаснинг қўшниси.- Мен умуман маданият тўғрисида гапиряпман. Миллат, ирқ, жинс, она тили – биз учун, бошқа қадриятлар остида бирлашган бизлар учун бу нарсаларнинг аҳамияти йўқ. Мана мен немисман. Сен Андрейсан,мен Гансман, нима қилибди? Кимнинг бу билан иши бор? – У стол атрофида ўтирганларни ҳаммнинг кўзи ўнгида қараб чиқди. – Олдинлари бу катта аҳамиятга эга эди, мана бундайлар учун эса, - у қўшни стол томон кўрсатди, - бу ҳозир ҳам, юз йилдан кейин ҳам аҳамиятли бўлиб қолаверади, бизга нима? Менга очиғини айтганда рус маданиятини ёки бсаклар маданиятини, шваб маданияти ёки прусслар маданиятини тақдири қандай бўлиши билан ишим йўқ. Менга асосийси бошқа нарса керак. Мен билан сенга ўхшаганлар – ана шундай одамлар тирик қоладими-йўқми, бу маданият ривожланадими-йўқми, ана шу қизиқтиради.

-                      Мен ҳозир улар билан гаплашиб олайчи, - кутилмаганда ё таклиф қилди,ё шунчаки айтди Йолка. – Қизиқ.

Андрей унга ҳалақит беришидан ёки огоҳлантиришидан олдин у ўрнидан учиб чиқиб руслар олдига ўтирди.

- Салом, инглизчани тушунасизларми?

- Бўлмаса қандай мисс, - мағрурлик билан деди кимдир. – Биз маданиятли одамлармиз.

- Жуда яхши бўлибди. Айтингларчи дўстларим, нима учун педофилия шунчалик жирканч ҳисобланади?

- Фу..., - деб юзини буриштирди Петр Лексеич, - бу разиллик ва қабиҳлик. Сиз ҳали ёшсиз, лекин тушунишингиз керак.

- Мана сизлар менга айнан тушунишга ёрдам беринглар, мен бир нарсани тушунмайман – чақалоқ онасининг кўкрагини эмаётганида – у айтайлик бир яшар ва ўз оғзини катта очиб онасининг маммасини эмади, ахир бу гўзаллик-ку, бу ажойиб-ку! Ҳар хил расмлар, кўкрак эмаётган чақалоқни кўтариб олган мадонналар, ахир бу санъатку, бу илоҳий гўзаллик-ку!

- Албатта, эй худойим, гап бўлиши мумкин эмас, - деб тўнғиллади Веруня. – Меники мана уч ёшгача кўкрагимни эмган, мен эса...

- Жуда яхши, - деб гапини бўлди Йолка, - мана энди бошқа нарса – агар масалан ёш бола кўкракни эмас, сўрғич сўрса, бу нормал ҳолми?

- Нима учун йўқ бўларкан? – кутилмаганда лўппигина қизнинг ғазаби қайнаб кетди. – Нима учун йўқ деяпман! Ахир нормал ҳол-ку бу.

Андрей ана шундай мутлақо асосланмаган тажовуз билан тўқнаш келганидан ҳаттоки бир оз довдираб қолди, лекин Йолка афтини буриштиргани ҳам йўқ.

- Агар тўлиб-тошган она кўкрагидаги она сути оғизга қуйилиб турса ва бола уни ютиб, бу унга ёқса, бу ҳам ажойиб-ку, гарчи, менинг нуқтаи назаримдан масалан она сути унчалик ширин бўлмайди вап ҳаттоки баъзиларда жирканиш юзага келтиради.

- Ахир бу сут сенинг учун эмас, чақалоқ учун-ку, унга бўлса айнан ширин бўлиб туюлади! Меники мана...

- Жуда соз, - яна гапини бўлди Йолка, - Агар бир яшар бола асбобни сўрса бунинг нимаси ёмон? Агар расм яратилсачи: масалан отаси чақалоқ билан, у чақалоқ бўлса юзи қип-қизил, мамнун бўлган ҳолда отасининг тиззасини орасига ўтириб олиб, унинг асбобини сўраяпти, бу ажойиб расм бўлмайдими? Уни томоша қилиб лаззат оласизлар ва уларнинг юзидаги хотиржамлик билан мафтун бўласизларми? Ана шунга ўхшаш расм Рембрандт ёки Рубенс ёки Хальсда топилганида уни суратлар галереясига осиб қўйишармиди? Агар оналик сути тўйимли ва ширин бўлса, отанинг обони тўйимли бўла олмайдими? Яна қанақа тўйимлики, обон ҳам таъмига кўра менга баъзида ёқади, балки болачага ҳам ширин туюлар, ахир унга текшириш учун бериб кўриш мақсадга мувофиқ эмасми?

Мудҳиш сукунат дўзах олови билан ловуллаб ёнди, ва руслар ўзларининг олдиларидаги қаердадир узоқда бўлган ва фақат уларга маълум бўлган бўшлиққа тикилиб туриб, осойишталик билан жағларини қимирлатишда давом этардилар. Бу манзара кўзга илғамас даражада тобора авж олиб бораётган муқаддас ғазабнинг совуқ оловидан далолат берарди ва бу ҳозирги пайтда фақатгина шишиб бораётган бурун тешиклари ва қиёмат қойимдан олдинги кунботар сингари қип-қизариб кетган кўзларда ўз ифодасини топган эди.

