Фарқловчи ҳис этиш

Мундарижа:

04-01) Фарқловчи ҳисни умумий кўриб чиқиш.

04-02) Эсдан чиқариш амалиёти. Жонланган тимсоллар туғилиши амалиёти.

04-03) Ички диалог тузилиши (ИД).

04-04) ИДнинг тўхтатилиши.

04-05) Электромагнит тўлқинларини талқин қилиш (квант механикаси билими керак эмас)

04-06) Бодха ҳаётидан

04-07) Ўраб турган дунёни ҳис этишнинг янги турлари бўлиши мумкинлиги тўғрисида масала.

04-08) Ҳисни РаИдан фарқлаш истаги резонанси.

04-01) Мен китоб ва столни, кўк ва сариқни фарқлаганда, бу шуни англатадики, фарқлашга-“фарқловчи ҳис” (ФҲ) қобиллик пайдо бўлади. Фикрлар, истак, ҳис-туйғулар, сезгилар ва ФҲ  мен “шахсият” атамаси билан ҳисларнинг бутун мажмуини ташкил этади.

ФҲ механик ва жонли бўлиши мумкин. Механик ФҲ “мФХ” механик тарзда тақлид қилинган ва РаИнинг йўқлигида тақлид қилинган одат бўйича пайдо бўлади. Мисол учун, дарахтга қараб биз, барглар, бутоқлар ва пояси- унинг қисми эканини айтамиз, шунингдек ўзаро ягона “дарахт”га бирлашган алоҳида гуруҳ сифатида ҳисларнинг баъзи бирлигини фарқлаймиз. Дарахт олдида турган машина биз томонимиздан унинг қисми сифатида фарқланмайди, чунки биз ҳар қандай дарахтга қараганда, деярли ҳамма вақт биз барглар ва бутоқларни кўрамиз, лекин машинани жуда кам кўрамиз. Бундай фарқлаш мФХ бўлмай, модомики кузатув, тажрибага суянади. Бироқ ҳеч кимнинг миясига гарчи ҳар сафар ҳар қандай дарахтга қараганимда, мен гўзаллик ҳисси чайқалишини бошдан кечирганимда гўзаллик ҳиссини дарахт қисми деб ҳисоблаш келмайди (ахир, агар мен бунда РаИни бошдан кечирсам), модомики, гўзалликнинг ҳар бир чайқалиши такрорланмас ҳар қандай барг, бутоқ каби ўзига хос такрорланмас фарқга эга. Бунинг сабаби шуки, ҳатто гўзаллик кўплаб фарқларини бошдан кечирувчи одам аввалгидек гўзаллик ҳиссини дарахт қисми деб ҳисобламайди, мФҲга мисол бўлади-биз гўзаллик ҳиссини “ўзимизнинг қисмимиз” деб ҳисоблашга жуда ўрганиб қолганмиз.

СХларни, концепциялар, механик истаклар, “ёмон кайфиёт”ни йўқотиш жараёнида (шунингдек салбий сезгилар), шунингдек РаИни бошдан кечириш жараёнида, мФҲВ шу тариқа ривожлана бошлаган жФҲга ўрин беради ва бунда:

а) асосланмаган фарқлаш қайта кўриб чиқилиши лозим бўлади ва йўқотилади. Мисол учун, агарда эмчаклар ёпилган бўлса, ва “беадаб кўринувчи” бўлса, агарда улар очиқ бўлса “хушхулқ кўринувчи” каби кўкракларнинг фарқланиши бундай фарқлашнинг асоссизлигида аниқликнинг пайдо бўлиши оқибатида ва ушбу фарқни йўқотиш бўйича қувончли истакнинг пайдо бўлиши натижасида йўқотилади.

б) тажриба билан асосланган фарқлаш гарчи қолса ҳам, лекин муқобил фарқлашга йўлни тўлиқ ёпишга қадар эгалламайди. Мисол учун, мен барглар ва бутоқларнинг бирлиги каби “дарахтни кўраман”, ўз истагимга кўра осмон кўринарли бўлган соялар ва оралиқлар бирлиги сифатида яна “уни кўраман”.

в)РаИнинг янада кўп ва кўплаб миқдорини фарқлаш туғилади.

г) янги РаИни фарқлаш пайдо бўлади

д) “янги дунёлар” деб аташ мумкин бўлган ўзаро боғланган, янги барқарор ҳислар уйғунлигини фарқлаш пайдо бўлади. Улар орасида-англанган тушлар олами, танадан ташқари ҳислар олами ва кўплаб бошқа ҳислар. Янги дунёни, оламни фарқлаш туғилиши билан “мен ўша бўлиб қолдим” деб аташ мумкин бўлган ҳолат пайдо бўлади. Эҳтимол турли оламларни бир вақтнинг ўзида фарқлаш, шунингдек айни вақтда шахс ҳам бўлиши мумкин (шунингдек бу вақтда ҳисларнинг шахсиятни ташкил қилувчи (скандх) 5 гуруҳини фарқлаш) мавжуд), ва бошқа оламда бошқа мавжудот бўлиши  мумкин (шунингдек бу вақтда ҳисларнинг бошқа гуруҳини фарқлаш мавжуд).

мЭффективной практикой ослабления мФҲ ва жФХ фарқлашнинг айлана ҳисси амалиёти бўлиб саналади. («фарқлашнинг АҲ»). Мисол учун, қоронғу хонада сен бир неча марта ўқ атрофида айланасан, ва натижада биласанки, -сен хонада қандай йўналиш олгансан-сенинг олдингда ё дераза, ёки девор бор. Авваламбор сенда шундай ишонч пайдо бўладики, гўё сенинг рўпарангда дераза, кейин эса бу ишончинг ўзгариб рўпарангда девор борлигига ишонч ҳосил қиласан. Ва шу тариқа кўп марта такрорланади. Ёки сенинг ҳамроҳинг ерга эгилиб нимадир кўтаргандай ва муштини қисгандай кўриниш ҳосил қилади-сен аввало қисилга муштда нимадир бор деб ишонч ҳосил қиласан, сўнгра –аксинча. Масала шундан иборатки, анча кучли ишончни ҳосил қилиш лозим. “Ишонч” –бу ФҲ муайян қайди демак, шунингдек қачонки ФҲ қатъий тарзда мустаҳкамланса, биз “ишонч” деб атовчи ҳолат пайдо бўлади.

мФҲнинг ўзига хос мисоли- “ҳис қилиш субъекти”, “ҳис қилиш объекти” ва “ҳис қилиш жараёни”га бўлиниш. Бундай фарқлашни тадбиқ қилиш бизнинг маиший фаолиятни амалга ошириш учун самаралидир, лекин бунда бу фақатгина фарқ қилишнинг усулларидан бири эканини англаш кераклиги мақсадга мувофиқ (РаИга, равшанлик, жФҲга эришиш нуқтаи назаридан), бундан ташқари “тоғни кўряпман” деб аталган тушунча, ҳисгина мавжуд ва “тоғ”, “мен” ҳисси мавжуд эмас, шунинг учун жФҲни кучайтириш учун фақатгина ягона биз “мен тоғни кўряпман”деган ҳис мавжудлигига ишончга “мен”, “кўряпман”, “тоғни” мавжудлигига алмаштиришнинг самарали амалиёти бўлиб чиқади.”.

Яна бир самарали амалиёт –“на дарёлар, на тоғлар” амалиётидир. Кўча бўйлаб ўйнаб юриб, сен “дарахт”сўзи ўрнига “дарахт эмас”, “ит” ўрнига “ит эмас” дейсан ва бошқа ҳеч нарса эмас-фақатгина “эмас” юкламаси билан сўзнинг ўзгаришидан ташқари ҳеч нарса, шунингдек сен ҳеч қандай ғайритабиий нарсани ҳис қилишга уриниб кучанмайсан, ўшанда бундай амалиётда чарчаш пайдо бўлади ва жФҲ эркинлигининг янги босқичлари, янги РаИ вужудга келмайди.

Шунга ўхшаш амалиёт-ошкора нарсаларнинг параллел жалб қилиниши. Тоғга қараб, “тоғ –бу кўп тошлар” дейсан. Шубҳасиз, бу шундай,  осон ишонч ҳосил қилиниши мумкин.  Равшан мулойимлик, гўзаллик ҳисси, содиқлик сенда унга нисбатан бўлган одам юзини эслаб, бундай дейсан: “унинг юзи-гўшт парчаси”, бу ҳам мутлақо тўғридир. Баъзан бу одам билан сен у нафақат гўшт парчаси эканлигига ишонч ҳосил қиласан, баъзи ҳолларда тоғга нисбатан сенга мФҲ таъсирига қараб бундай ишонч йўқолади. Бундай амалиёт мФҲ ёрдамида биз узоқлашган ва энди “тоғ” уйғунлигига тегишли бошқа ҳисларни мавжудлигида фарқланувчи янги ҳисларни фарқлашга йўл очади.

Яна бир самарали амалиёт-механик ичик диалог (“ИД”)ни кетма-кет йўқотиш. СҲ не қадар кўп учраса, РаИ не қадар кам ва кучсиз намоён бўлса шу қадар буни амалга ошириш мушкул бўлади.

ФҲ бир хилдаги жалб қилишдан озод бўлиш қўрқуви сенинг бутунлай чалғишингга олиб келади, шунингдек СҲсиз сен ҳиссиётсиз бўлиб қолишинг-ва шунга баробар тарзда аксинча бўлишидан қўрқув каби асоссиздир.

