« Майя-1 »

« Форс-Минор »

Бўлим 04

Эрта тонг ҳиди туш кўришнинг чалкаш пала партишлигини тортиб олади ва дарҳол тинч бўлиб қолади. Бу нозик осойишталикни қандай ушлаб қолиш мумкин, уйқу ва бедорлик ўртасидаги хрустал кўприкни, тешвиш ҳали йўқлигида, келгуси кун борасида фикрларни ёдига туширгандаги хрустал кўприкни ушлаб қолиш қандай мумкин? Бу бир лаҳза бутунлай бошқа дунёга йўл олишнинг бошланиши, лекин бу ҳолат шу қадар собитсизки... Яна ухлаш керакми ёки уйғониш? Қатъий ва одатий реаллик шу қадар кучли тарзда таассуротлар магнити билан тортадики, гўёки бу тортишга қарши туришга куч йўқдек... ва мен ўзим уй эгаси уйи ва меҳмонлар учун уйни боғловчи ёғоч кўприкда эканлигимни пайқамайман.

Қуёшли, осмонда на булут бор, лекин иссиқ эмас. Олтин куз... фақат шундай тез оқувчи эмас, биздаги каби, аммо барибир бу ерда ҳам ҳатто бу ажойиблик эътибордан четда қолади, кундалик кундаги каби қишга эмас... абадий бахтни қувиш, бу кўланкани қувиш. Духоба қуёш, енгил салқин, ҳайратли шинғирловчи тинчлик, бу фасл учун шу жарангли. Менда ушбу ҳислар тубига шўнғиш ва нимадир энг зўрини тутиб олиш имкони бўляпти... гарчанд бир озга бўлсада...

Шафи аллақачон ўша ерда. Енгил нонушта, ва бирдан тепасига, катта шоҳлаб кетган дарахт тагига, нафақат менинг танамни қабул қилувчи, балки фикрларимнинг ажоийб безакларига аралашувчи эски шезлонгда.

«Яна нима керак?» - ушбу фикр билан эркалайман, кейин уни ташлаб юбораман. Қуёш тинчлиги, даврлар чанги... тўсатдан безовталик бошланди. Нимадан? Қандайдир бир тимсол ташқаридан киришга интилмоқда... ёки мамнунлик ва безовталик ажралмас жуфтликлигида гап. Эрта болаликда Янги Йил қизиғида ёки “туғилган кун”да мени тўсатдан бир қанча соатдан сўнг барчаси тугайди, одамлар юзи жилмайишдан тўхтайди, чироқлар ўчади, ва яна қўпол одатийлик бошланади деган тушунча қамраб олди. Мен катталарга боқиб тушундимки, байрам бу улар юзидаги шодиёна ниқоби, бу фақат ташқи томондан, барчаси нотўғри, ҳақиқий эмас. Бу шу қадар қўрқинчи эдики, мен дарҳол бўғувчи ташвишланишни суриб чиқардим ва шовқин солиб дугоналаримга ўйин кулги қилиш учун бордим. Ҳозир бошқа қаерга бориш мумкин? Мана мен ўсдим, бошқа беташвиш ўзини алдов йўқ. Олтин кузнинг нозик қувончи, байрамнинг кўпиксимон қувончи ёки фаолиятсизликдан тинчлик, буларнинг барчаси дам олиш вақтигина бўлиши мумкин, анча қамраб олувчи ва улканларида олдида кичик танаффус бўлиши мумкин. 

- Бугунга қандай режалар бор? Шафи боши қопқоққа олиб борувчи тешикка тегди.

- Таклифлар қандай?

                      

- Ўх, таклифлар кўп! Сиз фақат танлашингиз мумкин.  («Фақат»..! Ҳа бунда фақат ҳаётнинг бутун тузи). Мен Сизни тоғларга олиб боришим мумкин, бу ерда бир қанча соатлар йўлда учта ажойиб жой бор, Гулмарга, Сонмарг, Пахалгам. Улардан ҳар бири ўзича чиройли, шу туфайли мен сизга уларнинг барига ташриф буюришингизни маслаҳат берардим, бошлашни эса нимадан бўлса бошлаш мумкин. Бироқ, тоғга жуда эрта тонгдан бориш керак, шу туфайли бугун кўл бўйлаб қайиқда сайр қилиш керак. Бу олти соатча вақтни олади, Сиз гулларнинг катта боғини кўрасиз. Бу жуда машғул бўлишга арзирли сайр.

- Қайиққа сузиш ғояси менга ёқади:)

Шафига ҳам, афтидан, мен жуда тез рози бўлишим ёқади.

- Демак, дарҳол нонуштадан сўнг Сизни шикаралар кутади (маҳаллий кийиклар шундай аталди).

Ғамҳўр хўжайиннинг тўлақонли имосига қарамасдан, у мени ўз ташқи дўстоналиги билан алдай олмайди, ва аҳмоққа ҳам тушанарлики, биринчи навбатда у аввало пул ишлашни истайди, шу туфайли барча батафсилликларни ойдинлашттирмасдан унинг таклифини шунчаки таклиф қилиш анча мулоҳазасиз бўларди. 

- Бу қанча туради?

(Аҳа! Масала аниқ уни хижолат қилганини мулохаза қилиб, мен мўлжалга урдим).

- Сизнинг учун, менинг асосий меҳмоним каби, бу бор йўғи 30 доллар туради.

Арзон эмас! Бу нархга Европага саёҳатни харид қилиш мумкин, тўғри шахсий гидсиз автобусда, лекин барибир... Унга бу нархни жуда баланд деб ҳисоблайман деб айтайми ёки айтмайми? Унда нима рўй беряпти? Норозилик ярми хижолатлига ўхшайди... эҳтимол мен нима ўйлаётганимни тушунади. Қўрқув қўрқув билан, пул эса шунчаки кетади, ҳа ўнғайсизликни енгиш керак-ўз ҳаётимни ўзим қуришни истайман, кимдир менга мажбуран қабул қилдиришга уринган нарсаларни кўр кўрона олмасликни истайман.