Веруня оғзини очмоқчи бўлганди, лекин шу заҳоти ёпди. Петр Лексеич қовоқларини кўтарди, ёниб турган назарини Йолканинг ёнидан ўтиб кетадиган йўналишда қаратди, бироқ шу дамдаёқ кўзларини пастга туширди. Вилка жаранглаб кетди, атроф муҳит электр билан тўлиб-тошган эди, лекин бўрон гоҳ бир томони, гоҳ иккинчи томони билан яқинлашиб, айланиб юриб, ҳамон бошланмасди. Одуловатий юзли эркак лабларини шундай чўччайтирдики, гўёки унинг оғзида бўшлиқ пайдо бўлган эди ва Йолканинг ана шундай саволлари учун тақдир унга чиқарган ҳукмни сабзавотларнинг жимжимадор безагида кўриб олиш мумкин бўлгандай олдида турган салатга аҳмоқона равишда кўз тикди.

-                      Биласанми нималар содир бўлаяпти, - деди Йолка баланд овозда Андрейга қараб, - улар мени тор-мор қилишмоқчи, лекин буни қандай амалга оширишни била олишмаяпти. Чунки агар ёш болага кўкракни эмиш, сўрғични сўриш ёқимли бўлса, у ҳолда асбобни сўриш ёқимли бўлишининг нимаси нормал бўлмаслиги мумкин?

-                      Бундай ёшда ёш бола унинг ўзига нима ёқиши-ёқмаслигини билмайди, - деб тўнғиллади Веруня, худди бир пайтлар ўқиган ёки ўрганган, лекин яхши тушуна олмаган бирорта матнни эслашга ҳаракат қилаётгандай.

-                      Шунинг учун ҳам унга на ўйинчоқ , на сўрғич, на кўкракни эмишга беришади, шундайми? – деб аниқлади Йолка, бироқ веруня жим қолди.

-                      Сўрғич бошқа нарса, ана бу эса бошқа нарса! – яна қичқирди лўппигина қиз. – сен нима, умуман буни тушунмаяпсанми?

-                      Тўғри, - бирдан қолганлар ҳам чидаб тура олишмади. – Ахир бу қиз бола умуман охренеть қилибди-ку, ўзининг мушти бир бошқа, анов нарса эса.... фу, қандай жирканч ҳолат...

-                      Худди мана бу нарсанинг ўзи, тўғрими? – деб бармоғини чаккачи олдида айлантирди одуловатий эркак, кўзларини бақрайтириб. Ҳозирги пайтда у ҳам ўзига ишончни ҳис қила бошлади.

Йолка ўрнидан турди ва русларга эътибор бермасдан қайта жойига қайтди.

-                      Олдин бўлган воқеанинг худди ўзи! – Андрей бугунги суҳбатнинг худди французлар билан бўлиб ўтган суҳбатга ўхшаб рўй бершанига эмас, охир оқибат ҳаммаси тинчлик билан, муштлашишсиз якунланганига ҳайрон қолди.

Бу пайтга келиб уларнинг столчалари олдига яна тўрттаси келиб ўтирди. Официантлар шу заҳоти етиб келишди ва бир-неча сонияларда чумолига ўхшаб яна битта столни орлиб келиб олдингиси билан бирлаштиришди ва натижада битта катта стол ҳосил бўлди.

-                      Натижалар борми? – деб сўради Томас. - ... Натижалар борми, - деди у тасдиқлайдиган оҳангда атрофдагиларнинг юзларига қараб ва жилмайиб.

-                      Яна қандайлари, Томас! – деди янги келганлардан биттаси тантанавор равишда ва бунда Андрейга қараб савол назари билан қараб қўйди.

-                      Унинг олдида гапиравер Тай. – деб таклиф қилди Йолка.

-                      Сен русмисан? – деб сўради ундан ёши йигирма бешларга борган ҳаво ранг кўзли қиз. Бу кўзларга кўзни узмасдан қарагинг келарди.

-                      Ҳа, - деб бош силкиди Андрей. – Билиниб турибдими?

-                      Албатта, айниқса мен учун, ахир мен ҳам русман.

-                      Сен гапира қол Майя, - деб таклиф этди Томас. – Андрей иш жараёнида ўзи тушуниб олади.

-                      Яхши. – Майя стол устина ноутбукни жойлаштирди, уни очди ва керакли файлни топди.- Бу вазиятга биринчи бўлиб шўнғиш эди, шунинг учун ҳамма нарса одатдагидай бир оз ғира-ширароқ. Исмларни, саналарни ва ҳоказоларни келишиб олганимиздай мен аниқлаштириб ўтирмадим, чунки бунинг учун кузатувларга мухолиф бўлган жуда кўп фиксациялар керак бўлади ва биз бу нарсани ҳисобга олиш арзийдими ёки йўқми, шуни аниқламагунимизча “яширин келишув бўйича” “арзимайди” деб қабул қиламиз.

Томас бошини силкиди.

-                      Кузатув икки томонлама бўлди, биз Тай билан бирга ишладик, шунинг учун олинган файл бўлиб ўтган воқеа-ҳодисаларнинг айнан нусхаси. Умуман олганда бизнинг омадимиз келди ва келмади десак бўлади.Бир томондан тарихчилар учун қизиқиш уйғотадиган ҳеч нима йўқ, икки нчи томондан вазиятнинг ўзи қизиқарли, ўша пайтларда содир бўлиши мумкин бўлган даражада деярли кулгили бўлиб чиқди.