жФҲ ривожи (шунингдек ФҲнинг бир хилдаги жалб қилишлардан озод бўлиши) барча РаИ билан акс этади ва бу бизга бундан ФҲни жонланган деб аташимизга қўшимча асос беради.

Ҳис қилишни фарқлашнинг қувончли истаги ва уларни аниқ белгилаш (ўйлаб кўрмасдан, тасвирламасдан ва сиқиб чиқармасдан)ни мен самимийлик деб атайман. СҲ, концепциялар ва механик истаклар самимийлик билан мос ўринли эмас.

жФҲда мавжуд бўлган хусусиятлар орасида, қуйидагиларни ажратиб кўрсатаман: қачонки одатий фарқлашга асос бўлмагандаги шароитларда ишонч пайдо бўлади, ва бу ишончга эргашиб сен жуда исталган натижаларга эришасан. Мисол учун, у ёки бошқа одам нима бошдан кечираётганини ва у бошдан кечираётгани бўйича ишончни бошдан кечиришини билишни истаб қолиш мумкин (қоидали, механик ишончдан кучли тарзда ажралувчи асосий белги). Оқибатда ўша вақтда ўша одамдан унинг ҳислари ҳақида сўраш мумкин ва унинг жавобини ўз тахминлари билан таққослаш мумкин (ахир, амалиёт билан машғул бўлмаган одам ўз ҳиссини сенга самимий очиб бера олмайди, у эҳтимол ҳислар билан унинг ўрнини эгаллаб ёки уни тасвирлашни ҳатто истаб қолмайди ёки ҳатто уларни қайд қилиб қўйишни истамайди-одатдаги одамлар доимо ўзларини алдайдилар). Бундай савол бериш мумкин-энг кўп исталган натижага эришиш ва таъсирларнинг муайян усули мақсадга мувофиқлигига ишонишни бошдан кечириш ва уни текшириш учун айнан мақсадга мувофиқ йўл тутиш керак. Эҳтимол, шунчаки кимнингдир оғзидан сенга номаълум киши ҳақида эслашни эшитиб, унинг ҳисларига нисбатан ишончни бошдан ва бошқаларни бошдан кечириш мумкин. жФҲнинг бу каби хусусияти машқ қилишни, тўғрилашни, сусайишга сабаб бўлган бузилишдан тозалашга берилади.

Ҳар бир одамда мФҲдан озод бўлишнинг қисқа тажрибасини бошдан кечириш имкони мавжуд. Бедорлик ва уйқу ўртасида қисқа лаҳза бор, мен буни “туташув” деб атайман. Сен уйғонганда, ташқи шовқинларни фарқлайсан-дераза ортида океан шовқин қилади, ваннада сув оқади, девор ортида кимдир гаплашмоқда. Сен бирини, иккинчиси ва учинчисини фарқлайсан, шунингдек бу ҳисларнинг чегараси бор. Агарда диққат билан бу ухлаб қолиш жараёнини кузатса, ўша вақтнинг ўзида сен аллақачон ухлаб қолганда, сен лол қолдирувчи ходисларни қайд қилишинг мумкин: ҳислар ўртасидаги чегара йўқолди, энди океан шовқини ҳам йўқ, одамлар товуши ва ваннадаги сув шовқини йўқ-биттагина ҳис мавжуд, бунда чегара йўқ-мФҲ тўри ташланди, мФҲ тўхтатилди, ва сен қачонки бутунлай ухлаб қолсанг, унда туш дунёсига хос янги фарқлашлар пайдо бўлади.

Туташиш лаҳзалари қисқа-кўпи билан бир қанча он, бундан ташқари сен юздан бир марта маромсиз эмас, балки аста секин ва ушбу лаҳзани ҳис этиб ухлаб қолишга эришиш учун ухлаб қолишинг мумкин. Шу туфайли кўп марталик ухлаб қолиш амалиётини тадбиқ қилиш мақсадга мувофиқдир-ухлашга ётасан, сенинг ҳамроҳинг бир неча секунддан кейин сен ухлаб қолгандан сўнг уйғоатади (нафас олишнинг ўзига хос ўзгаришига қараб ҳам ухлаб қолишни аниқлаш мумкин). Натижада бир оқшом учун сен мФҲдан озод бўлиш “таъм”ини эслаган ҳолда туташиш тажрибасининг ўнлаб секундини бошдан ўтказишинг мумкин.

04-02) ҳар лаҳзада ҳар қандай одам аниқ биладики, уни бундай чақиради, ота-онасини бундай чақиради, у бу мактабда ўқиган, ва унинг дўстлари уни бундай атаган, унинг ёши бу қадар, у бу ерда туради, унинг олдида бундай вазифалар турибди, бу каби одамлар ундан бу нарсаларни кутмоқда ва бошқалар. Хира, параноид ички диалогни туғдирувчи маълмуотларнинг йирик, чалказ мажмуи, дунёнинг механик манзарасини таъминловчи СФ. Бунда ушбу маълумотнинг озгина қисмигина қизиқарли ва исталган ҳисобланади. Мен қувончли истаклар, жорий изланишлар ва бошқалар ҳақида эслашни истайман, лекин нима учун эслаш керак ҳозир, -қайси шаҳарда ва мамлакатда мен тураман, менинг ёшим нечада ва қўшниларимнинг исмлари нима? Бу маълумот керак бўлганда асқотади, лекин нима учун буни доимо эсда тутиш лозим?

Баъзан сен ниманидир хотирлашни истаганингни эслаб кўр, лекин ҳечам уддасидан чиқмадинг, ва бу ҳолатни туғдиришга уриниб кўр. Ўзингга “менинг исмим нима” деб савол бер ва эслай олиш мумкин эмаслиги ҳолатини бошдан кечиришга уриниб кўр. Одатдагидек, бу деярли имконсиздек туюлади, лекин машқлар билан сен қатъий натижаларга эришасан. Бундан расмий амалиёт чиқар-вақтнинг танлаб олинган даври давомида ҳар 15 секундда исмларни эсдан чиқаришни ҳосил қил ва ўз эсдан чиқаришларинг даражасини 1 дан 10 га қадар шкалада қайд қил.

Эсдан чиқариш амалиёти хотирани кучайтиради, уни  ҳар қандай ахлатни автоматик йиғувчисидан эгилувчан ускунага айлантиради.

Олинган малакаларни жонланган тимсоллар (ЖТ ) туғилиши амалиётида қўллаш мумкин. РаИ билан акс этувчи тимсолларни бутун бир манзарага бутунлаштириш мумкин ва уни энг кучли жонланган омил сифатида қўллаш мумкин. Мисол учун:

*) тинч россия шаҳри-минглаб кичик кўзга ташланмас шаҳарлардан бири. Илиқ қуруқ куз, тинч боғ, тушган барглар, ёқасида скамейка турган чанг йўл. Қаердадир қариялар ўтирибди, баъзан ёш оналар коляска тортиб, ёш болалари билан келиб қоладилар. Скамейкалардан бирида мен ўтирибман ва 70 ёшли қарияга имо қиляпман-кийим, ҳаракат, имо ишора –барчаси мен деярли ақлдан кетган, кар, ярим кўр қариялигимдан дарак беради. Узоқдан ёнимдан болалар ўтади, лекин мен улар учун-қуриб қолган дарахт, мебель кабиман, улар ҳатто мен у ерда ўтирганимни эслай ҳам олишмайди. Мен тўхтовсиз экстатик РаИни бошдан кечираман. Янгиларини очаман, чексиз саёҳатга бошловчи амалиёт билан машғул бўламан. Менгача ҳеч кимнинг иши йўқ, мендан ҳеч ким ҳеч нима истамайди ва ҳатто пайқамайди ҳам. Дунё бутунлай менга бутунлай тупирди, қартайган ярим ўлик чол ҳеч кимга қизиқ эмас, керак ҳам эмас. Кимгадир таасурот қолдириш зарурати йўқ, чунки ёлғиз, аллақачон яратилган-ярим ўлик қари тўнка. Диққатни чалғитмасдан мен бутунлай амалиётимга шўнғишим ва тасвирлаб бўлмас кечинмаларда сайр қилишим мумкин.

Бундай манзара билан менда аниқ интилиш, олдиндан сезиш, тантана, курашиш қувончи қўшилади. Лекин агарда мен Ҳимолой бўйлаб сайр қилувчи ёш йигитлигимни “эсласам”, унда ҳайратли кўринмайди, РаИ заиф бўлиб қолади.

РаИ қанчалик аниқ бўлса, уни тийиб туриш ва РаИ билан узвий боғлаш шу қадар осон. Одатий одам хотираси, унинг намоён қилиш қодирлиги мўжизали тарзда заиф ва ҳали сен уни ривожлантира бошламайсан, у амалиётда жиддий восита бўлмайди. Хотира ва тасаввурни ривожлантирувчи бир қанча машқларни келтираман:

1) “Балда” ўйнаш 5х5 мияда  (икки киши ўйнайди-квадратда  5х5 марказда 5 ҳарфдан иборат сўз ёзамиз. Навбат билан ўйинчилар энг кўп узун сўз вужудга келиши учун мавжуд бўлганига ҳарф қўшади, ўқувчига қандайига  бўлса ҳам, фақат диагоналига бўлмаган сўз ёзади. Натижавий рақам кимда кўп бўлса ўша ютади).

