1. Улар бири бирини йўл чанги ўртасида, шахсий ишкал, руҳланиш ва беҳаловатлик гирдоби орасида топишди-улар бири бирини топишди. Бу яхши бўлди. Квартирани ижарага олдилар, иш уларга базўр етарди-вақт бор эди, севги бор, дунё зарур тарафга айланишини равшан ҳис этишгина бор эди. Улар икки хонали квартирани ижарага олдилар, биринчи хонага-кичигига-улар нарсаларни ташладилар-каттасига ҳозирча жойлашдилар. Кичик хонада улар қандайдир ноанъанавий нарса уюштиришни исташди-у ерда умуман мебел бўлмаслиги, момиқли гилам ётиш, кўп ўтлар, ҳаво ва ёруғлик-фақат аввало бутун ахлатни йиғиштириш керак эди.
Бир ой ўтди. Хона ҳалиям йиғиштирилмаган бўлиб турарди-гоҳ бири, гоҳ бошқаси-ўзингиз биласиз тартиб-бу қачонки ҳамма нарса тоза бўлса, агар охирига қадар йиғиштириб олмасангиз, – шундай қилиб, афтидан меҳнат қандай қўшилган, тартиб йўқ-ачинарли-чунки улар кўпроқ ҳаво олишга кучи етиши вақтини кутарди ва бир зарб билан енгиш вақтини кутарди.
Яна ой ўтди. Хона ўзига хос пунктга айланди, унинг атрофида кўп сонли тиржайиши пайдо бўлди-улар ўзлари устидан истеҳзо қилишни яхши кўрарди ва улар ахийри у ерда ўлганда қандай ажойиб бўлиши борасида режалар туришда давом этиди. Энг муҳим тош хонада рол ўйнаган нимадир камера-оила-фольклор каби нарса вужудга келди-бу ҳам кулгили ва умид боғласа бўладиган эди. Ахийри Кун келди-улар эрта тонгдан турдилар ва ғайрат билан йиғиштиришга киришдилар. Эй Худо, қанчалар ахлат чиқарилди, қанчалар чанг, китоблар, чексиз… Оқшом уларни ошхонада топди-айтганларидек-чарчаган, лекин мамнун…У уни қучди-у кулди. Хона ёнидан ўтаётиб, улар у ерга яна бир боқмай тура олмади. Хона ёрқин нур сочди. Полда пахмоқ гилам ётарди. Бурчакда – кўркам пальма. Шинам ёритгичлар, юмшоқ кресло-кираётиб хириалик қилмайдиган шундай қулайликни ҳис қиласан-тана ва руҳ-кўзга бекорга илашмайди-кўп эркин бўшлиқ-бошда кўп бўшлиқ.. Улар қучоқлашган гўи хона ўртасида яланғоёқ турарди ва шу онда улар ўзларида бошқа ҳеч қандай умумийлик йўқлигини ҳис қилдилар-бу ғоя улар ўртасида ягона кўприк бўлган кўринади-энди бўлса кўприк бузилди ва унинг ўрнида қандайдир кутилмаганда ҳеч нарса бўлмади. Улар яна йигирма дақиқача турдилар, гапиришга ҳеч вақо йўқ эди, ҳар қандай мазмунни йўқотгандай туюлди. Келгуси куни улар абадул абадга ажрашдилар.
2. Бу ажойиб томоша эди. Сиз балким албатта биласиз-қиз олдига келасиз ва унга айтасиз-“Мен сени севаман…”, ва танаффусдан кейин-синфдошлар кишнаб улгурмаслиги учун ким қанча ўзини тийиб тура олади, лекин қизалоқ қизариб улгуриши учун гапини йўқотиб, гангиб қолиши учун-қўшиб қўясан: “…супурги билан коридор бўйлаб югуртиради”. Бу ҳазил ҳаммага таниш, лекин ҳар сафар у шунга қарамай анча самарали. Улар синфида янги пайдо бўлса, -у аниқ билардики, у билан бу ўйинни ўйнайди.