-                      Ўттиз еттинчи, - деб аниқлаштирди Тай. – Майя қатъият билан ўша пайтлардаги одамларни ҳис қилгиси келди...

-                      Қандай қилиб бутун бошли халқ ўз-ўзини деярли бутунлай таназзулгача олиб келиши мумкинлиги менга қизиқарли бўлди. Бу таназзулнинг оқибатларини биз ҳозиргача кўриб турибмиз.

-                      Гап Россия тўғрисида кетаяптими? – деб сўради Андрей.

-                      Ҳа.

-                      Сен гапирган ҳамма нарса нимани англатарди..., - яна ҳам аниқроқ бўлган савол беришга унинг қурби етмади.

-                      Агар қисқача бўлса, биз англаб етиладиган туш кўришлар дунёсини тадқиқот қиламиз, - деб тушунтирди Томас. – Биз йўлнинг бошида турибмиз ва деярли ҳар куни бирорта янгилик топамиз. Биз янги дунёларни, ва у ерда яшовчи тирик фаҳмловчи жониворларни топамиз, бизнинг орамизда яшайдиган, лекин биздан кескин фарқ қиладиган жониворлар  - тоғлар, дарёлар, булутлар... билан яқинлашиш йўлларини излаб топишга ҳаракат қиламиз. Биз ҳаттоки тарих билан ҳамжиҳат бўлиш йўлини топдик. Эндиликда ҳоҳиш бўлганда биз бир пайтлар содир бўлган воқеаларни тўлалигича тиклашимиз мумкин. Майя билан Тай айнан шу билан шуғулланишмоқда. Майя тарих бўйича “XXV аср дарслиги”ни ёзяпти.Бу китоб айнан ана шундай шўнғишлар асосида ёзилмоқда. Ахир бошқа йўлнинг ўзи йўқ – тарих узилиб қолган ва шунча марталаб қайта ёзилганки, охирги уруғлар аллақачон йўқолиб кетган, биз эса уни тиклаяпмиз – қадам-бақадам, ҳозирча тизимсиз равишда, шунчаки қизиқишлар асосида – кимга нима қизиқ бўлса, ўша асосида.

-                      Мен ҳам... мен ҳам ҳоҳлайман! – Андрей кутилмаган тасодифдан довдираб қолди. – менга жуда қвизиқарли, мен ҳам ҳоҳлайман! Майя, Тай, Томас, мен бунда қандай қилиб иштирок этишим мумкин? Йолка, - деярли ялиниб-ёлворадиган оҳангда мурожаат этди унга Андрей ва жавоб тариқасида фақат жилмайиб турган чеҳрани кўрди, - Йолка, мен бунда қандай қатнаша оламан?

-                      Ҳозирча ҳеч қандай. Бунинг учун бизнинг мактабга кириб, ҳеч бўлмаганда тўртинчи синфни якунлаш лозим ва бу... ҳаммага ҳам тўғри келавермайди, ҳамма ҳам эплай олмаяпти ва ҳоҳламаяпти.

-                      Мен ўзимни синаб кўрмоқчиман! Мен ростдан ҳам қўлимдан келганини қиламан!

Бу вақтга келиб Андрей бирдан ана шу ерга, ана шу одамлар орасига – Йолка иккита ҳамкасбини яроқсиз деб топиб, уни танлаб олган вазиятдаги каби тасодифан тушиб қолмаганлигини ва кўп нарса унинг самимийлиги ва ташаббусига боғлиқлигини тушунди.

Агар Андрей уларга тўғри келишини, у ортиқчамаслигини, у етарли даражада қизиқувчанлигини исботлай олса, Томас, Ганс, Тай, Майя ва бошқа бу ерга келганлар ва Йолка яна бир марта унинг ҳаётини кескин равишда ўзгартириб юборишлари мумкинлигини ҳам тушунди.Лекин муайян равишад нима қилиш керак эди? Унинг ўзи ҳам ўзига нисбатан самимиймикан? Уни улуғлик васвасаси, танлаб олинганлар доирасига тегишли бўлиш истаги ўз домига тортмадимикан? У яна ва яна атрофидагиларга бирма-бир қараб чиқарди ва ўзини кузатарди – у нимани ҳис қилаяпти? Рақобатними? Ушлаб қолиш рефлексиними? Бирорта ғайритабиий нарсага эга бўлиш иштиёқиними? У буларнинг барчаси бўлмаганлигига кафолат бера олмасди. У билан унинг ҳис-туйғулари орасида худи енгил қобиқ бордай эди ва бу ҳол уни тушкунликка туширарди, лекин шу нарсалардан бирортаси бўлганда ҳам бу ҳолат устун бўлмаганлиги, силкитиб ташлаб, кесдириб олиш орзу қилинган ва аҳамиятни йўқотган ўсимта эканлигини тушуниб етиш  айни пайтда ҳар ҳолда тинчлантирарди. Энг асосийси, уни тобора чулғаб, ўз домига тортаётган асосий нарса – бу қизиқиш, бу хуш кўриш, бу ҳамкорликда ишлашга истак, билиб олишга ва сирли нарсаларга тегиб кўришга интилиш эди, шу онда яна самолётда бошидан кечирган садоқат аломатлари пайдо бўлди.