- Бу арзон эмас. Яхши тушириб беришга нима дейсиз?

Унга керак бўлганини бериш керак, -у дадил актер, ва у мени ўз ўйинига жалб қилишнинг уддасидан шундай ҳам чиқади. Юзи қайғули қилиқларда буришади, гўё суҳбат унга азоб келтира бошлайди ва бу вақтда мен ўнғайсизликнинг навбатдаги чайқалишини ҳис қиламан ва ҳатто бунча кўп тўлашни истамаслигим учун гуноҳкорлик ҳиссини сезаман. Оқибатда мен тушундимки, қачонки улар сендан икки маротаба олишни истаганда ҳиндиларнинг жондан севган найранги экан бу, акс ҳолда одатдаги нархидан ўн маротаба кўп, ҳайратланишга жавобан ёки баланд нархдан қониқмасликка жавобан сендагидан кўра кўпроқ улар яна кўпроқ ҳайратни ва қониқмасликни кўрсатадилар, сени билан ҳеч қандай иш қилмасликни истаган ва улар сенга тушиб бераётганда уч марта ошиқ нархни оширади деб ўйласанг, балким оқшом сенга қўрқинчли тушлар киргандир. Чунки сен чўчқа, сенга рўбарў чиққанини баҳоламадинг... Агар сен шунчаки йўловчи йўловчи билан бўлганидан кўра яқинроқ алоқада ҳинди билин бўлсанг, унда у эҳтимол у жуда тушиб беришни истаганини кўрсатиб ташвишини билдиради, лекин айбдорлик ҳиссини бошдан кечиришни истамай ҳеч қандай буни уддалай олмайди, буни қила олмайди, сен эҳтимол унинг шартларига кўнасан, дўстингга ишонасан. Бунга улар ҳисоблашади.

- Мэм, бу шундай ҳам махсус нарх, менга ишонинг. Сиз албатта, кўчага чиқишингиз мумкин ва Сизга турли саёҳатларни таклиф қилади, балким янада арзонроқ, лекин Сизни қаерга олиб кетади, номаълум.

Бу аниқ! Дарҳол Деҳлининг барча даҳшатлари эсга тушди, аллақачон мен ундан чиқиб кетишни умид ҳам қилмагандим.

- Менга ишонинг, бундан мен кўп даромад қиламан деб ўйламанг. Шикар хўжайинига катта миқдорда пул тўлайман, мен қайиқчига хизмати учун пул тўлайман, мен миршабга солиқ сифатида тўлайман, ва натижада жуда кам қолади, ҳозир оилада фақат мен ишлайман. Ахир сиз биласизки, бу ерда доимо уруш. Авваллари мен Сизни ўзим бепул кўл бўйлаб ташиган бўлардим, дўстим сифатида... менга шу қадар ноқулай, Сиздан пул олиб туришимга тўғри келади, лекин менда бошқа имкон йўқ. 

Мос имо билан қўшилган унинг нутқи таассурот қолдирди, ва мен гўё унинг тарафидан эшитаманки, рози бўламан, менинг учун бу қувонч, унинг катта оиласига ёрдам бериш. “Охир оқибатда бу ишончли, ҳатто агар мен қайта тўласам ҳам”, - элас элас ҳисларни узоққа улоқтиришга ҳаракат қиламан, мени барибир алдашди, бунда янада сурбетларча ҳислар билан ўйнашиб алдашди.

Қуймоқ умуман бундай эмас, мен ўргангандек эмас, гўё сутсиз қилгандай, шунчаки тухумни синдир ва аралаштир. Кўринишича мазали эмас... таъмига кўра жуда ҳатто яхши! Уни иссиқ шоколад билан кўмаман. Тўғрироғи сув, қуёш, ёлғизликка. Сумкага ён дафтарни, фотоаппарат, Кришнамурти томини соламан, мен саёҳатга тайёрман.  

“Шикара” сўзининг ўзи келгуси саёҳатнинг умумий руҳига мос келади, унга маҳаллий пул ўчловчи анча катта тўлашга тўғри келади. Ўзимни миллионер қизи деб ҳис қиламан, унинг атрофида унинг пуллари учун бутун дунё айланади. Асосий қувончли бу келтирмайди, чунки менда ҳеч қандай миллионлар йўқ ва барча ҳиндиларнинг эсида  ҳам ҳаёлида ҳам бундайлари йўқ, гўё менда улар бор. 

Бу сафар умуман кечагидай қайиқчи эмас, ўрта ёшларда, чорловчи назарли ва нафратли эгилган оғизли. Ҳар қандай йўл билан у қандай қашшоқликда яшашга мажбурлиги билан ҳеч қандай иши йўқдек таассурот қолдиришга уринади, унда менга нисбатан ҳеч қандай эҳтиром йўқ, бошқа маҳаллий яшовчилардан кўра ҳеч қандай ҳурмат йўқ, у ўзига ўзи хўжайин, ҳатто агарда кимгадир ишласа ҳам. Бу даъватда, носоғлики, зўриқиш, гўё у доимо ҳар бир ҳаракатини зўрлик билан ясалган тимсолни бузмаслик учун кузатади.

Бу одам ҳақида мен ўйлашни истамайман. Китоб ўқишни истайман, орзу қилишни, ёстиқда ағнашни... У шикара бурнида ўтиради, мендан узоқда, ва мен парда ортида яширинаман.