У сумкасини йиғди, диққатни бир жойга тўплаб бирон нима ҳақида ўйлаб чиқишга қараб қўзғалди. У унинг йўлини чеклади. У унинг елкасига қоқди ва ҳайратомуз кўнгли бўшлик билан қандайдир қўполлик билан партага суянди. У унга тикилиб қаради. Келгуси комедияни ҳамма тушунди чамаси, ва шовқин қаҳқаҳани олдиндан сезиб, у қатъий ун чиқарди: “Мен сени севаман…”. Ва танаффус қила бошладим. У қанча узоқроқ бўлса-шу қадар зарб аниқ бўлишини биларди. Ён назар билан у кўрдики, барча кулгига қандай кучини сарфламоқда, дарс зўриқишини ўзи ғамлаб. У қизармади, танаффус чўзилди. У шунчаки турарди ва қаради-қаергадир тубига-қаергадир унингн жуда тубига…
Улар кўча бўйлаб кетарди-жуда қуёшли бўлди-кўлмак аллақачон қуриди.
3. У шаҳарга эрталаб кирди. Кимдир бунда қандайдир рамзни кўради, кимдир йўқ. Шахсан мен нарсаларга шунчаки қарашни афзал кўраман-ажаб кирдим ва кирдим. Энди қуёшга боқдим ва тор кўчалар асфальти оҳиста қизиди. Бу илиқлик илитмади, лекин тезда илитишга ваъда берди. Бу ваъда унга ёқимли бўлди. Мен уни тушунаман-ваъда-бу доимо ҳар қандай аниқликда янги, ўткир-агар фақат шу аниқлик бундай бўлмаса, ўз асосида барчаси ҳар қандай вақт совурилиши мумкин бўлган бўшликни ўз асосида эга бўлади. Унга рўбарў албатта одамлар тўғри келди-сиз қаерда кимсасиз одамларни кўрдингиз-лекин уларнинг юзлари тутун билан қопланган-баъзиларда юз тузилишини яширувчи енгил тутун билан қопланган, уларда эса юзлари умуман кўринмас эди. Балким, бу қуёш нурлари билан кирувчи шунчаки буғланиш, шу қдар мўжизавий манзарани берди. У қандайдир бир муайян мақсадсиз кетарди-у фақат туғилди ва унинг мақсади ҳали йўқ эди.
Баъзан уйнинг олд томони, ноаниқ гапнинг бўлаги шунчаки таасуротдан кўра кўпроқ нарсани унга етказди-балким буни хотирлаш деб айтиш мумкин, лекин шубҳасиз бу хотира эмасди, чунки у фақат туғилди ва уни эслаш шунчаки ҳеч нарса. Уни денгиз қирғоққа улоқтирганда, дарахтлар эгилганда ва унга оҳиста ерга ўз кронидан тушса, улар олдида ўтлар йўл очди ва йўл аниқ эди ва бу шунчаки оддий эди. Ўтлар тугаганда, йўлдаги чанг улар олдида тўшалди ва йўл шунингдек равшан эди. Кўкракда ҳеч қандайдир бир фикр туғилмади-бошда эса фикрларни уй ёқтирмасди-у уларни қанчалар уларнинг ҳали уни узоқдан ҳис қилганини хуш кўрмасин, уни айланиб ўтишга ҳаракат қилди. Тубсизликдан турли мавжудликнинг ўз ажиб бошларини шимиб олдилар-лекин улар унинг эътибори уларни бир лаҳзалик назарига қаратилганида чуқурроқ киришга ҳаракат қилишди. Тескарисига қайрилган оқ токчаларга эга узун сариқ бино олд томони ёнида ўтганда Ёлғизлик деб аталмиш балиқ шўнғиб чиқди-у бош чайқади, осмон мусаффо эди. Унда на қармоқ, на илгак, на балиқ тутишга истак бор эди, ва балиқ унинг қадамлари тактида думларини ликиллатиб кетиб қолди ва буларнинг бари жуда яхши эдики, йўл мамнуниятдан эгилди ва унинг асфальтдаги туйнук атрофида кичик айланиш қилишига тўғри келди.