-                      У ёғида кўрамиз, - ниҳоят деди Томас ва Майяга бош ирғади.

-                      Мен шунчаки бу абстракт ёзилган нарсани ўқиб бераман, - деб тушунтирди Майя, - гўё бирорта кузатувчи бўлиб ўтган воқеаларнигина эмас, балки ўша пайтдаги идрокларни ҳам худди микроскоп тагида кўриб кузатгандай бўлган.

“Совет Иттифоқи Коммунистик партияси вилоят қўмитасининг катта зали, шаҳарни тушуниб бўлмайди, зал одамларга тўлган, улар ўз жой-жойларига ўтираяптилар, уларнинг юзларида безовталик ва  ғамгинлик аломатлари бор. Шу пайтнинг ўзида бир-бири билан кўз уриштиришганида ҳаддан ташқари хушмуомала ва оқкўнгил бўлиб кўринадилар. Биринчи қаторда ўтирган одамга яқинлашиб – қўшниси томонга бошини энгаштириб, улар бир нималар тўғрисида шивирлаб гаплашишяпти. Кеч бўлди, яна тинчгина ўтиришибди. Вақтни бир оз орқага қайтараман ва суҳбатни эшитамиз.

-                      Абрам бизнинг Иван Дмитрични оёғидан чалади...

-                      Йўғ-э, йўқ, буни қилишга унга йўл бўлсин. Ахир Иван Дмитрич сормовлик, мумкин эмас, у ахир ўн иккинчи йилдан бери большевик!

-                      Ҳамма гап ҳам ўн иккинчи йилдан бери бўлганида-да, айтяпман сенга, Абрам унга тишини қайирган, шундай миш-миш бор...

-                      Бўлиши мумкин эмас, Василий! Иван Дмитрич (кўзларини чақчайтириб) – у ахир бутун Урални оёққа турғизган-ку. Ахир у (овозини хириллашгача пасайтириб) ўн йилдан ортиқ  партия аъзоси!

-                      Жим... (атрофига  қисқача назар ташлаб, бир оз четлашади, кейин яна паст овозда) – сен аҳмоқсан, шамол қаерга эсаётганини қара, Мана Абрам қараб турибди, унинг бурни узун, сен эса қара, аҳмоқ бўлма... ҳозир қанчалик юқори ўтирсанг, шунчалик йиқилиш оғирроқ бўлади, бўлди, бас, мен ҳеч нима демадим, сен эса қара  - сени эшитишимча ўринбосарликка мўлжаллашяпти, сен рози бўлма, эшитдингми? Рози бўлма! Рози бўлсанг сени ҳам биратўласи... Абрамга яқинроқ юр...

Ҳамма жой-жойини эгаллади, президиумдан қандайдир шиорлар эшитиляпти, зўрға эшитяпман...

-                      ... ишчи синф душманлари ўртоқ Кировни ўлдиришганида, у ҳолда ҳам ...

-                      ...  ибрат бўлиши учун...  муштининг бутун кучи билан зарб бериш керак...

Фикрларнинг алғов-далғов оқими – бир гап эгаларини аниқлаб ўтирмадик, бизнинг вазифа муҳитнинг ўзини тўлалигича ҳис этиш эди.

-                      ... нима учун яна Киров тўғрисида?...  я мушт пайдо бўлди... кимнинг тагига сув қуйишяпти...  с душманлари... Абрам...

-                      Слвет ҳокимияти нуқтаи назарида қатъият билан туриш... ўзларига кўп нарсани оляпсизлар...

Шу пайт – қаердандир баландл овозда эшитилди “ хап сеними!”.

Залда сув қуйгандай     жим-жит.

Бақирган – йигирма беш яшар бир йигит бўлиб чиқди. Унинг юзи фикрлашнинг минимал  ҳолатидан ҳоли бўлмаган эди. Вақтни орқага қайтарамиз, яқинлашамиз – унинг қўлида китоб, қўшниси ноқулай вазиятда қайрилади, ноқулай вазиятдан пайдо бўлган  сесканма ҳаракат, тирсаги билан берилган зарба ва китоб ўтиш жойига учиб кетади, шу заҳотиёқ “хап сеними” деган хитоб ва шу вақтнинг ўзида тўлқинсимон равишда – қўрқув, саросима, атрофдагиларнинг кўзи бақрайган, минбардаги маърузачи тўхтаб қолган ва ҳозир ҳамма унга қараб турибди. Йигитча қўрққанидан ва ўнғайсизликдан тахтадай қотиб қолган ва бирдан ўрнидан туради.  Ў ўзи нима учун ўрнидан тураётганини тушунмаяпти, эҳтимол   заводдаги билим юртида айбли иш қилиб қўйганида ўқитувчи туришингни талаб қилган пайтидаги ўрнашиб қолган инстинктлар иш бергандир. Мана у одам билан лиқ тўлган зал ўртасида турибди ва ҳамма жим бўлиб қолган, ҳамма ҳозир бир нарса содир бўлишини сезаяпти.