2) уч ўлчовли “балда” ўйини 3х3 мияда

3) шахмат ўйнаш

4) мияда шахмат ўйнаш

5) объектларни батафсил эсда сақлаш

Агарда мен ялангликни ҳеч олдиндан тайёргарликсиз тақдим қилсам, унинг тимсоли одатдан ташқари ноаниқ бўлади-тасаввур қилинувчи бирлашма, тўп ноаниқ яшил доғдан бошқа ҳеч нима бўлмайди. Шу туфайли мен ҳақиқий тўпни топдим ва диққат билан уни ўргандим, батафсил эслаб қолдим, ундан сўнг бутун манзара анча барқарор бўлиб қолди, унинг РаИ билан  резонанси мустаҳкамланди.

Тўп каби мураккаб объектни эслаб қолиш учун таҳлил қилишга мурожаат қилиш зарур-уни шартли таркибий қисмларга ажратиш, уларга белги бериш зарур.

Ўз ЖСда жойлаштирган оққарағай тўпи рўйхати бундай бошланади:

Биринчи шоҳ: тик тарзда юқорига қараб кетади; кафтдан кўра сал каттароқ ҳажмда; кўз шаклида; ўртасида-чапга бурилган, олдинга чиққан  “тил”; “пат” тилдан юқори бошланади, орқага тортади.

Иккинчи шоҳ: биринчиси жойидан бошланади;бурчакда 30 градус бурчак остида биринчисидан ўнг юқорига кетади; тор кўз шаклида; пастида-иккита “қулоқ”, ўнг ва чап, чапи биринчи шоҳдан орқадан киради ва унга у биринчи шоҳ қисмидек таасурот қолдирган ҳолда қўйилади; чап қулоқда учи ва яна икки учи учбурчакнинг бурчаги ёнида –қуриб қолган; юқорида-юпқа тўрт қиррали патли тил; асосида-елимнинг майда томчилари; чапдан учта барг-тил тагиданоқ зина ўтади; ўрта зина қаршисидаги чапдаги барг бир оз орқага қайрилган.

Ва ҳакозолар. Ҳаммаси бўлиб бутоқда 40 та шоҳ. Бундан ташқари мен тупни катта бўлакларга бўламан ва уларга умумий таъриф бераман-авваламбор қўпол, сўнгра барчасини бутунлай эслаб бўлганимда, қайтишим мумкин ва яна тупни батафсил кўриб чиқишим мумкин. Ҳар бир атама муайян мазмунга эга  – мисол учун “пат”-бу оққарағайнинг бошқа “барглари” ётган яссиликка перпендикуляр равишда чиқиб турган баргдир; “қулоқ”-қўшни баргалар узунлигидан икки марта узун бўлган барг; “тил”-яссиликда, перпендикуляр яссиликда ва бошқаларда бирга ётган новдаларнинг учги барглари. Мен тупни эсга олганда, кетма-кет уни юқоидан пастга қарата “қараб чиқаман”, унинг таърифини овоз чиқариб қайтараман (менинг ёрдамчим матн бўйича кузатиб боради-мен барчасини эсладимми, ёки йўқ), бунда таъриф қилиш матнини эсламасдан, тасаввурдаги тупга гўё фонар нури билан йўл топгандай “назар ташлаб” тупни эслайман.  Мен мунтазам равишда тупни эслаганга қараб, мен пайқайманки, “назар ташлаш соҳаси” кенгаймоқда-“фонар нури” кенг тус олмоқда, мен барча новдаларни дархол кўра бошлаяпман, қисман эмас. Ва кейин мен бирдан иккита новдани “кўраман” ва ҳакозо. Натижада, ЖҲда мен бу новдани тасаввур қилсам, бутун манзара пайқарли равишда жонланади, айниқса агар бу новдага мен қизиқиш уйғотсам, айнан бундай объектларни мен РаИда акс этувчи ўз ЖҲга қўйишни тавсия қиламан.

Сўнгра мен скамейкани танлайман, уни таърифлайман ва шу тариқа эслайман ва ҳаказолар. Иш бошида жуда секин кетади, лекин тимсолларни туғдириш ва орттириш санъати такоммилашади.

Англанган туш кўришда мен ушбу яссилик ҳиссини туғдира оламан ва унда бўла оламан, бу эса осонгина РаИга мурожаат этишга ва қизиқарли тажриба олишга имкон беради.

04-03) Ички диалог (ид)ни қўпол тарзда икки қатламга бўлиш мумкин:

1)баланд овозли ички диалог (бид) – тўлиқ ичида гапириладиган сўзлардан ташкил топади ва одатда бир неча секундлик ва чексиз фикрлар билан тўлиқ айланишгача давом этади. бид таркиби одатдагидек одамларга тушунарли саналади, шунингдек у “ҳозир сен нима ҳақда ўйлаяпсан” саволига жавоб бера олади.

2) кўр ички диалог  (кид) –тахминан 1/30 секунд ва секунднинг учдан бири ёки ярми давомида давом этувчи сўзлар парчаси ва тимсоллардан таркиб топади, шундай экан бундай парчалар таркибини англаш осон эмас.

Агар одам нимадир ҳақида ўйлашни истаса ва бу ҳақда ўйлай бошлайди, бундай ид “исталган ид” (иид) сифатида ифодаланади. Иднинг бошқа қолган барча турларини бемаъни ёки механик (мид) деб атаймиз.

Фикр не қадар равшан фарқ қилса, у аниқланишига кўра анча аниқ ёки баланд товушли ҳисобланади.

04-04) Инсон бошидан кечирувчи барча СҲ, шунингдек доимо ҳозир бўлган СФ, тўхтовсиз ид ни таъминлайди, уни мунтазам, тўлиқ, холдан тойдирувчи қилади. Уни тўхтатиш мумкин эмас, ва ҳатто унда гарчи бир секундлик танаффус ҳам қилиб бўлмайди-кид ўта зич ва унда танаффус йўқ. Ўз ҳисларини фарқ этишда тажрибасиз инсон баъзан ўйлаши мумкинки, у ўйлашни бас қилиши лозим-лекин бунда киднинг зич қатламларини шунчаки пайқамайди-чунки инсон тўхтовсиз кўп йиллар давомида СФни бошдан кечириб уни пайқамайди ва СФни у бошдан кечирмайман деб ҳисоблайди.

Ид да бузилиш пайдо бўлишига эришишнинг ягона усули –бу тўхтовсиз ЖФга эришишдир. Бу энди бундай мушкул эмас. Агар СҲ чайқалишини қатъий ва зўр бериб йўқотса, ўзини РаИда эслаганда ва кун давомида РаИнинг ўнлаб чайқалишига эришилса, аста секин ЖФ пайдо бўла бошлайди ва мустаҳкамланади. ЖФ тўхтовсиз ва мунтазам пайдо бўлса, мид заифлаша бошлайди.

Ид тўхташи-эзотерикларнинг ва ўзларида ҳеч нарса ўзгартиришни, СҲни бошдан кечиришни бас қилишни, РаИни бошдан кечиришни истамаган ва равшанлик ва самимийликка эришишни истамаган, лекин фақатгина турли эзотерик сўзлар билан одамларга таасурот уйғотувчи ва ўзини жуда муҳим ҳис этувчи одамларнинг севган мавзусидир. СҲ бошдан кечирганларни-яшириш деярли мумкин эмас, айниқса узоқ вақт давом этувчи муносабатди. Одатдаги тажрибасиз одам қандай кимдадир ид бор ёки йўқлигини текширади? Ҳа ҳеч қандай, эзотериклар бу мавзуни шу қадар севиши туфайлидир. Бундан ташқари мен аниқ 100%га шуни айтишим мумкинки, СҲ тоза йўқотишни ўрганмагунча (шунингдек ярим секунддан камроқ вақтга), у кунига РаИнинг ўнлаб чайқалишини бошдан кечира бошламагунча, у узоқ давом этувчи мунтазам ЖФни бошдан кечира бошламагунча, унинг ид сида заиф танаффуслар ҳам мутлақо мумкин эмас-нафақат кид, балки бид ҳам. Балким, қандайдир ғалати илож билан бир секундга –бошқасини фақат энг баланд фикрларни қолдириш мумкин, бундан бошқаси эмас.

04-05) Кўзларинг олдида ҳар доим нимадир живирланишини кўз олдингга келтир. Бу “нимадир” шу қадар кўпки, ва у шу қадар тўхтовсизки, гўё сен умуман ҳеч нарсани ўз атрофингда кўра олмайсан-шунчаки муайян тимсолни фарқ қила олмайсан. Сенинг олдингда турли рангли нуқталар, таёқчалар, кўп бурчаклар- кўринувчи тартибсиз ахлат. Ва ахлатнинг ушлу уюми бўйлаб совирилувчи сен бўлган хонанинг кўриш иньикосларининг майда бўлаклари суратга ҳечам тушмайди. Бундай одам кўриш қобилияти нормал тарзда фаолият юритишига қарамасдан аслида кўр бўларди ва агарда мана бу исқирт живирлаш бўлмаганда ўраб турган атрофни ажойиб тарзда қабул қилган бўларди. Агарда у хонанинг мавжудлигини билмаганда, у фақат кўриш ҳиссини таъбир қилишгагина суянганда у мавжуд эканини билмаган бўларди.

Товушга хос бундай мисол келтириш мумкин-агарда ҳамма вақт тартибсиз баланд шовқинларни эшитса, унда улар орасида оҳангни ёки маъноли нутқни фарқлашнинг иложи йўқ-фақат чийиллашлар, вишиллашлар, хурхурлашлар ва бошқа товуш ташландиқлари бўлади.