Қайиқ секин қуёшга рўбару тойиб боради ва узоқда тоғларга яқинлашади. Ён дафтарни очаман... болаликда менга китобларни “таъбга қараб” кўриш ёқарди, аниқроғи ҳидига кўра, китобни варақлари ўртасида ҳид чиқарувчи китобни очасан, баъзилари нам ҳиди билан ҳид таратади, зерикарли, баъзилари хушчақчақ, кўп истиқболли, мана ҳозир гўё болаликка қайтгандайман ва ўз ўзидан ён дафтар варағини ҳидладим. Мен аллақачон шунчаки ўзим учун қандай ёзишни эсдан чиқардим... доимо бунга қандайдир шакл бериш учун миядан кетмас истакларни доимо етиб оламан... ялаб кўриш ахир мен буни ўзим учун ёзаман, фақат ўзим учун, бу мақола эмас... мана даҳшат.. бўлмаяпти... мияга ўрнашиб қолган цензурасиз қоғозга шунчаки оқиши учун фикрларни бериш имконсиз бўляпти... ҳа.. журналистика, бу фоҳишаликдан ёмонроқ... барчасидан бошидан ўрганиш керак, оддий сўзлар қувончи, нашриётчи ва истеъмолчининг таъблари ва инжиқликларидан мустақил бўлиш. Сўзларни эркин тарқатишга ҳалақит берувчи ярим расмий хунобликни йўқотишга барча қўлдан келган ҳаракатларни адо қилиш зарур, ахир бу шунчаки оддий, ўзи самимий бўлиши керак... шунчаки... бу шунчаки оддий эмасми? Бу ҳатто кулгили... бу қандай бундай бўлиши мумкин...

Балки, энг азоб берувчи ҳолатлардан бири бу –одатийликдир. Бу лаҳзаларда (ҳа асрнинг қайси лаҳзалари!) ҳеч нарсани истамайсан, гарчанд нимадир истагандан ташқари. Бу азоб берувчи бўшлиқ, бундан мен доимо қаерга бўлса ҳам қочишга ҳаракат қиламан, ҳар қандай таассуротлар, у ҳамма вақт етиб келади, қисман тўсатдан, ва ўшанда ҳаракат авжида тўсатдан барчаси қизиқарли эмас ва зерикарли бўлади. Ва мен бу зерикишни ҳеч қандай абжирлик йўқ қила олмаслигини тушунганда, ҳолат бутунлай қоронғу бўлади, яна қандай яшашда давом этиш мумкин? Ўзи ўтиб кетишини кутиш керакми? Йўқ... мен бу қандай бўлишини кўрдим, аввал бир неча соат кутасан, кейин бир неча кун, кейин эса турғунлик қамраб олади, бундан икки йўл билан чиқиш мумкин, чунки бунда яшаб бўлмайди. Одамлар яшайди, ҳа, лекин мен, мен тирик чирий олмайман, буни истамайман. Йўл топиш керак...Мен бундай яшашни истамайман, гўё барчаси аввалдан ўрганилган ва ва маълум, гўё одатийликнинг қисматий қутилиб бўлмаслигини исботланган, ахир мутлақо аниқки, бизнинг ичимиздаги дунё сир бўлиб қолади, лекин энг қўрқинчилиси шуки, бу сир вақти келиб сирини йўқотади, зерикарли бўлиб қолади ва ҳар яшаб ўтилган кундан мен қадам ба қадам зерикишнинг бутун қисмига айланаман. Ва тана кул ранг бўлади, қон кул ранг ва мия ва юрак... бу билан қандай кўникиш мумкин? Дунёни ўз атрофида айлантиришга урунган не қадар инқилобчилар бўлган, уларни фақатгина ҳангомалар ва эркинлик тўғрисида орзулар қониқтирмаган, уларга ҳақиқий эркинликнинг ўзи зарур бўлган, ички эркинлик борасида суҳбатлар қониқтирмайдиган ўша инқилобчиларнинг ўзи қаерда? Наҳотки барчаси шундай умидсиз, Ер айлана, атом ажралмас, учишнинг имкони йўқ, юлдузлар осмонга ёпиштирилган... эканлигига барча ишонган қачонлардир, лекин бу яшашга ҳалақит қилмайди, нафас олишга ва севишга, ахийри улар ёпиштирилган ёки боғлиқлигининг фарқи қандай? 

Ушбу бўзарганликдан даҳшатли қутулиб бўлмасликнинг ўзгармаслиги, ҳаммага етувчи ушбу бўшлиқдан қутулиб бўлмаслигинг ўзгармаслиги, бу умуман бошқа нарса. Абадий, спазмали, умидсиз зерикишдан, ихлоси қайтишдан, чарчашдан қочиш... Наҳотки одам табиати айнан шундай? Лекин бу барча фикрлардан нима ўзгаради?

Қўлимни сувга соламан, у илиқ, қоронғу ва тоза. Юзадан ярим метрда қалин, мустаҳкам сув ўтлари яшайди, улар сербалчиқ чуқурликдан кўтарилади, момиқ, қўрқитувчи...

Кўз қирида сузиб юрувчи қайиқни кўраман... Буни қаранг! Унда не қадар ранглар! Кичик, деярли қора ва гўё сўлиган одам каби, қайиғимиз чети бўйлаб қўл билан тегиб кўриб юзма юз мен билан тенглашиш учун ўзимникини тортаман. Ҳеч нарса демай бирдан бир неча гулчамбарни тортади, деярли ҳеч қандай танлов қолдирмасдан- шундай таассуротки, улар мана йиқилиб тушадигандай, агар мен уларга қўл чўзиб уларни олмасам. Унинг юзлари ифодасида нима бўлмасин ушбу гулларни сотиш қатияти аралашганди ва у курашда ютқазганини гўё у билганидай алам бор эди. 

Менинг қўлларим механик тарзда гулларга тегди, лекин мен у ерда тўхтадим ва бошимни қимирлатдим.

- Менга гуллар керак эмас.

- Улар жуда арзон, мэм.