-                      Хап сеними, демоқчийдим..., - деб такрорлади йигитча, ўзи нима қилаётганини , на ўтиришни, на тикка туришни билмай турарди. У фақатгина масъулиятли коммунистлар орасида турганини ва унга НКВД ходимлари ҳам қараб туришганини, у сўзга чиқаётган одавмнинг гапини бўлганини ва сўзга чиқаётган одам кимсан Иван Дмитрич, нишондор эканлигини ва демак бутун “учлик” ҳозирги пайтда унга бутун диққатини қаратганини тушунар эди... эҳ, бу “учлик”лар ҳеч қачон яхшиликка олиб келмасди, ҳаммаси ўз вақтида бўлмади.

Саросима ҳам ошиб борарди ва ҳеч бўлмаганда бирор нима қилиб туриш лозим эди, агар мана шундай тураверсанг келиб олиб кетишлари мумкин эди ва тамом-вассалом...

... уни ушлаш керак, бизда биринчи тоифа бўйича лимитлар ҳали ёпилмаган... иккинчиси бўйича ҳам... нималар бўляпти, нимага у ўрнидан турди... ахир унинг ўзи бу ерда ўз ихтиёри билан турмайди-ку, ҳали ёш-ку, демак уни ақлли одамлар ўргатган.

 Иккиланиш фақатгина йигитчада эмас, бу нима бўлиши мумкин деб ҳамма ўйлайди? Ҳисобот-сайлов мажлиси пайтида    Кировни ўлдиришган душманлар, ишчи халкнинг навбатдаги вазифалари тўғрисидаги маъруза пайтида, яна қанақа маъруза – Иваннинг ўзи сўзга чиқаётган пайтда ўрнидан туриб унинг гапини бўлиш! НКВД худди ҳеч нарса бўлмагандай ўтирибди, бежиз эмас! Шунчаки тургани йўқ, тағин онадан сўкиняпти! Йўғ-э, бундай бўлиши мумкин эмас, ахир бу вилоят қўмитаси-ку, бу йил воқеаси, демак... худойим бунинг ҳаммаси нимани билдириши мумкин экан?

Минбарда турган одамдан совуқ тер чиқиб кетди. У ҳам тушунмай турибди – нималар бўляпти? Кимнинг розилиги билан мана бу оғзида она сути қотмаган бола унинг гапини бўлди? Нимага НКВД индамаяпти, ахир бу ерда душманлар тарғиботи мавжудлиги кўриниб турибди-ку, агар органлар индамаса, демак улар қллаб-қувватлашяпти, агар қўллаб-қувватлашаётган бўлса, унда нима бўлади...

Президиумда шок ва таажжуб ҳукм сурарди. Ўша саволнинг ўзи – кимнинг розилиги билан, лекин ҳозир бу муҳим эмасди, муҳими бошқаси эди – қандай қилиб ўзини тутса тўғри бўлади? Шу заҳоти бирпасда, бошқалар ўзиб кетмаслиги учун ҳал қилиш керак эди.доирадан чиқиб кетмаслик, ҳаддан ташқари ўтказиб юбормаслик, ўзининг етуклиги кўрсатиш учун ҳам керак эди. Безовта бўлишлар, кимнингдир қон босими кўтарилиб кетган, кимдир инфарк олди ҳолатида, шунинг ҳаммаси бирпасда рўй берди, бир дақиқа ҳам ўтгани йўқ эди!

... президиум индамай ўтирибди, демак ҳаммасига рухсат берилган... уни ушлаш  мумкин эмас, ахир у кимнингдир рухсати билан ҳаракат қиляпти-ку, биз душманни аниқлашга ҳалақит бергандай бўламиз... чекистлар пайт пойлашяпти, демак хабарлари бор, демак сусткашлик қилиш ярамайди!...

-                      Ўртоқлар! – президиумнинг узун столи ортидан ёноқлари қизил бир пакана одам кўтарилди. – Қачонгача биз турли хил сафсатабозликларни эшитамиз! Ахир бу йигит тўғри гапирдики-ку, гап бозорини йиғиштириш керак!

Худога шукр, уни ушламасдан тўғри қилибмиз, ўзимиз ҳам лимит бўйича етиб келган бўлардик, эй худойим, ҳаммаси ўтиб кетди...

-                      Тўғри ҳаммаси, ҳақиқат!

Қаторлардаги турли жойлардан ҳайқириқлар эшитила бошланди. Қоннинг ҳиди келди, овчилар ўлжасини сезиб қолишди.

- Мана сен Иван, ҳаммасини тўғри гапирдинг, тўғри, - президиумдан тулкисифат бир овоз келди, - айтгинчи, барака топгур, халқ маблағларини ана шу бахти қора клубга ишлатиб талон-тарож қилган сен эмасми, а?

- Масалани тўғри қўйдинг Абрам!

- айтдим-ку сенга Василий, худди сезганимдай бўлди!...

- Мамлакатга нима керак, ўйинга тушишларми,а? Ўртоқлар? – минбардаги одам худди уни қўллаб-қувватлашни кутгандай зални қўли билан айлантириб чиқди ва бундай овозлар бир текис бўлмаган тўлқинлар билан ягона битта шовқинга йиғила бошлади. Минбардаги одам силкиниб кетди ва юрагини ушлаб қолди.

- Мамлакатга пўлат, марганец, хром керак, ўйинга тушишлар эса кутиб туради, ахир бу ёниб тургани йўқ-ку?