Кўзларимиз суратни эмас, балки электромагнит тўлқинларни қабул қилишини эслатаман. Объектлардан акс олган ёруғлик кўзларимизга тушади, кейин сирли ўтади-тимсолнинг қабул қилиниши бошланади. Бу қандай рўй беришини – биз билмаймиз, ва қачон билишимиз аниқ эмас, модомики илм фан не қадар кўп билса, не қадар англанган соъани илгари юргизса, шу қадар кўп англанмаган соҳа билан ушбу соҳанинг алоқадорлиги майдони мавжуд бўлади. Бу тимсол жуда аниқ илмда нима рўй бераётганини намойиш этади. Илм-бу биз кўп билмаганларимизни тушнишга имкон берувчидир.

Албатта, атрофимизда, бундай сирли ҳодисалар жуда кўп. Сувдан, минералдан, ҳаводан ва қуёш нуридан  уруғдан мана бу яшил ангор пайдо бўлади, ҳавога умуман ўхшамайдиган, ёруғлик ва минералларми?  Ҳаво ва майсадан мана бу кулгили момиқ ангор вужудга келади-ҳатто умуман яшил эмас. Қўлни кўтариш истаги шу нарсага олиб келадики, мушаклар мос равишда ўзгара бошлайди, ва қўл  кўтариладими? Унда қулоқларимизга етувчи худди товуш тўлқинлари каби сўз пайдо бўлади; электромагнит тўлқинлардан қандай қилиб тимсоллар пайдо бўлиши-худди шундай сирдир.

Аниқ биз қуйидагиларни айтишимиз мумкин: а) кўзларимизга электромагнит тўлқинлар тушади б) натижада тимсолларни ҳис этиш юзага келади. Ушбу ҳодисага мувофиқ равишда “талқин қилиш” атамасини келтирамиз ва  кўзга тушган электромагнит тўлқинлар тимсолларга айланишига олиб келувчи барча сирли жараёнларни ушбу сўз билан атаймиз.  Кўзда намоён бўлувчи манзаралар-танамиз томонидан қабул қилинган электромагнит тўлқинларни талқин қилиш оқибатидир.

Энди ўзингча тасаввур қил,  узоқ давом этувчи ва мунтазам жонли фони натижасида мид заифлаша бошлади, охир оқибатда унда бузилиш пайдо бўла бошлади. Бунда қандайдир бошқа фикрлар юзага келиши мумкинми-иид эмас ва мид ҳам эмас-лекин қандайдир бошқа келиб чиқишга эга нарса?  Бу саволга жавоб беришдан олдин, мен чекиниш қилишни ва кейинги параграфни ўқиб чиқишни таклиф қиламан.

04-06) Кўп йиллар давомида менинг ангорлар билан мулоқотим қутилиб бўлмас даражада шунга олиб келдики, улар менинг намойишларимда бутун бир қатор ғалатиликларни пайқадилар. Чунки ғалатиликлар жуда ноодатий эди, одатдагидек бу шу нарсага олиб келдики, улар шунчаки сиқиб чиқарди, кузатган нарсаларини “унутдилар”-дунёнинг ўзгармас манзарасини сақлашга имкон берувчи одатий механизм. Ушбу механизм ишига ҳалақит қилиш учун улар қайд қила бошлашди ва ҳозир мен улардан парча келтираман.

(Эътибор бераман: мени бутун китобим шу тарзда тузилганки, ундаги тасвирланган нарсаларни ўз тажрибамда текшириб кўриш мумкин. Ушбу параграфда баён қилинганларни ўқувчи текшириши мумкин эмас, лекин бу талаб этилмайди-бу параграф келгусига қўшимча тасвирли воситадир, унда яна ҳеч нима тасдиқланмайди, фақатгина бир қанча саволлар қўйилади, уларга ўз тажрибасига қараб жавоб бериш мумкин)

1. Бодх А дан – у ҳозир олдиндан сезишни ҳис қилаяптими деб сўради. У аёл ҳис қилмаётганини айтди. Чо-Ойюга кўтарилишни ва кейин дайвингни тасаввур қилиб олдиндан сезиш туғила бошлади. Бодх бу вақтда блокнотга нимадир ёзаётганди. А.жавоб бердики, олдиндан сезиш 3-4 мунтазамлигида туғилди. Бодх сўради-бунинг учун у аёл қандай жонли омиллардан фойдаланди.  А.деди: “Чо-Ойюга чиқиш ва дайвингни ўрганиш”. Бодх блокнотни кўрсатди- у ерда 1.дайвинг 2. Чо-Ойю ёзилганди.  Шуниндек, у битта эмас, учта эмас, айнан иккита жонли омилни ёзганди. Айнан А.қўллаганларини.
2. Варанасидаги темир йўл вокзали. Радиокарнай орқали поезднинг етиб келганини аввал ҳинд тилида, кейин инглиз ва шу каби тартиб билан, тўхтамасдан 3 марта эълон қилмоқда. Б.энди тўртинчи марта такрорлаётганини айтиш учун оғзини очди ва шу вақтда Бодх деди: “бизда бундай тез-тез такрорлаб турилмайди”. Ҳиндистонда вокзалларда доимо маълумотни кўп маротаба такрорлайди-бу ҳодисадан аввал ҳам, кейин ҳам эмас Бодх бунга изоҳ бермади.
3. Тўрт киши бўлиб вагонда ўтирибмиз. Бизда ўзимиз билан 3 дона булочка-2 таси пакетда ётибди, биттасини Бодх еяпти. Биз ҳаммамиз гаплашяпмиз, В.эса нимадир тўғрисида ўйлаяпти. Тўсатдан Бодх тўхтайди, унга ўгирилади ва “қўшилмайман” дейди. В. бу вақтда “Бодхдан булочкани сўрайми ёки сўрамайми” деб ўйлаётганини айтди.
4. Г. илмий услубдаги мақола ёзмоқда. “Турли хилли” ибораси ажоийиб жаранглайди деб ўйлади ва бу сўзларни ёза бошлади. У ерда Бодх дейди: “бундай сўзларни “бир хилли”деб қўйиш мумкин”…
5. Ресторанда Бодхга бир вақтнинг ўзида шўрва ва пицца олиб келди. У бу шўрва булочка билан деб айтди. Д.бу вақтда пицца-бу умуман помидор ва пишлоқ билан бирга қўшилувчи нарса. Аввал унда бундай фикрлар пайдо бўлмаган ва у пиццани қандайдир бир асосий овқат деб қараган.
6. Тўрт киши бўлиб суҳбатлашмоқдамиз. Бодхани бир марта гапини бўлишди ва у энди гапира бошлаганда иккинчи марта ҳам гапини бўлиб қўйишди. Бодх кулгили башарада жим бўлиб қолди. Барча кишнаб юборди. У яна гапира бошлади ва деярли ўшадаёқ худда ўша кулгили башара билан яна жим бўлиб қолди. Е.дедики, аллақачон гапни бўлиш ҳақида унутди ва яна Бодханинг гапини бўлмоқчи бўлди ва савол бермоқчи бўлди.
7. Ж. Ситадан (непаллик қиз) непалчасига тез ёзасанми деб сўради. У ҳа деб жавоб берди. Ж.ўйланиб қолди, Ситани непал тилига таржимон сифатида олиш мумкинми? Сита инглиз тилини унча яхши билмагани учун мос келмайди деб қарор қилди. Бу вақтда Бодх деди: “лекин у инглизчани яхши билмайди”.
8. Интернетда бешовлон ўтирардик-З., И., Бодх, К. ва Л. Бошқалардан аввал К. ва Л. Бўшади, кўчага чиқишди ва қайси ресторанда овқатланишни исташини муҳокама қилишди (одатда меҳмонхонада овқатланишарди, лекин бу оқшом барчаси қайсидир бир ресторанга боришга аҳд қилишди). К. «Monsoon» га боришни исташини айтди, лекин буни ҳатто таклиф ҳам қилмайди, чунки Бодх у ерга бормайди (у бир неча марта у ер унга умуман ёқмаслигини айтган). Л. жилмайди ва дедики, у ҳам айнан “Monsoon”га боришни истайди ва у ҳам Бодх қўшилмаслиги туфайли бу фикрни таклиф қилмади. Бодх бу суҳбатни эшита олмади, чунки у интернет кафе ичидаги энг четки бурчакда ўтирарди, улар эса киришдан ташқарида гаплашаётганди. Кейин барча кетгандан сўнг-З.ўзи жудаям ёқтирган қандайдир бир ресторанни айтди ва ҳаммаси ўша жойга кетишди. Йўл йўлакай Бодх К.ва Л.га ўгирилиб деди: “агар истасаларинг “Monsoon”га боришимиз мумкин. “.
9. М. китоб ўқирди, Бодх ундан бир оз узоқликда ялангликда ағнарди. У Бодхдан сўрай бошлади: “extention” сўзи қандай таржима қилинади?”. У “te-” бўғинини талаффуз этаётганда, Бодх шу онда уни бўлиб қўйди ва “кенгайиш” деб айтди. Тез англашнинг умуман иложи йўқ-М.айтишни истаган сўзни олдиндан билиш зарур.

Биз бир қанча синовлар ўтказдик. Аввало бири жуда оддий мумкин бўлганлари ичидаг энг оддий инглиз сўзини талаффуз этди, бошқаси уни бир онда таржима қилишга ҳаракат қилди. Киши сўзни айтишни тугатгандан сўнг  ярим секунд ўйлаши зарур, фақат шундан кейингина жавоб беришнинг имкони бўлади. Экспериментни соддалаштиришди-биринчиси русча сўзни талаффуз қилди, иккинчиси имкон қадар тез шунчаки уни ҳам рус тилида такрорлаши керак эди. Ва барибир сўз айтилганидан кейиноқ секунд улуши талаб этилади. Ҳеч қандай шароитларда одамни ярим сўзида бўлиб қўйишнинг иложи бўлмаяпти.