- Менга улар керак эмас, на арзонлари, на қимматлари, ўшанда мен ҳали билмагандимки, Ҳиндистонда халос бўлишнинг энг яхши йўли бу бурилмасдан ёнидан ўтиш, чунки ҳар қандай реакция, таъсирланиш алоқани давом эттириш имкони каби тушунилади, демак бундай имконият сенинг молингни алдаб ўтказади. Мен ўзим ҳам Арбатта ҳарбий бош кийимларни ва командир соатларини хорижликларга сотганда қачонлардир ўзим шундай ҳаракат қилганма, мен ўшанда ўсмирлигимда шу қадар қатъий эдимки, нимадир сотиб олишларига ёлвориб бутун Арбат бўйлаб хорижликларга дўстона кўринган ҳолда бора олардим. Одатда иш муваффақиятли якунланарди, чунки бу найранг менга яхши таниш, шунга қарамай кўп йиллар ўтиб мен бутунлай бу ҳақда унутгандим. 

- Мэм, бу гуллар сизнинг бахтингиз. Бугун катта байрам, жуда катта, менинг оилам учун кичик бизнес қилинг, у жуда ёмон инглизчада айтди, лекин унинг сўзлари маъноси яхши тушунарли эди. 

Мен қайиқчи томонга у мени бу зулукдан ҳимоя қилиши умидида қарадим, бироқ қайиқчи у билан биргага ўхшарди, чунки бошқа томонга қарадим ва шундай кўриниш қилдимки, у ҳеч нарса пайқамасди. Эшкак тинч эди, гўё у бу ерга иккинчи воқе бўлишга қадар туришга тўпланганди. Ахир йўқ, мен сенга етказаман, мен сенга тушунтираман, у ерда ким... гарчи ноқулай бўлса ҳам эҳтимол гул савдогарига ўзимга совуқлик келтираман.

- Мен яна юришда давом этаман!

- Мэм, менинг оилам сиз учун ибодат қилади, мэм, қаранг, улар қандай чиройли, савдогар безовталанди, лекин бизнинг қайиқ аёвсиз итарилди ва биз яна сузиб кетдик.

Бундай вазиятларда пайдо бўлувчи ҳислар уйсиз ҳайвонлар борасида турли ҳикоялар билан бирга келувчи нарсага ўхшайди-ҳатто мушук ва итларга бошпана қилувчи қизиқувчилар ҳам учрайди, улар бизнинг майда биродарларга меҳр билан тўлиб тошган ва тўла тўкис самимий умид қиладиларки, ит ва мушук бахти бу тўрт девор, юмшоқ диван ва илиқ туалет. Ҳатто ғалатики, нимага улар атрофда уйсиз қарғалар нечталигини, қарғаларнинг, типратиконлар ва тулкиларнинг қурилмаган ва бузилган тақдирлари... Аслида битта ҳам одамни бахтли қилмаган азалий инсон бахтни истаб ҳайвонларни одамга айлантиришдан кўра кўпроқ аҳмоқлик йўқ. Ва ҳиндисларда пайдо бўлувчи шафқат, у ҳам шу каби. Бундай одамлар ўзи ўз ҳаёт тарзини ўзи танлайди, ва ҳозир мен энди даҳшатли шароитларнинг бахтсиз қурбонлари деб уларни ўйламайман. Бир улкан ахлат уюмини бошқасига кўчириб ахлатда, сув келиб қуйиладиган зовурларда кичик ҳинди болалар қандай қилиб тўғридан тўғри юришлари каби кўринишда юрагига узоқ вақт қон қуюлди (Ҳиндистонда бўлиши мумкин бўлмаган кўримли болалар!!!), лекин улар юзларида (улар ахир қандай чиройли) мен уларни автоматик тарзда тасвирлаган азоб уқубатлар кўринмайди. Йўқ, бутунлай аксинча, табассумли, серғайрат, уларда юмшоқликка иштиёқ сезилади. Қачонки автобусда юрсам ёки поездда мен кенг очиқ кўзларим билан ташқи томондан бинойидиек ҳиндиларни кўраман, “маданиятли” ҳиндилар ўзлари оёқлари тагига қолдиқларни, идишларни, пўстлоқларни ва бошқа ахлатларни ташлайди, чунки сафар охирида барча чиқиндиларни текислайди, ўшанда мен секин тушуна бошлайман, бу уларнинг танлови, чунки улар шундай бўлишини ўзлари исташади.

Ёстиқда ётиб ҳар тарафдан очилувчи бўшлиқни идрок қиламан ва назар деворларга ва уюмларга дуч келишидан назаримда жисмоний лаззатланишни сезаман ва ҳалақитсиз узоққа тикилиш мумкин. Қирғоққа қадар юз метр, у бўйлаб йўл кетган, ва камдан кам учровчи машиналар бу масофадан ҳақиқатдан узоқ, ўйинчоқ каби туюлади. Яна узоққа чўзилади ва паст бўйли тоғлар горизотни билан қўшилади. Қаердадир тоғ олди тепаликларида чиройли кичик меҳмонхоналар бор. Қачонлардир улар туристлар билан тўла бўлган, энди эса тинч ўтмишга маъносиз ёдгорлик билан серрайиб туради. Ҳозирча мен бу ерда фақат битта туристни учратдим, япон, кейин кўп маҳаллий аҳолини кўришга улгурдим, қандай қилиб бўлсада туристни олиш ёки ундан пул ишлаб олиш ҳеч бўлмаса гаплашиб кўришга ўта қизиқардим.

Чап томондан қаердадир кичик оролларда сузиб юрувчи уйлар йиғилган, узоқда олдинда умуман ҳеч нарса йўқ, зўрға кўринувчи тутун билан ўралган узоқ тоғлардан бошқа.

(Эртага Сонмаргга бормайликми....) Бу барчаси нотинч, лекин менга ҳақиқатан ёқувчи шундай жойга тушиш қатъий истаги. Балким у ерда...