Худди дод-войларнинг тинимсиз ғала-ғовури қаторлардан ёпирилиб келди, ўзининг босими билан минбардаги одамни ҳам, президиумда ўтирганларни ҳам янчиб ташлади.

-                      ... зараркунандалик! ... қамаш керак! ... троцкийчи! ... яшасин Сталин, Сталинга ура!...

-                      Биз социалистик маданият, социалистик меҳнат одамларимиз, - деб Абрам омманинг устидан бақириб бошқаларнинг товушини босиб кетишга уринди, - сен эса Иван, кўприк бўйлаб лампочкаларни ўрнатдинг... зеб-зийнат бердинг...  халқ пуллари... ўйинга тушишлар... мамлакатга марганец керак... хром... замонасоз...

Ана шу алғов-далғовда бояги йигитча умуман унутилиб кетилди. У яна ўз ўргина ўтирди, китобни эсдан чиқариб, оғзини очиб, янги ҳукумат эскисини супуриб ташлаётганини томоша қилди. Бирдан бир нарса меъёридан чиқиб кетди, қутуриб кетган офат тинчланди, одамлар бир-бирига қараб ўз жойларига ўтира бошладилар. Улар билишарди – албатта кимдир ҳалқ ғазаби авжига чиққанда олдингга келиб, “Сиз қамоққа олиндингиз” ёки “Кечирасиз марҳамат мен билан юринг” деган гапларни гапириши керак эди, лекин ҳеч ким келмасди, сценарий бузилди ва кучли шубҳалар яна одамларнинг миясига жойлаша бошлади, ахир у ерда ҳеч нима “синмайди”-ку, у ерда бундай бўла олмайди, демак – наҳотки хатолик юз берган?? Сув қуйгандай жимжитлик яна зал узра ҳукмрон бўлди ва минбардаги одам ҳам унинг кутган ваҳимали тахминлари ўзини оқламаганлигини тушунди – у ҳали ҳам шу ерда, демка... шунчаки ҳеч нима бўлмагандай ўзини тутиши керак эди!

-                      Танқид учун раҳмат, ўртоқлар, ҳисобга оламан. – бўғиқ, худди бузуқ овоз билан гапиришни бошлади у, кейин эса йўталиб олди ва давом эттирди, - энди эса ўртоқлар бизнинг ишлаб чиқариш режаларимизни муҳокама қилишга ўтамиз.

Президиумда қоғозларнинг шитир-шитири эшитила бошланди ва мажлис давом этди”

Майя ишини тугатди ва ноутбукни ёпди.

-                      Бизда олинган натижа энг муҳими, - деб хулоса қилди Майя.- Қолганлари бу тафсилотлар. Умуман олганда – кулгили воқеа, кулгили ва фожиали.

-                      Йўқ, тафсилотлари... келинглар ҳар ҳолда ишни охиригача олиб борайлик, - деди Майя ва Тай билан бирга келган эркаклардан биттаси. – Ана шундай одамларнинг ҳақиқатдан мавжуд бўлганини ҳужжатлар асосида текшириб олиш, воқеа содир бўлган жойни, вақтини, фамилияларни аниқлаш керак. Мен.. мен тушунаман, сен билан Тайда, Томасда ҳам бу манзара галлюцинация, йўлга солиб юборилган фантазиялар ва шунга ўхшаш бошқа нарса эмаслигига тўла ишонч бор, мен ҳам шундай ҳисоблайман. Лекин “ҳисоблаш” бир бошқа, “ишонарли далилларга эга бўлиш” бир бошқа. Албатта, вазият иккита бир-бирига боғлиқ бўлмаган кузатувчилар томонидан олиб борилгани ва уларнинг кузатувлари бир-бирини тўлдириб, бир-бирига зид келмаётгани кўп нарса тўғрисида далолат беради, лекин бу ҳали асосий далил эмас, бу ҳам тушунарли. Идрок лардаги бир-бирига мос тушишларни ўз-ўзидан пайдо бўладиган қайсидир биргаликдаги созланиш натижасида пайдо бўлганлиги билан тушунтириш эҳтимоли мавжуд, қаердан биламиз, балки биргаликдаги туш кўришлар ҳақиқатдан ҳам бордир- айнан туш кўришлар, фикрий образларнинг алғов-далғовини назарда тутяпман... бизга бундай шубҳаланишларнинг нима кераги бор? Менга келсак, мен бундан ҳам қизиқарлироқ воқеани танлаган бўлардим... масалан Эйнштейнни Америкага олиб кетаётган пароходга тушардим ва у нисбийлик назарияси тўғрисида нималар гапираётганини билиб олардим ёки тарихий бўлиб қолган чемпионлик учун ўтказилган Алехин-Капабланка ўйинига қўшилардим... гап шундай экан, майли, ҳаттоки қизиқарли бўлди – у ерад сизларда бир тўда одамлар, қанақадир одамларнинг исмлари, қанақадир иш тафсилотлари ҳам бор, келинглар ана шу воқеани янада мукаммалроқ ўрганиб чиқамиз ва ҳаммаси айнан ана шундай бўлган бўлиши мумкинлигини, айнан шундай одамлар у ерда бўлганлигини исботлаймиз.

-                      Розиман, - Томас рози бўлгандай кафтини кўтарди. – Мен тушунаман, олдинга қараб югургимиз ва тарихни ўз қўлимиз билан ёзгимиз келади, лекин бу айнан тарих бўлиши керак-ку, бизда шубҳалар қолмаслиги керак, бундан ташқари биз биратўласи янги кўникмаларга эга бўламиз.