10. Бодхага ва Н.га чой келтиришди. О.ҳам чой истаб қолди ва Бодхадан чой ичишни сўрашга аҳд қилди. Ғалати ҳолат, чунки ресторанчаларда чойни жуда тез келтиришади, ва официантлар белги бўйича бир лаҳзада яқинлашади-у ўзига ўзи буюртма бериши шунчаки мумкин бўларди. Унинг ўзига ҳам бундай истак пайдо бўлиши ғалати-Бодхадан чой олишни сўраш истаги. У саволни тузгунча, Бодх ўйлади ва деди: “чойни бирга баҳам кўришим мумкин”. Унда шундай ҳайрат пайдо бўлдики, у Н. ва И.дан сўрай бошлади, улардан қайси биридир Бодхадан чой сўрадими, Бодх улардан бирига жавоб бердими, ёки бу сўзларни шунчаки айтдими. Бодханинг ҳаракати ҳам ғалати, чунки биз табиий равишда чойни тежамаймиз ва у чойнинг кейинроқ ичишга қарор қилди, буни эса чой тингунча беришни истади. Тезда Бодх шунчаки чойни ичмай қўйди, ва сўнгра янгисини буюрарди. Бундан ташқари, унинг ибораси “кимдир менинг чойимни истайдими?” каби таклиф эмасди. Унинг ибораси айнан бу саволга жавоб бўлди-у ўз чойини берадими?
11. Биз катта, кам учрайдиган ва қимматбаҳо тош савдоси билан шуғулландик. Қатъиятсизлик билан сотувчи аёл қутининг ичидаги бир жойга ташланди, дафтарчани олди ва яна пештахтага қайтиб келди. Бир варақани йиртиб олди, унга қаради, олиб қўйди, бошқасини йирта бошлади. Бодх “ҳозир фол очади” деди. Р.кулиб юборди, чунки Бодх сўзи ҳазилдай жаранглади, сотувчи 600 долларлик қийматдаги саволларни фол очиш билан ҳал этиши тўғрисидаги тахмин тутуриқсиз туюлди. Бу вақтда сотувчи аёл варақни майда қисмларга бўла бошлади ва уларга турли суммаларни ёзди, ундан сўнг тусмоллаб улардан бирини чиқариб ва унга ёзилган нархларни эълон қилди. На шунга қадар, на ундан кейин ҳеч қачон сотувчилар шу қадар ғалати тарзда бизнинг ҳозирлигимизда бундай йўл тутмади, шу туфайли мавжуд тажрибадан чиққан бундай ҳатти ҳаракатни олдиндан билиб олишнинг иложи йўқ эди. Бундан ташқари-сотувчилар кўпинча аслида қоғозни оладилар (ёки ҳисоблагични), лекин фол очиш учун эмас, табиийки, мумкин бўлган нархни туширишни ҳисоблаш жараёнини тасвирлаш учун қоғозни (калкуляторни) олади.
12. Япон ресторанида ўтирардик. С. Бодх чойни баҳам кўришимиз мумкин деган пайтдаги кеча чой билан қандай тасодиф келгани ҳақида эслай бошлади. Айни шу вақтда Бодх гўё ҳазил қилгандай худди шундай иборани айтди: “чойни баҳам кўришим мумкин”.
13. Т. ҳаммасидан кўра кўпроқ бундай тасодифларга скептик тарзда ёндашарди, лекин фол очиб тўғрисидаги тасодифдан сўнг муносабат ўзгарди. Кечқурун ресторанда ўтирардик, у бу ҳадқа гапирди, Бодх эса “ахир аслида буни ҳам тушунтириш мумкин” деди. Лекин Т.да мана айнан шу тасодиф, мос келишни мантиқан тушунтиришнинг ҳеч қандай иложи йўқ деган ишонч пайдо бўлди. Ва у ўйлай бошлади, унда буни қандай тушинтириш мумкин деб ўйлай бошлади. 3-4 дақиқалар ҳамма жим бўлди. Т. Ўйлади: “Бодх одамлар нима ҳақда ўйлаётганини билган бўлиб чиқадими?”. Бу вақтда Бодх “ахир рози бўлсангчи, одамлар нима ҳақида ўйлаётганини мен билишим билан буни тушунтиришнинг иложи йўқ”.
14. У. бир марта Бодхани аэропортда учратишди-божхона олдида навбатга у қандай яқинлашаётганини кўрди ва у бу навбатдан ўтишини кута бошлади. Бундан кейин у унга яқинлашиш учун очиқ бўшлиқдан ўтиши керак эди. У навбатнинг охирига яқинлашди ва унда ғойиб бўлди, шундай қилиб у унинг шарпасини йўқотди, 2 СЕКУНДДАН КЕЙИНоқ унинг бурни олдида пайдо бўлди. У ҳатто бошида бу Бодх эканини тушунмади, чунки у шунчаки унинг олдида навбатда турмасдан, божхонадан ўтмасдан ёки-камида-у кузатаётган ва у ундан ўтмаган очиқ бўшлиқдан ўтмасдан унинг олдида пайдо бўла олмасди. Қандайдир ғайритабиий нарсани тахмин қилиш мумкин эди-мисол учун, У.да нимадир ҳеч қачон рўй бермаган нарса рўй берди-ҳушини йўқотииш ва бошқалар, лекин унинг ёнида яна Ф.бор эди.
15. С Х. Ҳиндистон вокзалида шунга ўхшаш ҳодиса эди: у Бодха ёнида ўтирган бир кишидан кейин ўтирарди, Бодхадан бино эшигигача уч метр масофа эди. Бодх ўтириб китоб ўқирди. Хорижликлар учун кутиш залидан умумий залга бошловчи эшик ойнадан эди. Қандайдир бир вақтда Х.бир турист қиз ҳақида Бодханинг фикрини билишни истаб қолди, Бодхага боқди, саволни тузди. Шу вақт турист аёл турди ва қаергадир юрди. Х. Гўё секунд вақт оралиғида Бодхадан бурилди ва бундай иборани гапира бошлади: “мана бу турист қизга боқ…”, яна Бодхага ўгирилди, у эса жойида ҳам, умуман хонада ҳам йўқ эди. Бу вақт давомида у ўрнидан тура олмас, эшикка ета олмас, ойнали эшик ортада у кўринмай қолиши учун шу қадар узоққа кета олмас эди.
16. Ц. қайси болалар билан сикишганини эслай бошлади. Ва яна учта ёки тўртта болани эслай олмайди. Бодх –наҳотки эслай олмасан-а. У аёл дедики-ҳа, яна учта бола бордай туюлади, лекин айнан кимлигини эслай олмайди. Бодх жим бўлди ва “оқ соқолли бола билан бўлганмисан?” Кўпинча ИҲни бошдан кечирдим, катта йўл ёқасидаги эски уйда яшадим”. (Бодх ўша боланинг яна қандайдир белгиларини атаб ўтди, ҳозир энди ҳеч ким қайсиларини атаганини эслай олмайди. Ц. зўр берди ва тўсатдан ҳақиқатан шундай бола бўлганини, айнан оқ соқолли, айнан эски уйда турувчи ва бошқалар бола бўлганини эслай бошлади, у уникига меҳмонга келарди ва у билан сикишишни истарди, лекин шундай туюлгани билан сикишишмади. Бодх “мана шунинг учун ҳам мен амин эмасдим” деди.
17. Ресторанда Ч.ўз ҳатти ҳаракатларини ўйлаб олди ва Бодхнинг идора қилиб бўлмас ИҲнинг чайқалишини ва келгуси бемаъниликни бошдан кечирганига қўшилди. Ҳаммага қандайдир бир ташаббус пайдо бўлгандан сўнг ИҲ аҳмоқони ҳолати келишини айтиб бера бошлади, деярли энди оғиз очиқ эди ва у ерда Бодх унга қараб “Ч., бу қизиқ эмас” дерди.
18. Уч йил муқаддам Ш. Бодх билан тахминан бир ой яшади. Бу ойда қуйидаги нарсалар уни ҳайратга солди-қандайдир бир йўналишда ҳаракат қила бошлаши билан ёки қандайдр бир маълум хиралашувни йўқотиш истаги пайдо бўлиши билан, Бодх у билан гаплашиб ва хабар бериши билан, айнан у ўйлаган хираликни анча самарали йўқотиши ёки қандайдир кашфиёт тадбиқ қилиши уни ҳайрон қолдирди. У унга айтиб бера бошлади, натижада бу кашфиёт пайдо бўлди ва айнан жуда яқинда амалга оширган кашфиёт гоҳида ярим соат ёки бир соат аввал қилди ва ҳеч кимга бу ҳақда айтиб бермади. Бу 30 ёки 40 марта шундай содир бўлди.
19. Щ. зерикишни йўқота бошлади. У кичик хонада эди ва ўйлай бошлади, нима учун ҳозир унга жозибадор бўлгани учун зерикишни бошдан кечирмоқда. Кейин уни бошдан кечириш истаги пайдо бўлди, тоғ сурати бор плакатга яқин келди, зерикишга барҳам беришга ҳаракат қилди, кейин нимагадир овунди ва зерикишни йўқотди. Зерикиш ҳақида ўйлади ва ошхонага кетди. Бодх унга боқиб, бундан чиқди, ундан сўради-“яшаш қизиқ эмас”деган ҳолатни сен йўқотмайсанми?
20. Ь. қарор қилдики, мазкур мос келиш-бу биз барчамиз учун ҳам, Бодх учун ҳам қандайдир бир сирли жараён. Ўшанда Бодх унга деди: “Яхши, унда мос келиш, тасодиф энди бўлмайди”. Ь. жавоб берди, ҳеч қачон-бу мен бир ҳафтада уларни кузатишни истаганим ўтиб кетди. Бодх: “Яхши, майлига бир хафта бўла қолсин”. Бу ҳафта ва асида ҳеч тасодифсиз ўтди (одатда 3-4 ғайритабиий ҳодислар ёки кунига бир тасодиф бўлган).
21. Ъ. Бодханинг овозининг диктофонга ёзишни истади. Бодх буни истамаслигини айтди. Ъ. барибир буни яширинчи қила бошлади. Ва унда диктофони бор чўнтак компьютери бузилиб қолди. Икки кун Ъ. чўнтак компьютеримни созлата олмадим (гарчи улар бўйича бутунлай маҳоратли тушунсада), ундан сўнг униси уни кечириши учун Бодхадан ҳазил билан сўрай бошлади. Бодх шунингдек ҳазил билан у уни қутқаришини айтди, ва бундан кейин чўнтак компьютери қўшилди. Бу чўнтак компьютери бошқа бузилмагани ҳайратлидир, ҳалиям ишлаяпти. 15 гувоҳ атрофидагилар бари буни кузатдилар-бу Ҳимолайга бирга саёҳат қилиш давомида бўлганди.
22. Ы. бутун ҳафта у “Бодх афти кўзлари билан” китобини ёзишни исташи борасида ўйлади. Бу ҳақда ҳеч кимга гапирмади, лекин бундай китобни ёзиш учун 5-6 марта қувончли истакни бошдан кечирди. Ўша хафта охирида у Бодхни аэропортда кутиб олиш учун кетди. Уни кўриб Бодх деди: “сен Бодх ва мен китобини ёзасан”, бу гарчи аҳмоқона бўлсада, ҳақиқат бўлади”.
23. Э. балконга қараган ойнани очди, осгич сумкаларни кўрди, ёпди. Маиший тушкунликларни йўқотиш истаги бор эди, шу туфайли тартибсиз чалғишни бошдан кечириб, эшикни зич беркитиб ва сиқишга диққатни қаратиб эшикни механик тарзда ёпмади. У дарпардадан чиққанда, Бодх сўради: “Сен аниқ балконни ёпдингми?»