Унинг кўкрагида тешик бор эди. Яъни албатта биз барчасини биламизки, у ерда ҳеч қандай туйнук йўқ, ҳатто қўл билан сийпалаб кўриш мумкин, агарда кимнингдек томи кетса у билади-унинг кўкрагида тешик борми ёки йўқ-лекин унинг кўкрагида тешик бор эди- ва унда шамол ўйнарди, шамол бинафша ранг эди ва чўзилувчан эди, орқадан чиқиб у уюрмаланди ва унинг сочларини ҳурпайтирди ва улар шу қадар кулгили тарзда гарданида ҳурпайтирди.
Қизалоқ оёқларини осилтириб иккинчи қават токчасида ўтирарди. Унга албатта ойиси ва дадаси бундай ўтириш ярамайди деб айтарди, лекин у ҳам ойиси ҳам дадасига ўта тупуриб қўйганди, агарда улар бир онда ўлганда-албатта у йиғларди, лекин жуда оз- қуриган тупни боғчада синдирганда шундай йиғлайди, унинг тагида ўтиришгага ва бош устидан таажубланиб қарашга ўрганилганди. У ерда у икки соат ўтирарди-унинг оёқларини қуёш иситди, бундан юмшоқ қитиқ пайдо бўлди, юбка тагидан юқорига таъсир қилди ва шу қадар оҳиста қўлтиқостига ёйилди. “Қўлтиқ остига” дейишадими? Ёки бошқача айтишадими? Барибир – унинг қўлтиқ остида илиқ ва лаззатбахш эди.
Тераклар ўсган хиёбонга яқин келганда, унинг юзига озгина тук тушди. У даҳшатли тарзда шодланиб кетди, лекин албатта кўзга тушмади-майлига улар ўйласин, унга барибир деб ўйласин, у ўзининг бирон нимаси ҳақида ўйлаб қолди деб ўйласин ва унга бир оз тук-шундай ўйлайсан… яқин тор кўчлар тарафига унинг оёқлари ўзи йўналди. Унинг назари дарҳол қиз оёқларига тушди. Улар шу қадар иштаҳали эдики, ўзининг номаълум ўйинини ўйновчи мулойиқ бармоқчалар, фақатгина тери ҳидини ҳис қиладиган масофада яқинлашгандагини кўриш мумкин бўлган тўпиқ ва болдирда ингичга туклар. У яқинлашди ва тўхтади ва бошини баландга кўтарди. Пушти ранг қуёнлар унинг юбкаси тагида ҳаккалаб юрарди ва диққатни жамлашга ҳалақит қиларди. Ўшанда у юқорига қаради ва унинг кўзларини кўрди. Ва ўшанда осмон очилди ва момақалдироқ гумбурлади.
***
– Мен сени биламанми?
– Мен сени биламанми?
– Мен сени биламан.
– Мен сени биламан..
– Туман бўлди, сирень бўлди, қора ер бўлди, менинг назарим шаффоф эди, овозим мени ўзгартирди, гувалакча юмалади, кўкракдан қичқириқ чиқди, қуюн айланди, мен уйғондим ва бошимни урдим. Мен яна ухлаб қолишни истадим, мен яна уйқунинг бир дақиқасига барчасини беришга тайёрман-мен шунча кутдим, мен шу қадар орзу қилдим, нима учун бу менга ягона уйқу онида берилган? Туш, ёш каби тоза-ёшлар, фойдасиз, туш каби…
– Мен сен ҳақингда билмасдим, мен сени кўрмадим, сув томчисида сенинг аксингни кўрмадим, шамол шовқинида мен сенинг овозингни эшитмадим, мен орзу қилдим…Дарахтнинг қўпол пўсти, жилғанинг тезоқар суви, чексиз осмон-мен сени шундай изладим. Мен оёқ осилтириб ўтирдим, қуёш кўзларимга нур сочди, қуёш шайтони ялтиллади ва мени шафақ қилди, кўзларимни туширдим. Мен сени шундай топдим.
– Бири биримизга нима айтишимиз мумкин?
– Бизнинг гапиришимиз беҳуда.
– Бири биримизга нима қила оламиз?