-                      Мени эса бу ердаги воқеалар орасида бошқа нарса қизиқтиради, - деди исми Андрейга нотанишлигича қолган қиз. – Ахир англаб етиладиган туш кўришлар ва бадандан чиқиб кетиш – ёки ҳайрон қоларли даражада бир-бирига яқин бўлади, ёки умуман битта жараённинг босқичлари ҳисобланади. Келинглар унда биргаликда ишлаймизми? Ахир бу жуда ҳам қизиқарли-ку..., - у кўзи билан ўз томонига ағдариб олиш мумкин бўлган одамни қидирди ва кутилмаганда Андрейни объект сифатида танлаб олди.

-                      Мана сен Андрей ҳеч қачон касал бўлмай юришни истармидинг?

Савол жавоби савол ичида бўлган саволлар қаторига кирарди ва у ҳаттоки унга жавоб беришга ҳаракат ҳам қилмади.

-                      Ёритилган Идроклар ва бизнинг “типратиканларча” тажрибаларимиз – бу ишнинг бир томони, лекин унинг иккинчи томони ҳам бор – у ҳам бўлса оддий тиббиёт. Айтайлик, сен ҳозир касалликларга умуман бардош бера оладиган даражадаги концентрацияни, шундай кучли ЁИ миқдорини ўзингда шакллантира олмайсан. Агар касаллик сенинг иммунитетингни четлаб ўтса, унда нима қилиш керак? Агар бу касаллик жиддий бўлиб чиқса нима қилиш керак? Ахир бадандан чиқиш – бу яна бошқа маънодаги чиқиш, соғайишнинг обалденний усули ҳисобланади! Мана сен ҳойнаҳой биласан, кўпчилик оғир касалликлар давомида одам уйқусини йўқотади, агар у даволаниш натижасида ва организмнинг касаллик билан курашиши жараёнида қаттиқ уйқуга кетишни уддасидан чиқса бу жуда яхши аломат ҳисобланади, у ҳолда касалга имкони борича кўпроқ ухлаш тавсия этилади ва кўпчилик ҳолатларда касаллик орқага чекинади, хўш нима учун? Чунки қаттиқ уйқу – бу бандандан чиқишнинг кучсиз кўринишидир. Қаттиқ уйқуда бадандан ташқаридаги тажриба – БТТ пайтида яққол ифодасини топадиган механизмлар фаолият кўрсатади. Тушунмаяпсанми?

Андрей “йўқ” деганича бошини силкиди.

-                      Касаллик ўликларга ёпишадими ахир? – деб сўради қиз.

Андрей ҳайрон қолганича яна бошини силкиди.

-                      Йўқ, касаллик айнан соғларга ёпишади! Тушунарсизми? Касаллик қўзғатувчи вируслар, бактериялар одамни ўзининг яшаш муҳити сифатида ишлатадилар, улар тирик одамга бошланғич нуқта сифатида қарайдилар, агар у тирик бўлишни бас қилсачи?

-                      У ҳолда унинг даволаниш масаласи долзарблигини йўқотарди, - деб кулиб юборди Андрей.

-                      Ундай эмас. Сенга блокада усули танишми? Бу усул жуда қадимий ва таниқли ҳисобланади. Масалан, новокаин инъекцияси ёрдамида яллиғланиш пайдо бўлган аъзойи бадан қисмига жавоб берадиган асаб бўғимининг блокадаси амалга оширилади. Қанчалик блокада шикаст еган жойга яқин ўтказилса, шунчалик яхши. Ва сен нима деб ўйлайсан? Натижа қандай бўлади?

Андрей яна елкаларини қисишга мажур бўлди.

-                      Тиббиётда мен нолман...

-                      Яллиғланиш камаяди! Яллиғланиш – бу одатда асосан эмас, лекин аксарият ҳолларда асаб тизимининг вирус хуружига реакцияси ҳисобланади. Албатта, блокадани кўп вақтга чўзиб бўлмайди, акс ҳолда тўқималар ростакамига нобуд бўла бошлайди, лекин одатда жараённи яхшиланиш томонига буриб юбориш учун икки соат давомидаги “асаблар уйқуси” етарли бўлади. Шундай қилиб оғир пневмонияни ҳам етарлича муваффақитяли қилиб тузатиш мумкин. Лекин гап бошқа ёқда. Блокада – бу асаб тизимларининг тоза кимёвий йўл билан блокировка қилинишидир. У мос равишда давомийлиги бўйича ҳам, қўлланилиш жойи бўйича ҳам бир қатор ноқулайликларга, қўшимча эффектларга ва чекланишларга эга. БТТ билан эса вазят умуман бошқача. Биринчидан бутун аъзойи бадан бутунлай тўхтаб қолади. Сен бутунлай аъзойи баданингни бошқариш имкониятидан маҳрум бўласан, бармоғинг билан ҳам қимирлата олмайсан, кўзингни ҳам очиб ёпа олмайсан. БТТ пайтида нималар содир бўлиши мен учун хозир иккиламчи масала... Майя бўлса, Майя мени кўзларинг билан тешиб ўтишга уринма., ҳа, мен тарихга шўнғишларнинг ниҳоятда муҳимлиги тушунаман, мен ҳақиқатдан ҳам Ганс янги цивилизацияни, янги мавжудотлар цивилизациясини кашф қилганида ҳайрон қолдим, лекин мен учун айни пайтда энг қизиғи, энг асосийси бошқа - ҳаддан ташқари кўпайиб кетган  касаллик ташувчи бўлиб қолган вируслар ва бактериялар одамнинг ўлим каби ҳолатини қандай қилиб  қабул қилиши масаласи қизиқтиради, тушуняпсанми? У одам ҳалок бўлганми ёки БТТ ҳолатидами, тушуна олмайдилар. Улар шунчаки у ердан йўқоладилар, ўзининг фаоллигини тўхтатадилар, уларнинг ортиқча қисми нобуд бўлади ва одамнинг иммун тизими БТТ тугаганидан сўнг вазиятдан осонликча  ва уни назорат остига оладилар.