– Ҳа

– аниқ нимани сен ёпдинг?

– Ҳа (балкон очиқ деб ўйлашга имкон берувчи елвизак ҳам йўқ бўлсада нимага бундай сўраши қизиқ).

– Аниқ ёпдингми?

Э., Бодхга қараб, (чунки у балкон ёпиқлигига 10 фоиз амин эди ва Бодхга буни кўрсатмоқчи бўлди) эшик тутқичини ўзига тортди-эшик очилди.

24. Ю таърифи.: “Мен Бодхани кутиб автобус бекатида турардим”. Мен навбатда биринчида турардим ва Бодх тезда келишини истардим. Шу туфайли мен кўпинча кетаётган одамлар орасида унга қараб ўнгга кўз олайтирдим. Узоқдан мен чапга ўгирилдим – бир икки секундга: чапдаги навбатда турган учта одамга механик тарзда назар ташлаш ва автобус кетиш кетмаслигини кўриш учун. Навбатдаги сафар мен ўнгда кетаётган одамларга қарадим, чапга ўгирилдим, бир икки секунд чапдаги навбат кутиб турган одамларга боқдим ва яна ўнгга ўгирилдим. Бу вақтда Бодх орқадан менинг елкамдан туртди. Агарда мен чапга қараган ўша икки секундда у менинг кўриш майдонимга тушган ўнгдаги барча ўша масофани ўтганини тасаввур қилсак, (менинг у ерда жуда катта кўринишим бор, мен йўлдан энг биринчи дўкончада кетаётган одамлар кўрдим), ва у бундай суръатда мен ўгирилган менинг елкамдан ўтди, бунинг шунчаки иложи йўқ ва яна ғалатики, у умуман энтикиб қолгандай туюлмасди”
25. Я.таърифи: “Мен Бодхуга мени оқшом уйғотишини айтдим. У уйғотди:”. Мен эслайманки, биринчи онларда менда анча аниқ тушуниш бор эди. УМУМАН ҳеч қандай серуйқулик йўқ эди. Бундай ҳолат менда уйғонгандан сўнг ҳечам бўлмайди, бунга яқин ҳам келмайди. Эрталаб мен одатда 5-6 уйқу билан, оқшом -10 уйқу билан уйғонаман. Кўпинча менда ҳатто бирдан уйқудан туришнинг имкони бўлмайди. Бу ерда эса биринчи ондаёқ, кўзларимни очишим билан 10 фоизга тушуниш, анлаш равшанлиги бўлди, кўзга кўринувчи манзара-Бодхнинг эшик ўрнидаги елкасида ёруғлик бўлган силуэти аниқ эсда қолди. Қандайдир бир нотаниш шаффоф равшанликни ўз ҳисларимда сезаман-ҳатто кундузи ҳам бундайини мен ҳечам бошдан кечирмайман. Мен унга нимадир дедим ва у кетди. Онг ўша вақт 6 га хиралашди, кейин 10 га, яна уйқучилик пайдо бўлди, шундай қилиб мен қийналиб ўрнимдан турдим. Чунки мен эслайман-айнан қандай қилиб у мени уйғотди-чақирдими, нимадир дедими. Аниқ менга тегинмади, чунки у бир неча метр масофада эшик олдида турарди”.
26. А. таърифи: “Бодх билан шахмат ўйнаяпмиз. Мен ўйга чўмганимда биринчи юришдан сўнг, Бодх сўради: “ўн олтинчи юриш бўйича нимани ўйлаяпсан?”. Мен кулиб юбордим, ва дедимки, вариантлар сони шу қадар кўпки, мен бундай сонни ҳаёлимга келтира олмайман. У ҳеч ким барча мумкин бўлган вариантларнинг бундай сонини кўриб чиқмайди, фақат комбинацияни оширишнинг ҳақиқатдаги йўлларини кўриб чиқади. Мен айтдим, ҳақиқий вариантлар ҳайратли тарзда кўп, ҳатто чемпионлик шахмат компьютери уларни кўриб чиқа олмайди. Ўшанда Бодх қисқа танаффусдан кейин деди: “16 юришда сен отни юрасан”. Сўнгра яна қисқа танаффусдан кейин қўшиб қўйди: “қора катакдан оққа”. Ҳеч ким бунга аҳамият бермади, чунки бундай башорат бемаънилиги аниқ эди.

Биз анча узоқ вақт ўйнаганда, Бодх тўсатдан бундай деди: қара-ҳозир 16 юриш қилинди ва сен қора катакдан оққа от билан юрдинг. Биз юришларни санай бошладик, лекин ўйин партияси юришларини тиклашнинг уддасидан чиқа олмадим, Бодх эса бунда менга деярли ёрдам бермади, шу туфайли мен бу айнан 16 юришми, ёки 15 юриш эканига амин бўлмаганимча қолдим.

Бунда Бодх тахтага базўр тикилиб ўйнади-у ўйин билан бир вақтда икки башара билан суҳбат қиларди, почтадан қандайдир хатни ўқир ва бошқалар ва фақат мен юргандан кейин у тахтага қаради ва тез юришини тез қилди-шахматдаги унинг даражаси унинг ютишига имкон беради, яъни қандайдир у ерда миянинг тушуниб бўлмас кучи билан шундай ҳолатка партияни олиб келиш уддасидан чиқдики, 16 юришда мен айнан шу юришга мажбур бўлдим деб тахмин қилиш ярамайди.

Ушбу ғалати ҳодисага диққати жалб қилинган башаралар анча саросимали кўринди, бундан ташқари ходиса анча одатдан ташқари бўлди, афтидан улар “гарчи булар ғайритабиий бўлсада, мослик, тасодиф кўриниб турибди” деган фикрлар билан ажралиб туришга аҳд қилишди. Бодх афтидан буни тушунди, ва келгуси партия олдидан бир икки секунд ўйлаб, дедики, менинг 9-юришим филни юриш бўлади. Мен юришларни санай бошладим. Бунда ўйладимки, мен ахир шунчаки филларни умуман ривожлантирмаслигим мумкин-“Бодхнинг бурнини артиш”га ўйинқароқ қизиқиш эди. Умуман қарор қилдимки, 9 юришда филни юрмайман-дебютда деярли ҳамма вақт шу қадар кучайтиришнинг кўп вариантлари мавжудки, бу қийин эмас. Ўйин мутлақа хотиржам кетди, ҳеч қандай кучли мажбурий юришлар бўлмади, ҳар бир ўйинчи ўзи истаганча фигураларини кучайтирди, вариантлар кўп эди, ва мен филни юрган 8 юришда, Бодх бундай деди: “мана кўряпсанми-бу 9-юриш”. Мен эътироз билдирдим-“йўқ, бу 8- юриш! Мен атайлаб ҳисоблаб чиқдим!”. Бодх бошқа шахматни олишни таклиф қилди ва унда юришларни санаб ўйинни такрорлашни таклиф этди, ва биз қийналмасдан бунинг уддасидан чиқдик. Ва бу муғомбир юриш 9-юриш бўлиб чиқди! Тушунмайман,  -ҳисоблашда қандай адашишим мумкин эди”.