– Аллақачон ҳаммаси қилинди.
– Шу қадар яхши.
– Шундай яхши. Наҳотки шу қадар эрта, шунчаки оддий ҳаётимни ўтказаман? Наҳотки мана шундай, шундай шунчаки?
– Бу фақат оддий бўлиши мумкин эди.
– Кейин нима?
– Кейин ҳеч нарса. Шунчаки ҳеч нарса. Келгусида ҳеч нарса бўлмаслик ҳоллари ҳам бўлади. Фақат теранроғи мавжуд, фақат бошқаси мавжуд. Энди-бошқача.
– Менга қўрқинчли, менга хурсандлик, ва мен жуда жипс ва тўламан.
– Мен исиб кетяпман, мен совқотяпман, мен хотиржам.
– Улар бизни қўйиб юборадими?
– Улар ҳеч нарса қила олмайди. Улар ухлайди. Улар кўзларига боқ.
– Улар ҳеч нарса қила олмайди… Улар ухлайди…қандай яхши…қандай яхши…демак, шундай ҳам бўлади, бўлади, бўлади! Балким, мен яна минг марта қайталайман-“Бўлади!”
***
Ёмғир ёққанда, очиқ деразада бир оз сув қуйилди ва гилам секин ивиди-қуритиш керак эди-ва яна чириши мумкин-чангютгич билан бўлсада ёки феннинг ингичга учи билан қуритиш мумкин!
4. Эгилиб, у ахлат қутисидан лип этиб чиқиб-уни у ерда аниқ кутарди-барча тарқалиб ташланди. Улардан бири кутилмаганликда унга тўғридан тўғри югирди. У тепкини босди. «Тра-та-та-та-та» – ёғочдан бўлган автомат боланинг қорнига тиралди, унинг кўзлари тўлиқ саросимани ифодаларди-уни ўлдирганига қарамасдан-у узоққа қочди. «Тра-та-та-та-та» – унинг ортидан олиб кетди – «яшаш етар –ўла қол!». Ўша қадамларни секинлатди. «Яшаш етар!»
Тупларда ғайритабиий равишда қаттиқ қарға қағиллади.
5. Ёмғир топчилади – гоҳ кучли, гоҳ кучсиз-тўсатдан томчилар тезроқ туша бошлади –ва автобус бекати атрофидаги бутун тўда жонланди-одамлар яқин айвон тагида шошарди. Кўз қири билан мен кўрдимки, иккита кексароқ аёл бири бири билан хайрлашарди-мулоқод қилаётгандай-аллақачон бир неча дақиқа уларнинг лаблари одатий бемаъни гапларни сўзларди, юзлари қизғиш ва мулойим эди. Автобус кутаётганлар бехаловат бўлиб қолдилар, сумкаларини олдилар, ва оқсай бошлашди. Тўсатдан бошқасининг юзи буришди, у баланд овозда нимагадир кетидан бақирди-“бошқа автобус бўлмайди”. Ҳаво ташвиш билан тўлди, гирдоб вужудга келди – икки хола қатъий унда айланар, атрофида сокин омма бор эди. «Бошқа автобус бўлмайди» – у қатъий давом этди ва бемаъни қичқира бошлади. Югураётган аёл бурилди-у жилмайди ва унинг жилмайишидан унга не қадар дахшатли экани, уятли экани маълум эди, чунки у ғоят қўрқиб кетганди. Унга вазиятнинг бемаънилигини тушунгани туфайли уятли эди, лекин ўзи билан ҳеч нарса қила олмасди. «Бошқа автобуслар бўлмайди!»- яна бир марта қичқириб, аёл бурилди ва кетиб қолди. Барча автобусга кириб олди. Гирдоб йўқолди. Мен уйимга келганда, менинг рўпарамдан ит билан бир кампир чиқди-ғалати… Ғалати, а-…Айтишадики, у қийшайиб юради…Унинг у ерда ўйнаши беҳуда эди-мен шундайига ҳам барчасини тушундим. Қандай сурбетлик! Дарвоқе, сумкада мен мазали кулчалар олиб юрардим!