Яна битта қайиқ гўё сув тагидан шўнғиб чиқди ва бизга йўл олади. Яна мени чулғаб оладими? Тинч бўлишни истаб қолдим, саёҳат сотиб олдим, кўлга чиқдим... Қайиқда фақат иккита қизни кўрганда пайдо бўлган қўзғалиш ғойиб бўлди. Бутунлай гўдак беш ёшлар чамаси... каттаси ... эса ўн икки ёшми? Қаранг а, қандай кўзлар... ахир кичиги умуман қаровга муҳтож болага ўхшамайди. Одат бўйича аввалбошдан шу қадар мўрт жонивор кўринишидан ийиб кетишни бошдан кечириб, мен гўё қоқиниб кетдим, унинг назарига дуч келиб, катта ёшли аёллар каби оғир назарига дуч келиб қоқиниб кетди. Ҳа..., бу ерда барчаси бошқача бўлса керак, ва ҳатто болалар болаларга ўхшамайди. Ҳаракатсиз совуқ қотиб ҳар биримиз қайиқда, биз секин яқинлашамиз, лекин зўрға фақат бортдан оҳиста бири бирига урилади, катта қиз тўсатдан тутқич бермас ҳаракатлар билан менга нилуфар нам, йирик гулини тиззамга отади, ва ўша вақтда ҳатто шубҳа асари ҳам йўқ, бу нимадир нохуш нарсага айланиши учун шубҳадан асар ҳам йўқ. Қаттиқ кулиб, агар улар менли шундай кутиб олишга қарор қилганда бу қизга ёқдим деб ўйлаб. Менинг жилмайишимни кўриб бу қиз тўсатдан  йиртқичларча ишшайди ва дунёдаги ҳеч нарсага қўйиб юборишни истамаган кичик ёпишқоқ ҳайвон каби қайиғимиз четига ёпишиб олган.

- Хандред рупиз, мэм! – деярли менинг қўлимни ургани каби шу қадар қатъий қўлини чўзиб у талаб қилди.

- Нима? Юз рупий?? (Мен аҳмоққа ўхшамайди?) Қани кел ўз гулларингни ол...

Нафратлантириб, гулни қайтариб беришга ҳаракат қиламан, лекин у куч билан уни қайтаради. Қилиқлари бинойидек...

- Эй, дугонажон, сенга менинг гулинг керакмас!

- Лекин Сиз уни олиб қўйдингиз! – тирноқлари билан сичқонларни ушлаган бойқушга айланди, назари совуқ, овози талабчан.

- Мен уни олдим?? Сен уни менга ташладинг, эсингдан чиқдими?

- Мэм, Сиз гулни олдингиз, энди унинг учун гул беринг. Бу гул муқаддас, Сиз унинг харид қилишингиз керак..

- Мен ҳеч нарса қарз эмасман! Уни дарҳол қайтариб ол, акс ҳолда мен уни ташлаб юбораман, аламни имо қиламан, ҳозир гулни узоқдаги сувга улоқтирадигандай кўрсатиб, лекин буни қилишдан қўрқдим, агар у синиб қолса нима бўлади? У ахир иккиламчи куч билан пулни талаб қилади.

Қайиқчини ёрдамга чақираман, лекин бу чўчқа агар мен гулни олсам, унда тўлашим керак, бу ернинг одати шу эканини нафратли кўриниш билан айтди. Шуни тушунтира бошлайманки, ҳеч нарса олмаганман, катта амакилар олдидан ўзимни оқловчи ғирт аҳмоқдай ҳис қиламан. Ахир уларни полиция билан ҳуркитиш мумкин эдику, ахир бу энг бориб турган ўмариш, бироқ мен ўзимни йўқотиб қўйдим... Жин урсин, камроқ тўлайман... доллар сенга етадими? Сенга ўн беш рупий, жўнаб қол. Барибир ахир мени чақалоқ каби кўрдилар... Ва барчасига қўшимча тарзда ва бесўнақайлик шлейф билан судралади, ва мени алдаган қизлар олдида!

Бўлди. Менга етади. Қайиқчидан у савдогарлар билан мустақил келишишини талаб қиламан ва ҳатто менга уларни яқин келтирмаслигини талаб қиламан, ва шахсий бўшлиқ учун курашишга яна бир тўғри келса “бошлиқ”ка шикоят қиламан деб дўқ қилишини талаб қиламан, қачонки ярим соатдан сўнг яқиндан навбатдаги флибустьер ботаниклар ярқираб кўринди, у тушкун ҳолда қўлини силтади, қичқириб қўл силтади, қайиқ бизни ҳар тарафга ажратди.

Хурсандчилик шитирлаши, тўғридан тўғри кафтда оқувчи сув шитирлаши, сув остида музлаб қолган қўллар, қўлдан сирғалувчи фикрлар... вақтлар силтовлар билан оқарди, унда шаффоф булутда музлаб, унда ариқлар билан ювув кетади. Ахир улар гаплашади... улар аниқ бири бири билан сўзлашади!  – бош устида учувчи қарғалар. Бир соатдан кейин ёки икки соатдан сўнг тоғга тирмашиб чиқувчи кенг зиналари билан катта боғ пайдо бўлди. Ҳаракат қилиш керак... Ажойиб жойдан чиқаман, ва барча қирғоқ олди безовталиги бир оз тинчланади, менга ўгирилади. Барча жинслар ва ёшларнинг ноодатий ва тушунарсиз диққатини камайтириб бошпана бўйлаб кетаман. Нимага аёлларнинг боши рўмол билан ўралганми? Нимага менинг олдимда уялиб улар юзларини ёпади? Баъзилари ва барчаси юзини буради, уялишдан ё бўлмаса менинг ташқи кўринишим ғалати кўринганиданми кулиб юзини ўгиради. Уларни ким тушунади... Ҳа, йўқ, афтидан менда ҳеч қандай кулгили нарса йўқ, иштонлар, енгил кўйлак, лекин ҳарир бўлмаган матолар, барчаси тоза (балким айнан шунда сабаб?), маҳаллий аҳлоққа мувофиқ барча менга не қадар маълум бўлса... Ҳа мен охир оқибатда нимани силтайман! Бу одамлар нимага кулаётгани билан менинг нима ишим бор? Ўзимни қатъий шу нарсага ишонтиришга ҳаракат қиламанки, буларнинг барчаси бўлмағур нарса, ва олдга кетаман, қизиқувчанликни орқа планга қолдираман.