27. Б.таърифи: “кеча филм кўрдик. Унда катта чиройли бинони – мегакорпорация идорасини кўрсатди. Мен ўйладим: “келажакнинг идора-башараси” ва Бодх ўшанда худди шундай иборани келтирди”.
28. В.таърифи: “Мен, Бодх, Г.ва Д. икки қаватли ётоқли автобусда кетардик-у ерда пастда одатдаги автобус ўриндиқлари турарди, улар устида, поедздаги каби икки киши ухлаши мумкин яна икки жойли полкалар бор. Мен ва Бодх бундай полкаларнинг бирида кетардик-унинг бир тарафида бутунлай ойна, икки томондан девор-пардевор, тўртинчи томондан-деворсиз, у ерда дарпарда билан тўсилган ўтиш жойи”.

Биз ён тарафдаги тўсиқларга суяниб бири биримизга юзма юз ўтирардик. Кейин қандайдир вақт Бодх ойнага юзини қаратиб, шунга мос тарзда дарпардаги елкасини ўгириб жойлашди. Мен бунга эътибор бермадим, чунки биз баъзан ўрнашиб ўтириб олдик (гарчи айнан бу вазият ноқулайлиги учун шундай ўтирмаган бўлсакда, ҳеч нарсага таяниб бўлмасди).

Бир неча дақиқадан сўнг мен пайқадимки, Бодх бутунлай одатдагича ўтиргандай эди, унинг вазиятида чўзилган елка-тўғри ёки букчайган елканинг ноодатий кўриниши йўқ эди. Мен ушбу фикрларга эътибор қарадим, ва ўйладимки-нима учун, шахсан мен у табиий ўтирганига эътибор қаратдимми? Ички диалогда бундай фикрлар қандай пайдо бўлади? Ва ўшанда мен тушундимки, у орқага ўгирилиб, гўё одатдаги деворга суянган каби ўтирарди. Бироқ деворлар унинг орқасида йўқ эди! Унинг ортида фақат шамолдан тебранувчи дарпарда, унинг ортида эса йўлак!

Менда том маънода кўзим пешонамга чиқиб кетди –ва жағим осилиб қолди. Шок ҳолатик шундай бўлгандики, мен ҳозир ҳушимни йўқотаман деб ўйладим. Бодх менинг устимдан кулди, ҳазил қилди, менда эса шундай изтироб бор эдики, гўё мен умуман ҳеч нарса дея олмасдим, ҳатто қимирлай олмасдим. Гапира бошлаганимда, биринчи айтган нарсам-“сен, эҳтимол, қоринни тараглаштиряпсан” деганим эди. Бодх уни ушлаб кўришни таклиф этди. Мен уни ушлаб кўрдим-қорин тарангини, елкани, сонни-ҲАММА мушаклар тўлиқ бўшашганди. Мен унда ўтирдим, тирсак билан суяндим, тортилдим, лекин у ҳам шундай бўшашган ҳолда ўтирарди ва агарда у қоринни таранг қилганда бўлгани каби янада кучли орқага ташланмади. У орқага бир сантиметр ҳам ташланмасдан бундай силкинишлардан мувозанатни сақлаш олмасди. У мени билан ҳазиллашди, кейин оёғини бутунлай юқорига кўтарди ва уларни деразага қўйди, шундай қилиб агар у бунга қадар мушаклар туфайли вазиятни бир хил ушлаб турганда, кўтарилган оёқлар билан у аниқ бир онда йўлакка равона бўларди.

Мен унинг устида бир соатча ўтирдим. Ва бутун вақт ичида мен шундай ажабланиш ҳис этдим(фақат қўзғалиб гапира олардим), ўшанда фақат уни “чекловчи” деб топдим. Бодх эса бу вақтда хотиржам эди, товуши зўриқишдан қалтирар, у мен билан гаплашар, ҳазил қилар, тегажоқлик қиларди.

У бир неча марта менинг оёқ панжаларимни сиқиш учун эгилди, кейин яна орқага тисарилди. Унинг ҳаракатлари шундай эдики, гўё у тисарилиб, деворга суянар, яъни аввал оҳиста тойувчи орқага ҳаракат, кейин-кўринмас деворга елканинг юмшоқ силтаниши”

29. Е.таърифи: “Бодх ва Ж билан метро бекатига етиб келдик ва чиқиш жойига бордик. Ж.ва мен юқоридаги ҳаракатланмайдиган эскалаторга бордик, Бодх эса ҳаракат қилувчи эскалаторга борди. Ж. эскалатор бўйлаб югуриб кетди, мен унинг ортидан кетдим ва одамлар билан навбатда секин қимирлаётган, ва ҳаракатланувчи эскалаторга тушишни кутиб турган Бодханинг қўлидан олишга улгурдим. Мен зина бўйлаб югурдим, олдинга қарадим – Бодх эскалаторгача етдими, агар шундай бўлса-у унинг устида юқорига югуряптими ёки унда турибдими. Ж. айтиб берган аэропортдаги вазият ҳақида фикрлар ялт этиб ҳаёлдан ўтди, бунда Бодх навбатда, бурни олдидаги йўлакда сарсон бўлди. Бодха йўқ эди. Мен юқорига қадар югуриб бордим, эскалаторлар олдида тўхтатим ва унга қарай бошладим. У йўқ эди. Яна бир неча дақиқа кутдим, мен ўйлагандан кўра ҳаракатланувчи эскалатор учун навбат кўпроқ эканини тахмин қилдим. Кейин турникетга яқин келдим, унинг атрофини қарадим ва чиқиш жойини ҳам. Бодха йўқ эди. Метродан чиқдим ва кўрдимки, у Ж. билан турганди! Мени уни йўқотиб қўя олмасдим, чунки мен унга ҲАММА вақт атайлаб қараб келган эдим. У шаллоплаб тўртинчи эскалаторда кетди, дарҳол Ж. билан чиқиш жойидан чиқди”

 Ж.киритга қўшимча: “мен эскалатор бўйлаб юқорига югурганда, Е. қаердагилиги кўриш учун ўгирилдим ва айниқса Бодхни кўриш учун (унинг шаллоплаб юриш қобилиятини билган ҳолда). Мен кўрдимки, Ж. мени билан кўтариларди ва орқада Бодх йўқ эди.  Шундай фикр туғилдики, Бодх эскалатор бўйлаб борарди ва унда энди кетмаётганди. Мен қўшни эскалаторга ярим дақиқа тикилдим, ва бу вақт ичида мен ва Ж ўртасидаги оралиқ шу қадар қисқардики, агар Бодх иккаламиз ўртамизда бўлганда пайқалмасдан қолмасди. Мен ўгирилдим ва чиқиш жойига бордим. Кўчага чиқиб, ўгирилдим ва кўрдимки, менинг изимдан Бодх келмоқда. Мен бундай бўлишига ишонмадим, лекин Бодх у ерда эди. Ж қаерда деб қарай бошладим. Ўйладимки у энди шаллоплаб юришни ўрганиб олгандир? Бу вақтда Ж. айнан кўчага чиқиб бизни кўрди”.

30. Е. таърифи: “Худди ўша кунда уйда-мен музлатгичдан салат олдим ва санчқини топиш учун бутун стол юзасини қидирдим. Столда кам нарса ётарди-бир жуфт пичоқ ва чой қошиқлар. Мен столни диққат билан икки марта қараб чиқдим. Санчқи учун чиқдим. Бодх бу вақтда чой ичарди ва стол атрофида бутер чайнарди. Столга қайтдим. Бодх бир неча қадам ташлади ва у ҳам стол ёнига келди. Мен бир парча салат ковладим, уни чайнаб ва у ерда ёнида Бодх бир парча салатни ковлаган бир санчқи ётганини кўраман. Кўзларим пешонамга чиқиб кетди-мен атайлаб икки марта столни қарадим ва санчқи йўқ эди, Бодх ҳеч қаерга кетмаганди. Лекин, ҳайронманки, унда санчқи пайдо бўлиб қолибди, жаллап.

Мен бу икки вазиятни эътиборсизлигимга йўя олмайман, чунки мен атайлаб диққат қилдим, атайлаб қайта текширдим, идора қилдим. Бу вазиятларда мен 90%га  ва 99% га ҳам эътиборли эмасдим, мен 200%га диққатли эдим”