-                      Рак ҳолатида бу вариант аниқроқ қилиб айтсак иш бермайди, - деб таъкидлади Майя, - ахир организм рак ҳужайларини бегона деб қабул қилмайди ва иммун тизими улар билан курашмайди, теломеразанинг фаолият кўрсатиши ҳисобига эса рак ҳужайралари ўлмас ҳисобланади.

-                       Буни тадқиқот қилиш керак, - қизнинг кўзлари чақнаб кетди. – тадқиқот қилиш керак, ҳозир бир нарса дейиш қийин. Биз рак билан касал бўлганлар билан ҳам тажрибалар ўтказамиз, теломераза билан эса Джерри аллақачон шуғулланмоқда, демак эртами-кечми биз барибир бирор нарса ўйлаб топамиз...

-                      Джерри ҳақиқатдан ҳам теломераза билан шуғулланмоқда, лекин бошқа томондан, - деб аниқлаштирди Томас, - типратиканларда теломеразанинг фаоллиги юқори ва уларнинг аъзойи баданидаги ҳеч бўлмаганда баъзи ҳужайралари рак ҳужайраларига ўхшаб ўлмас бўлиб қолиш эҳтимолдан ҳоли эмас.

-                      Яъни улар ҳеч қачон ҳалок бўлмайдиларми?? Т нима дегани, - деб чидаб тура олмади Андрей.

-                       Бошқа бошқа маънода ўлмас, - деб тушунтирди Томас. – ҳужайралар бўлинганда “теломера” деб аталувчи хромосомаларнинг тукчалари, аста-секин ейила бошлайди, калта бўлиб қолади, “теломераза” деб аталувчи фермент эса уларни тиклаши мумкин ва бунинг натижасида янги ҳужайралар эскиларини ҳеч қандай оқибатларсиз алмаштиради ва айнан қариликнинг тўхталиши рўй беради. Бу катта масала, ҳозир мен буни тушунтира олмайман.

-                      “XXV аср генетикаси” ўқиб чиқ, - деб маслаҳат берди Майя. – Ундан бошла, у ёғига кўрасан – қизиқ бўладими-йўқми.

 Андрей бошини силкиди.

-                      ...лекин мен нима демоқчиман, - деб давом эттирди қиз, бу ўзига хос виртуал ўлим билан даволаш дегани-ку! Тадқиқот қилиш керак, гарчи..., - у елкасини қисди, - аслида бу ерда қарама-қаршилик бор. Агар гап оддий одам тўғрисида кетса, у ҳолда БТТ тажрибаси унинг учун негатив  ҳис-туйғулар, аъзойи баданнинг умумий заҳарланганлиги, машқ қилишларнинг йўқлиги билан тўсилган бўлади, лекин гап бизнинг бирортамиз тўғрисида кетса, у ҳолда улар умуман касал бўлмайдилар ҳам... шунинг учун мен ҳозирча нима қилишни билмаяпман.

-                      БТТ нинг аъзойи баданга соғломлаштирувчи таъсирини тадқиқот қииш учун, бирор нарса билан касал бўлиш шарт эмас, - деб таъкидлади Майя. - бир қатор биокимёвий кўрсаткичларни қайд қилиш етарли. Бунинг учун сен “тепалик” боришинг керак, у ерда мутахассислар ошиб-тошиб ётибди, сизлар осонликча бир–бирингизни тушунасизлар.

-                      Ҳа, тушунаман, - деди қиз. - аслини олганда мен у ёққа кетаяпман ҳам.

-                      Унга айнан Джерри мезон сифатида ҳужайралардаги теломеразаларнинг фаолият кўрсатиш ва ҳолатини таҳлил қилиш йўлини қўллашни маслаҳат берди, - деб тушунтирди Томас. – “Тепалик”да бу соҳадаги янгиликлар кўп, шунинг учун, - у қизга қаради, - сенга у ер ёқиб қолади.

-                      Менга-чи, - деб гапга қўшилди Андрей, - у ер ёқадими?

-                      Кўрамиз, - қисқа танаффусдан сўнг яна гапирди Томас.

Унинг овозидаги қатъиятни ҳисобга олиб Андрей хулоса қилди – бу айни пайтда Томас унга айтиши мумкин бўлган таскин берувчи гапларнинг бори эди, Йолканинг чеҳрасидан эса бу унчалик ҳам кам эмаслигини тушунди.

 

<<Бўлим 12

Бўлим 14>>