Савдо қаторларида бу мамлакатда кам сонли “middle class”дан ҳиндилар дайдиб юради. Улар шу қадар буўхшов кийинган! Ҳиндистонда ғиж ғиж қайнаган жулдурвоқилар тўдаси ортида улар муҳим кўриндилар ва ҳар бир бурчакда ўз қориндор обрўсини намоён қилдилар. Худди болалар каби... уларга катталарча ўйнашга имкон беришди, уларнинг қўлдан келгани-бу ўз аҳамиятлилигини кулгили тасвирлашдир, лекин шу нарса аниққи, буларнинг барчаси  эркин, буларнинг ортида турадиган ҳеч нарса йўқ. Ўрта синфдаги кўпгина европаликларга хос ижтимоий ўзига етарлиликдан ҳеч ёлғон кўриниш йўқ, уларнинг эсида ҳам йўқ, фақат кўз кўз қилишнинг гўлларча истаги бор холлос. Қандай бўш башаралар... қандай ёқимсиз кўзлар...

Бу ерда қандай кам учрайдиган лаш лушлар! Барча расталар энг юқори шифтига қадар тўлган-пластмасса ўйинчоқлар, жевакчалар, ойналар, майда мунчоқлар, соч тўғнағичлар, шиппаклар, кассеталар, ручкалар, эшик қулфлари, синтетик ёш болалар кўйлаклари, павлин пати ва бошқа бошқалар, буларнинг барчаси ўзинг тасаввур қилишинг мумкин ўлган энг нафратли сифатга эга. Устидан турк безакли кийилган кофта кийган очиқ атир гул ранг сари кийган жуссали ҳинди қизга аҳмоқларча тупураман. У ҳис билан бу барча лаш лушларни саралайди ва қиматбаҳо тақинчоқлар салонидаги нуфузли хоним каби кўринади. Қора сочлари мой билан силлиқ таралган  (қандай жирканч…) ва кокиллари орқага тушган, қўлларида ҳар бир ҳаракатда жарангловчи ўнлаб ингичка браслетлар осилган. Нима – мана у шундай бутун умр жаранглайди?? Оёқ тирноқларидаги равшан лак кўчиб кетган, қалин бармоқларда ярқировчи сариқ металл ҳалқалари осилган… Мен нима қиляпман? Машаққатли иккиланиш: бир томондан уларга қараш ёқимсиз, бошқа тарафдан қизиқарли. Ва ахир бунинг барини ҳар тарафлама ўрганишдан лаззатланиш учун эмас, йўқ.. барибир кулгили-аёл лабидан қизил тамға оҳиста осилиб тушди ва оқаётган бўёқ каби туюлади, ҳаракатлари мушкиллик билан бўлади, гарчанд у ёш бўлсада. Ҳа унга шунчаки ҳаракат қилиш ёқади!  Жин урсин, улар барчаси у ерда шундай! Қадам ташлаш бу нимадир... Шунчаки қандайдир пингвинлар каби, аёллар эмас-пайпоқларини бошқа жойга қўйиб, оҳиста шошмай ёнма ён жилваланади, гўё оёлари ўртасида ўз олдида қоринларини осилтиришга уринади. Ҳали ёғ босиб, бола туғиб улгурмаган ҳатто ёш таъминланган ҳиндистонлик аёллар айнан шундай ҳаракат қилади.

Бугунги кун билан қутулиб бўлмас келажакнинг алоқасини мутлақо иррационал ҳисси-қорин ҳали йўқ, лекин у энди юзага чиқиши мумкин бўлган тарзда мавжуд бўлади, бунда қандайдир ҳалокатга маҳкумлик бор, ва қачонки энди авлодларнинг мерос бўлиб қолиши борасида, ҳинд маданиятининг минг йиллиги борасида гапирганда, унда биринчи навбатда менинг кўз қарашим олдида йог эмас, Шива ҳайкали эмас, мана бу мавжуд бўлмаган қорин турибди.  Ниманидир ўзини эркин тутиб ва табиий қилувчи ва рақс тушувчи шундай аёлни ўзимга ҳеч тасаввур қила олмайман. Ўзларини нимага бўлсада, ҳаётим учун зарур бўлган барча нарсага хўжайин деб билган ягона жой (ошхона)да бечоралар бирлашади, бу плита ва стол орасида ҳаракат қилиш, силжишни ўргатади.

Менинг ёшлигимдаги кинотеатрлари экранидан чиқувчи ҳаво сариси ҳинд гўзаллари тимсоли ҳақиқатда совун қоғозиддагина мавжуд эди.

- Мэм…

Яна нима? Авваллари оқ бўлган ранги ўчган кўйлакдаги соқолли ҳинди. Мулозамат қилгандай қарарди ва мен яна ювош ва кулиб турувчи одамдан юз ўгира олмайман.

- Сиз билан суратга тушишим мумкинми? Менинг оилам агар Сиз рози бўлсангиз бахтли бўлади.