31. Бодх ва З. ваннада ётарди. З. елка билан Бодхага суянар, унинг оёқлари ўртасида ўтирарди. Унда тартибсиз ички диалог бор эди, ва у ичкилик карахлигидан дўконга келиб, у ерда “пиво йўқ” деган ёзувни кўргани тўғрисида латифани эслади. Эркакнинг жаҳли чиқди: “Йўқ, одамга ўхшаб “пиво йўқ” деб ёзсаларинг бўлмасмиди, сенлар бўлса “пиво йў-ў-ўўўқ” деб ёзибсилар” (мазхара қилиш оҳангида). Худди шу вақт Бодх З.нинг қулоғига худди шундай оҳанг билан: “пиво йўўўўқ!” дейди. З. ваннадан сакраб турди ва унга яна қайтиб тушди. Ҳалқобни суртиб олишга тўғри келди.
32. И., К. ва Бодх Эверестга трекдан қайтди ва Санас шаҳарчасидан ўтди. Тоққа чиқиш учун сўқмоқда тўхтади, ва айнан ёнида –етти метрларда-турли тибет безаклари, сувенирлар ва ҳар хил турли майда чуйдалари билан узун стол турарди. К. турар ва ўша столга боқарди. Бодх ундан бир метр узоқликда турарди ва қарама қарши томонга қарарди. Бир қанча вақтдан кейин Бодх ундан сўрайди: “бу қўтосни истайсанми?” бу бошида эмас, балки охирида оҳанг кўтарилган риторик сўроқдай сўроқ эмас эди. Бироқ бу умуман катта аҳамиятга эга эмас. Барча столда бошқа ўнлаб нарсалар орасида фақат иккита ўйинчоқ қўтос турарди, ва К. айнан Бодх ундан бу ҳақда сўрагандан олдин қўтосни сотиб олишни истагани ҳақида ўйлади. У қўтосни истаганини тахмин қилишга Бодхда асос бўлиши мумкин эмасди: биз ҳеч қачон бу ҳақда гапирмадик. Бодх К.айнан қаёққа боқаётганини кўрмади-столга ёки унинг ортидаги тоққа, шуниндек-столда айнан қаерга. Трек олдидан биз қандайдир безакларни харид қилдик ва ҳеч қачон ўйинчоқ қўтосга қизиқиш уйғотмадик.
33. Л.таърифи: “Бодх ваннада ётарди. Эшик ёпиқ эди. Ваннадан хонага киришгача тўрт метр бор эди. Мен хона ичида матрасда ўтирардим, у ерда М., Н. ва О бор эди. Деярли хонанинг чиқиш жойида ётган плеердан мусиқа тингларди. Н. ва О. рақсни муҳокам қиларди. Мен М. га айтимки, Бодхада қандай чиройли тана ва башара борлигини кўрганимда 500 ишончни туғдириш истаги пайдо бўлади, 500 ёш яшаш мумкин деган скептика фикрлари йўқолади. Бодх ваннадан чиққанда, у хонага боқди ва дарҳол менга бундай деди: “бошланиш учун ишончга уриниб кўрмайсанми-150, бу анча осон эмасми? У мен айтган нарса ҲЕЧАМ эшита олмади, чунки бизнинг ўртамизда катта масофа бор эди, эшик ёпиқ эди, хона ўртасида Н.ва О.турарди ва гаплашарди ва яна хонага киришда мусиқа тингларди, М билан эса мен паст овозда гаплашардим”.
34. П.таърифи: “Бодх мендан сўради, нима учун мен ўша хонада кўрмаяпман. Мен айтдим: “Чунки у ерда совет мебели”, лекин ушбу иборанинг энг бошида, “чунки” сўзининг қаеридадир, Бодх деди: “ташла!”. Аниқлаб олишнинг иложи йўқ-у ҳеч қачон ўша квартирада бўлмаган ва мен ҳеч қачон унга ҳатто – унинг қандайлигини айтиб бермаганман. Сабаби у ерда яшамаслик учун, балким минг”.
35. Р. жуда узоқ вақт Бодх билан муносабатда бўлмади, кейин унга бир неча хат ёздим. Бир қанча кундан сўнг у жуда кучли тарзда Бодх билан гаплашишни истаб қолди, ва ўша кунда у почтага киради ва у ерда ундан хат олади: “Агарда истасанг-кириб ўт”.

04-07) Албатта, қандайдир бир таъриф билан ўтган парагрфда барча атаб ўтилган ҳодисаларни тушунтириб бўлмайди, лекин улардан баъзиларига нисбатан қуйидагиларни агарда ўйлаб кўрсак, уларни тушунтирувчи тахминларни айтиш мумкин.

Электромагнит тўлқинлар инъикосини бизнинг танамиз қандайдир бир сирли тарзда тимсолларга айлантира олади. Товуш тўлқинларини товушга. Электромагнит майдонлари ўзаро алоқаси-тегиб ҳис қилишда (ахир бармоқнинг столга тегишидан ҳис қилиш-тери ва столни ташкил этувчи атомларнинг электрон қобиғи ўзаро таъсири айланмаси натижаси) Агарда кўзлар олдида ҳамма нарса живирлаб турса-айлантирувчи механизм иши бузилади ва биз тимсолларни фарқлай олмаймиз. Товушлар ва бошқа ҳислар масаласида ҳам шундай. Тартибсиз ички диалогнинг тўхтовсиз живирлаши тимсолларга айлантиришнинг яна бир тури ишига ҳалақит берса? Мид йўқолганда бундай бўлиши мумкинми, ўраб турган дунё ва тананинг мавжуд ўзаро таъсирининг айлантириши бўлган бошқа турдаги фикр пайдо бўладими? Мисол учун, мен бир ойга йўл чиптасини сотиб олиш учун бормоқдаман ва тўсатдан “чипта йўқ” деган фикр пайдо бўлади. Кимдир қандайдир қўли билан елкасини қисади ва дейди-“мана шундай бўлиб қолди, босиб чиқаришга улгура олмадик” ва бошини чайқаб қичқириб жавоб берган бошқа киши тимсоли пайдо бўлади. Бунда мен хираликни бошдан кечирмайман, пуч ҳаёлотлар билан кечган зерикишларни унутмайман-равшан жонли муҳитда, қизиқарли тадқиқотларда ўз ўзидлан пайдо бўлган айнан фикрлар ва ҳаёт билан тўла тимсоллардир. Мен кассага келаман, ва менга айтишади-“чиптани босиб чиқаришга улгура олмадик”. Бунда бундай вазият-бир неча йиллар ичида илк бора. Менинг танам қандайдир бир сирли тарзда қандайдир ҳисларни тимсолларга айлантира оладими, натижада менинг учун қизиқарли маълумотлар ташувчи фикр ва тимсоллар бўлсин?

Воқеликни ҳис қилишнинг бундай усули ғалати, сирли туюлади. Лекин агарда ўйлаб кўрсак, одатий кўриш ҳислари бу қадар ғалати ва сирли эмасми, ахир?

Дунёни бундай қабул қилиш имкони тўғрисида тахмин агарда ҳаёлий туюлса ҳам, сен ҳайрон қолмай қўйганинг сабабли бўлади. Сен атрофингдан нима рўй бераётганини сир, мўжиза дбе қабул қилмай қўйдинг-барчасини одатийликка айлантирдинг. Ахир, аслида бундай мўжизалар-кўп учрайди. Мен узоққа тикиламан ва филни кўраман. Бу фил-мендан бир километр йироқда, мен эса энди биламанки, у у ерда, у қандай, қаерга ва қандай кетмоқда, нима ейди ва бошқалар!. Тасаввур қил- на кўриш, на эшитиш, на ҳидлаш сезгиси бўлмаганларни бу неқадар ҳайратга солади, лол қилади!. Бизда кўриш бор-  кўзга тушган ёруғлик тўлқинларини тимсолга айлантирувчи ҳайратомуз механизм. Бу эса-ҳайратланарли.

Ўзида илк бора бундай имкониятни туғдирувчи одам шубҳасиз ҳайратни бошдан кечиради-бу қулоқсиз, кўзсиз, тил ва бурунсиз яшаса ҳам барибир, кейин эса тўсатдан сен ўзингга тасаввур қила олмаган дунёни ҳис этишнинг бу каби усуллари тўлиқ оқими сени босади. “Ўтмиш”, “келажак”, “номаълум ҳодисалар” ва бошқа кўп нарсалар-тўғридан тўғри ҳис этиш учун умуман олганда мумкин бўлмаган туюлган барча нарсалар айнан ўша жойда очиқ бўлади-бевосита билим, бевосита ҳис кўринишида очиқ бўлади. Буларнинг барчасини тадқиқ қилиш қизқи бўлмадими?

Бу ФАҚАТ сен қуйидагиларни амалга оширганда мумкиндир:

*) барча СҲ тоза йўқолишига эришдинг

*) 40, 100, 200 марталаб кун давомида ўзинг РаИни бошдан кечиргандаги ҳолатингни эслайсан, уларга “тушасан”, шунингдек уларни “туғдирасан”.

*) мунтазам, тўхтовсиз жонли муҳитни бошдан кечирасан.

*) танада лаззатланишнинг мунтазам муҳитини бошдан кечирасан

*) аввал тадқиқ қилинмаган-тасдиқланганми йўқми, зид фикрлар йўқми, бундай мулоҳазавий равшанлик борми ва бошқалар каби ҳар қандай ғояни танқидий кўриб чиқишга дуч келасан, шунингдек догматик инсон саналмайсан.

*) қувончли истакларни қидирасан ва рўёбга чиқаришга интиласан, истакларни йиғиш билан машғул бўласан

*) механик, тартибсиз ички диалогларда барча ушбу узилишларга мувофиқ бошдан кечирасан.

04-08) Қандай шаклда намоён бўлмасин ҳис этишни фарқлаш истаги, ДОИМО РаИ томонга ҳисни суради, шунингдек РаИ ҳажми катталашди. Мисол учун, агарда мен ҳозир РаИни бошдан кечиришим мумкинлиги ҳақида ўйласам ёки қандайдир вақт тўсатдан кутилмаганда РаИ чайқалиши рўй бериши қандай бундай рўй бериши ёки нима учун ҳозир равшан РаИ йўқ, нима учун мен бундай нарсаларни бошдан кечираётганимни ойдинлаштиришга ҳаракат қиламан-барчаси жорий ҳисларга юқори эътибор билан, РаИ тарқалишига бошловчи жорий ҳисларни фарқлашга уринишлар билан узатиб қўювчи,  шу каби мулоҳазалардир. Фарқлаш не қадар муваффақиятли кечса, бу бир онли чақнашлар шу қадар равшан ва тез тез бўлади. Бу тариқа фарқлаш РаИда акс этишини текшириб кўриш осон.