Қандай йўл тутиш керак? Суратга тушишни истамайман, лекин рози бўлиб қўл силкиб  баҳона ўйлашга улгурмайман. Энди унинг куни беҳудага ўтмайди... ҳаяжонли қўл силтаб, ёнидан ўтаётган одам елкасидан ушлайди, қаерга ва қачон босиш кераклигини тушунтиради, ўзининг барча оиласини йиғади, хотини ва иккита бақалоқ болаларини  (Ҳиндистонда болалар қанчалар хунук!) олади, мен олдинги планда қолишим учун уларни менинг атрофимда шундай ғуж ғуж қилади, бошини юксакка кўтаради, кулгидан оғзини очади ва тугмани бос деган белги беради! Чертгандан кейин яна бир икки лаҳза туришни ўтиниб сўрайди, пленкани айлантиришга ошиқади ва яна ҳолатда туради. Ва яна ўша сюррелаистик картина ва яқинлашиб келаётган қайиқларда қўзғалмас фигуралар кўриниши-аёл ва болалар бу вақтларда картон нарсалар каби қўзғалмай туришади, гўё уларга менгача ва яна умуман нимагадиргача ҳеч қандай иши йўқ. Балки улар ухлаётгандир? Бу сафар ҳинди чап қўлини бежам бериб бўшатди, ўнг қўлини ёнга чўзди ва эски совет газеталаридаги қандайдир жанговар карикатурадаги ҳазил суратга ўхшаб қолди. Балким у шунчаки кимнидир калак қилишни, кулгили расм қилишни истаган бўлиши мумкин? Ҳа йўқ, йўқ.. бу жиддий ва атрофдагиларда жилмайиш йўқ...

Жилмайиб ва ичиқоралик билан улар барчачи қандай овсарлар эканлиги фикрини бирма бир кўздан кечириб, салқин ласси, кефир типидаги ласси излаб кафега кираман.

Йўқ, рахмат, ширинликлар керак эмас, мен Деҳли йўлида бу ширинликларни еб кўрдим... ах, тишларим зириллайди. Музқаймоқ ҳам керак эмас, ва “юз фоиз ишончли” ёзуви ҳам мени ҳечам ишонтирмайди. Термик қайта ишлаш мумкин бўлмаган барча нарса сил ёки терламали касалхона осма кароватига ойига михлаб қўйиш мумкин. Яна менга тикилади... икки ҳинди, афтидан мени билан танишиш мумкинлигини баҳоламоқда. Ҳато бу ҳақда ўйлаб ҳам қайд қилгинг келади, охиригача ичаман ва кетаман.

Барибир боғ чиройли эмас: ҳамма жойда бир хил хунук камдан кам гуллар кўриниб туради. Сув оқувчи тарам тарам тош тарнов сирпанчиқ, ёқимсиз яшил қобиқ билан қопланди. Хонакишлаштирилган товуслар ўйнаб юрган қисқартирилган майсазорларда битта ҳам хорижлик йўқ. Буларнинг барчаси шод қилмайди... улар дам олувчи кишиларда таассурот уйғотмайди, нохушлик ҳавода айланиб юради. Ва бу жой менга ёқмайди, ва мен тўхтовсиз тикилиб диққат қилишдан чарчадим, ёки мен Кашмирда ёлғиз саёҳатчи аёл бўлганимдан чарчадим. Менга етарли, қайиққа қайтаман.

Қайиқчининг нилуфарлар даласига олиб бориш таклифини завқу шавқ билан рад этаман. Далалар... ва нилуфар...-кундалик айсбергига эга Ҳиндистон тўғрисидаги менинг ҳаёлий тасаввурларимга яна бир дуч келиш. Не қадар ҳаёлий умид бўлса, шу қадар ҳақиқат хира бўлади. Балким айнан шу умид заҳарлайди?

Махатма конвейеридан биратўла бўйин товлайман, кама сутра комбинатидан ва дарвишлар кенгашидан бош тортаман, фақатгина шунчаки тушлик қилишни ва қаердаки одамлар кам бўлган, табиат кўп жойда қолган вақтимни машинада сайр қилиб ўтказишни истайман.

Чекавериб тутун бостирган саёҳатчилар тўдаси Кашмирни қуршаб олганда, менинг Вергилийим афтидан бундайини кўп тингламаган, ва чарақлаган кўзларига қараганда, ахийри нимадир табиий воситани ҳис қилдим ва қаердаги улкан эҳром жойлашган, улкан дарахт ва кема кўринишидаги кичик ресторан жойлашган миттигина оролчага мени олиб келдди.

Томга чиқаман (болалигимдан томни жонимдан ортиқ кўраман!) ва катта, шоҳдор дарахт соясида ўтираман. Куннинг энг иссиқ вақти, ва одатдагидек иштиёқсиз ланжлик ҳужум қилади, креслода ағанагинг келади ва мияни манна бўтқасидай бўшаштиришни истайсан. Баъзан, агарда таслим бўлмасдан ўзини кучи кўпайгандек тута бошласам, ушбу ланжликка барҳам беришга имкон бўлади, лекин ҳозир ҳеч нарсанинг иложи бўлмаяпти. Ҳеч нарсага куч етмайди, иссиқ...

Яна қаергадир сузамиз... нима-ҳатто жуда манзарали чекка жой... сузиб юрувчи уйлар орасидаги “кўчалар” шу қадар торки, осилиб турган дарахтлар шоҳ бутоқлари қуёш нури сингган мўжизали тарзда тўқилган яшил чодирни бош устида ҳосил қилиб ўзаро бирлашади. Қалин бекатўндан ва йирик, қалин, эгилган барглардан атиргул ранг нилуфарлар чиқиб туради. ... Эҳтимол тахминан бешта? Қуёшли кун охирига етади, Ҳиндистонда соат олтидаёқ қоронғу тушади. Ушбу кун ботишдан аввалги вақтда ҳавода ўзига хос хотиржамлик ҳукм суради, тўхтат қолиш ва бу ҳолатни ушлаб қолишни истайсан, лекин у дарахтлар орасида сирғалиб чиқиб кетади, сув мавжу, кечки салқинлик...ни сақлаб қолгинг келади киши.

Шафи… аниқ, у аллақачон арқонда юрибди, унинг юзлари менинг ташвишли изоҳларим билан тўлиб тошган, лекин мен бугун энди мулозаматли қиз эмасман.  Унинг чучмал физиономиясига жўр бўлибми?...йўқ, жирканч... Уларнинг бари бундай яшашига тушунмайман... ўзи орқали қадам ташлайди, ниманидир узлуксиз тасвирлайди... балким уларга энди жирканч эмасдир? Балким уларга бу барча суҳбатларни юритиш ёқар, туалет қоғозининг шунга ўхшаш бошдан кечирилишими? Наҳотки мен қачондир шундай бўламан ва менга ҳам барибир бўлади, ким билан ва нима ҳақда гапириш керак? Бррр..., ушбу фикрлардан ҳаттоки бадани жимирлаб кетди.

 

- Медитация учун ажойиб жой! – Шафи овози менга томда ҳам эшитилди.

Қизиқ, у медитация сўзи билан нимани кўзда тутяпти?

-Сенинг ўзинг медитация қиласанми?

- Йўқ, мэм, мен мусулмон, лекин биламанки, медитация бу жуда ажойиб машғулот.

- Ха! Сен буни қилмасанг қандай биласан?

- Кўплаб муқаддас одамлар буни мамлакатимизда қилади, шу туфайли биламанки, бу жуда яхши.

- ОК, Шафи, мен айнан шу билан машғул бўлмоқчиман, шунинг учун ҳеч ким бу ерга бурнини суқмаслигига эътибор қил, майлими?

Одамлар қандай қилиб қандайдир бундай равшанликдан, ва ҳатто унга интилишдан чексиз тарзда узоқлинидан ҳайрон қолишни бас қиламан... Аммо, бунинг нимаси ҳайратли? Фикри ойдин мавжудотлар асло тўда орасида дайдимайди, нимдан ҳайрон бўлиш керак, мен ҳали фикри тиниқлик, нирвана, самадха ва бошқа “бошқа тарафдагилар” борасида гапириб нимани у кўзда тутганини қанчадир бўлсада тушунарли тушунтира оладиган ҳеч қандай одамни учратмадим.

Томда мен ахийри хавсизликдаман, бу ерга ҳеч қандай бегона келмайди. Фақат бу ерда гўё у нимадандир ҳимоя қилгандай зўриқишни ташлайман!

Бир хил оҳангдаги куйлаш узоқдан тушкун, аламли чақириққа ўхшайди... А, аниқ, бугун диний байрам... лекин бунинг нима аҳамияти бор? Нимага мен бу ҳақда эсладми?... кўзларимни юмаман ва фикрларимни бир жойга тўплайман, вақтинча улар бутунлай йўқолишини истайман.

Ҳатто, бир оз вақт ҳаракатсиз бўлиш анча ноодатий ҳисларга олиб келиши мумкин-жисмоний тананинг одатий ҳисси кета бошлайди. Ҳозир ўзимни нимадир қаергадир буралиб бораётгандай, охиста оқиб тушаётгандай, тебрангични тебратгандай, пастга тушгандай, бир томондан иккинчи томонга юргандай ҳаракатда бўлган шаклсиз қалин массани ҳис қиламан... Менинг устимдаги том турли тарафларга қийшаяди, ва мен мена ундан тушаман... Энди бўлса мен том тагидаман, ва у мени тепадан пастга босади...

Менинг учун бундай ҳодисалар одатий, - бу эрта болаликдан бошлаб рўй беради. Мен бу ҳақда ота оналар, дўсти ёронлар билан гаплашишга ҳаракат қиламан ва шуни ойдинлаштирдимки, ҳеч ким бу каби нарсани бошдан кечирмаган. Буларнинг барчаси менга         ёқмади, чунки ухлашимга ҳалақит берди ва фақат ноқулайлик келтирди, мен ҳатто жаҳлим чиқди, чунки рисоладагидай ухлай олмайман, табиатнинг ғалати ўйинлари иштирокчиси бўлишга эса мажбурман. Кейин тадқиқотчилик қизиқиши пайдо бўлди... Эртага тоққа чиқсаммикан?

- Шафи! Эртага мен тоққа чиқишни истайман!

-Ажойиб, мэм. Мен сизнинг гидингиз бўламан.

Кутилмаган бурилиш. Йигит албатта ҳурматга лойиқ, лекин у билан бутун кунни ўтказиш манзарасини негадир ўзига тортмайди.

-Менга у ерда гид керак бўладими? – у тушунмаслиги учун ўзимга бу саолни бериб кўришга ҳаракат қиламан, нимага мен буни бераман, ва яна носамимийлик билан зарарланиш беҳузурлиги айланиб келади.

Мен истаб истамай дуч келувчи ҳар бир одамнинг бу ўзи ҳақида ғамхўрлик қилиш ташвиши қандай жирканч! Бу ожизликдан нафратланаман, бу яшашга шу қадар ҳалал берадики... гўё тиканли кўп ёқли қалбнинг қаеридадир қолиб кетади, ва кейин тупуриб кўп, фақат қон билан... ва ахир бу туфайли мен ҳали менга ёқмайдиган вазиятларга қутилиб бўлмас тарзда тушган пайтлар кўп!

-Ахир ўз ўзидан маълумки, бу тоғлар, унда адашиб қолиш мумкин.

“Тоғлар” сўзи Шафига керак таассуротларни намоён қилади ва менга ўзимнинг заиф иродалилигимни исбот қилишга имкон беради, энди мен танлов бўлмагани билан ўзимни тинчлантира оламан-тоғлар ҳар ҳолда...

- Ахир демак эртага, соат олтида  (эрталаб соат олтида??? Ва бу ерда у менга ўзининг раҳмсиз оёқлари билан жонга тегда!) Сизни нонушта кутади. Хайрли тун, мэм.

Узоқлашувчи қадамлар, панжаралар товуши, кимдир вак вак қилди, қаердадир кулишди-жим житлик... Ҳиндистонда тўрт кун, ва ҳеч нарса рўй бермайди! Донишмандлар, ўқитувчилар, куч қудрат жойлари, сирли эҳромлар қани? У ерда одатийлик, кундалик ҳаёт, доимо, ва шунингдек доимий зўриқиш... Тоғлар... Тоғларда ҳаммаси бошқача бўлади.

 

<< Бўлим 03

Бўлим 05 >>